Αγαπητές συναδέλφισσες και συνάδελφοι,
Θα προσπαθήσω με τις πενιχρές γνώσεις μου να καταθέσω και τη δική μου συνεισφορά στο διαρκή προβληματισμό που αναπτύσσεται επί πολλά έτη, υφίσταται σήμερα και θα συνεχίσει μετά βεβαιότητος να υπάρχει, για ένα θεσμό που αφορά το μεγαλύτερο μετά τη ζωή, μέγεθος της ανθρώπινης υπόστασης, την προσωπική ελευθερία.
Η βεβαιότητα της συνέχισης του προβληματισμού για τον θεσμό της προσωρινής κράτησης θεωρώ ότι προκύπτει από την παραδοχή ότι η ίδια η έννοια της προσωπικής ελευθερίας δεν είναι αμετάβλητη, αλλά συνεχώς εμπλουτίζεται ή διαφοροποιείται το περιεχόμενό της, ανάλογα με τις κοινωνικο-οικονομικο-πολιτικές συνθήκες που επικρατούν σε κάθε ιστορική περίοδο και σαφώς επηρεάζεται από κάθε μορφής σκοπιμότητες, κυρίως από πλευράς της εκάστοτε εξουσίας και επομένως αναδεικνύεται η αναγκαιότητα υπεράσπισης τουλάχιστον των βασικών χαρακτηριστικών της με ταυτόχρονη αποτύπωση των χαρακτηριστικών αυτών στο δίκαιο που επικρατεί σε κάθε φάση της κοινωνικής εξέλιξης.
Επιτρέψτε μου να υποστηρίζω ότι οι δικηγόροι δεν δικαιούμεθα απλά, αλλά υποχρεούμεθα να υπερασπιζόμαστε το μέγεθος που λέγεται προσωπική ελευθερία του ατόμου και συνεχώς να προσπαθούμε να διασφαλίζουμε την μεγαλύτερη δυνατή έκφρασή της, σε μια εποχή μάλιστα που ασφυκτιά ανάμεσα στα πλοκάμια της σύγχρονης ζωής και επιπλέον απειλούνται ακόμη και τα βασικά χαρακτηριστικά της από μια πανίσχυρη, ανάλγητη και άριστα οργανωμένη στην κατεύθυνση αυτή, θεσμική αλλά εξωθεσμική, οικονομική και πολιτική εξουσία.
Σ’ αυτό το πλαίσιο ο κάθε δικαστικός λειτουργός ως φυσικό πρόσωπο διακατεχόμενος από το αίσθημα του δικαίου και επιθυμώντας να υπηρετήσει την έννοια της δικαιοσύνης εκ των πραγμάτων βρίσκεται σε αφόρητη πίεση ανάμεσα στη μια πλευρά της μέγγενης που εκπροσωπεί ο θεσμός της δικαιοσύνης ως θεσμός του κράτους, δηλαδή του οργάνου της εξουσίας και από την άλλη πλευρά όπου λειτουργεί η συνείδησή του, το περί δικαίου αίσθημα και η προσωπική του ηθική. Το αποτέλεσμα της πίεσης αυτής ποικίλλει από άνθρωπο σε άνθρωπο ανάλογα με τη συγκρότηση της προσωπικότητάς του, τις γνώσεις του, τις ανάγκες του, τα προβλήματά του και τις συγκυρίες της ζωής του.
Την προσωρινή κράτηση δικαιολογούν λόγοι σκοπιμότητας, όπως η υποψία φυγής του κατηγορουμένου, από την οποία μπορεί να προκύψει ο κίνδυνος της ματαιώσεως της ποινής που πιθανόν να του επιβαλλόταν ή ο φόβος συσκοτίσεως της αλήθειας με την εξάλειψη των ιχνών της κολάσιμης πράξεως, την παρεμπόδιση της προσελεύσεως των μαρτύρων κ.λπ. Ομως ο κατηγορούμενος είναι υποκείμενο της δίκης, είναι διάδικος και συνεπώς έχει δικαίωμα να αγωνισθεί κατά της κατηγορίας, πράγμα το οποίο εν μέρει καταλύεται, όταν με την προσωπική του κράτηση παρεμποδίζεται η δυνατότητά του να συλλέξει τις εναντίον αυτής αποδείξεις, από τον δήθεν κίνδυνο της συσκοτίσεως της αλήθειας.
Ακόμη εκτός από τις παραπάνω αιτίες, οι οποίες οδηγούν στην προσωρινή κράτηση του κατηγορουμένου, υφίστανται και άλλες, ειδικότερα δε: α) Ο φόβος της χρησιμοποιήσεως της ελευθερίας από το δράστη για εκτέλεση και άλλων αξιόποινων πράξεων ή για περάτωση αυτής που δεν έχει ήδη εκτελεσθεί. β) Ο ερεθισμός της δημόσιας γνώμης ή η συγκίνηση αυτής, η οποία δεν ανέχεται την ελεύθερη κυκλοφορία του δράστη. Αλλά αυτά είναι φανερά έξω από τις γραμμές της Ποινικής Δικονομίας και κινούνται στο επίπεδο της Ψυχολογίας και της Κοινωνιολογίας.
Ομως η προσωρινή κράτηση, η οποία δεν αποτελεί ποινή, αν και ταυτίζεται ως προς το περιεχόμενο προς αυτή, δεν συγχωρείται πέρα από τις περιπτώσεις που ορίζονται περιοριστικά από το νόμο. Η προσωρινή κράτηση, σαν στέρηση του υπέρτατου δικαιώματος του ατόμου, δηλαδή της προσωπικής του ελευθερίας, εμφανίζει αρκετά μειονεκτήματα. Συγκεκριμένα, αποτελεί προσβολή της προσωπικότητάς του, αφού μειώνει την τιμή και την υπόληψή του στην κοινωνία, αποκόπτει το άτομο από την κοινωνική ζωή, θέτει σε κίνδυνο το οικογενειακό και επαγγελματικό του περιβάλλον, δεδομένου ότι το στερεί από τα απαραίτητα μέσα συντηρήσεως και από τη δυνατότητα να προσφέρει την προσωπική του εργασία και το φέρει σε επαφή με άλλα άτομα με μειωμένη κοινωνική συνείδηση και εθισμένα σε παραβατικές συμπεριφορές, με κίνδυνο να μυηθεί πολλές φορές ακόμη και στην τακτική τους προς τέλεση αξιόποινων πράξεων.
Επομένως, πρέπει να αποφεύγεται η επιβολή της τόσο στην περίπτωση κατά την οποία υπάρχουν απλά υποψίες για την τέλεση της πράξεως από τον κατηγορούμενο, όσο και όταν ο ανακριτής τη διατάζει για να αποφύγει τις συνέπειες της εξαφανίσεως του κατηγορουμένου, με την αντίληψη ότι με τον τρόπο αυτό «θα είναι εντάξει» απέναντι στην υπηρεσία του. Αλλωστε δεν πρέπει να ξεχνούμε ότι το τεκμήριο αθωότητας του κατηγορουμένου ανήκει στις μεγαλύτερες κατακτήσεις του φιλελεύθερου πνεύματος στο χώρο της ποινικής διαδικασίας. Σύμφωνα με την αρχή αυτή, κάθε πρόσωπο που κατηγορείται για αδίκημα τεκμαίρεται ότι είναι αθώο μέχρι να αποδειχθεί νόμιμα η ενοχή του. Οι επιταγές όμως αυτές της θεωρίας έχουν σχέση με αυτό που γίνεται στην πράξη;
Αναφέρω αυτά επειδή πιστεύω ότι στη χώρα μας, δυστυχώς, υπάρχει μια εσφαλμένη πρακτική για το θέμα της προσωρινής κράτησης και ειδικότερα διατάσσεται αυτή πολύ εύκολα. Για τον λόγο αυτό η Ελλάδα έχει «τα πρωτεία» στο θέμα της προσωρινής κράτησης, μεταξύ όλων των χωρών της Ευρωπαϊκής Ενωσης και αυτό παρά τις έντονες διαμαρτυρίες της προς τη χώρα μας και παρά τις αποφάσεις του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων, που, σε πολλές περιπτώσεις, καταδικάζουν τη χώρα μας για παραβίαση του βασικού κανόνα του τεκμηρίου της αθωότητας.
Θεωρώ ότι ο Δικηγορικός Σύλλογος Καλαμάτας έχει υποχρέωση να υπερασπίζεται το τεκμήριο της αθωότητας των εντολέων μας σθεναρά και με κάθε μέσο. Μήπως θα έπρεπε να προβληματιστούμε και να προσπαθήσουμε το τεράστιο μέγεθος της προσωπικής ελευθερίας να το περιφρουρήσουμε ακόμη περισσότερο, εναποθέτοντας την απόφαση για προσωρινή κράτηση σε ένα τριμελές τουλάχιστον δικαστήριο έμπειρων και εξειδικευμένων δικαστών με την παρουσία εισαγγελέως, δικηγόρων και μαρτύρων και μια ακροαματική διαδικασία με τις εγγυήσεις μιας κύριας δίκης.
Εχει μεγαλύτερη σημασία η δίκη για το αδίκημα π.χ. της αυτοδικίας, της εξύβρισης ή των απλών σωματικών βλαβών που πολλές φορές διαρκεί ώρες για να επιβληθεί μια ποινή 10-20 ημερών με αναστολή, από την αφαίρεση της ελευθερίας ενός ανθρώπου; Μήπως θα πρέπει να αγωνιστούμε για την ανάληψη καθηκόντων της προδικασίας από δικαστικούς λειτουργούς για τα αδικήματα που απειλείται προσωρινή κράτηση; Μήπως θα πρέπει να απαιτήσουμε οι δίκες των προσωρινώς κρατουμένων να προσδιορίζονται στο λιγότερο δυνατό χρόνο και όχι στους 12 μήνες που κατά μέσο όρο ισχύει σήμερα και ταυτόχρονα να αξιώσουμε να κρατούνται σε ειδικά καταστήματα και όχι στις φυλακές με τους ήδη καταδικασθέντες; Μήπως θα πρέπει επίσης να αξιώσουμε στην πλήρη αποζημίωση και για κάθε ζημία που υπέστη ο αδίκως προσωρινώς κρατηθείς αλλά και την κοινωνική του αποκατάσταση με κάθε τρόπο;
Είμαι σίγουρος ότι μπορεί και εσείς να προσθέσετε πολλά, μήπως γιατί πολλά πρέπει να γίνουν και εμείς είμαστε οι κατ’ εξοχήν αρμόδιοι, γιατί και γνωρίζουμε και μπορούμε και γιατί τις διαστρεβλώσεις, τις αδυναμίες και τις ελλείψεις, εμείς πρώτοι τις υφιστάμεθα μετά τους πολίτες. Στο μέτρο του δυνατού υπάρχει αναγκαιότητα το θεσμό της δικαιοσύνης να τον μετατρέψουμε σε αποκούμπι των απλών ανθρώπων, του κάθε πολίτη που δεν έχει απολέσει ακόμα αυτή του την ιδιότητα.
*Τις παραπάνω σκέψεις και προτάσεις εξέθεσα στην ομιλία μου ως εκπρόσωπος του Δικηγορικού Συλλόγου Καλαμάτας σε επιστημονική διημερίδα της Ενωσης Ελλήνων Ποινικολόγων.
