Με αφορμή την Παγκόσμια Ημέρα του Παιδιού (20 Νοέμβρη), παιδιά που έχουν βιώσει τις τραγικές συνέπειες του πολέμου και των εμφυλίων αναταραχών, την προσφυγιά, την απώλεια της οικογένειας και του οικείου περιβάλλοντος, χιλιάδες ανήλικοι που αναγκάζονται να εγκαταλείψουν τις εστίες τους αναζητώντας ένα καλύτερο μέλλον, μια καλύτερη ζωή στις χώρες υποδοχής, βιώνουν συνήθως κοινωνικό αποκλεισμό, διακρίσεις και περιθωριοποίηση. Χρειάζονται περισσότερο από οποιαδήποτε άλλη ομάδα, για όλες τις πτυχές της ταυτότητας και της ανάπτυξης της προσωπικότητάς τους, υποστηρικτικό και ενθαρρυντικό δομικά και λειτουργικά κοινωνικό περιβάλλον, στο οποίο να αναγνωρίζονται και να λαμβάνονται υπόψη τα ατομικά χαρακτηριστικά τους.
Η ορθή αναγνώριση των αναγκών των παιδιών, κατά την είσοδο και πρώτη υποδοχή, και η διασφάλιση της πρόσβασής του σε καθεστώς διεθνούς προστασίας είναι απαραίτητα στοιχεία για την άσκηση των κατοχυρωμένων δικαιωμάτων τους και την κοινωνική τους ένταξη. Επίσης η σημασία της αξιοπρεπούς και ασφαλούς διαβίωσης, δεδομένου ότι έχει διαπιστωθεί πως σε αρκετές περιπτώσεις τα παιδιά εκτίθενται σε σοβαρούς κινδύνους εξαιτίας των συνθηκών στις οποίες διαμένουν.
Εστιάζοντας στην ανάγκη ένταξης των παιδιών στο σχολείο από τον πρώτο μήνα της άφιξής τους στις χώρες υποδοχής, στη συμμετοχή σε κοινωνικές και πολιτιστικές δραστηριότητες, την υποστήριξη από κατάλληλες υπηρεσίες και τη διασφάλιση της ψυχοσωματικής τους υγείας, ιδιαίτερη αναφορά οφείλει να γίνει στα ασυνόδευτα παιδιά και τα ειδικά μέτρα που χρειάζονται να λαμβάνονται για αυτά, όπως η επιτροπεία τους, η τοποθέτηση σε κατάλληλα περιβάλλοντα προσαρμοσµένα στις ηλικιακές τους ανάγκες, η μέριμνα για την ψυχική υγεία και η ισότιμη εκπαιδευτική και κοινωνική τους ένταξη.
Η σημασία της Σύμβασης των Δικαιωμάτων του Παιδιού για τα δικαιώματα των παιδιών προσφύγων
Το άρθρο 3 της Σύμβασης των Δικαιωμάτων του Παιδιού του ΟΗΕ (1989) αναφέρει ότι σε όλες τις αποφάσεις που αφορούν τα παιδιά, είτε αυτές λαμβάνονται από δημόσιους ή ιδιωτικούς φορείς, ιδρύματα κοινωνικής πρόνοιας είτε από δικαστήρια, διοικητικές αρχές ή νομοθετικά όργανα, πρέπει να λαμβάνεται πρωτίστως υπόψη το συμφέρον του παιδιού (άρθρο 3 παρ.1). Τα Συμβαλλόμενα Κράτη υποχρεούνται να εξασφαλίζουν στο παιδί την αναγκαία για την ευημερία του προστασία και φροντίδα (άρθρο 3 παρ.2). Το άρθρο αυτό έχει κεντρική θέση και θεωρείται κατευθυντήρια αρχή της Διεθνούς Σύμβασης.
Βασικό μέλημα της Σύμβασης των Δικαιωμάτων του Παιδιού είναι να αναγνωρίσει και να ενισχύσει τα ατομικά δικαιώματα των παιδιών. Η διασφάλιση του βέλτιστου συμφέροντος του παιδιού για την ευημερία του έχει για το παρόν και το μέλλον των «αλλοδαπών παιδιών» ζωτική σημασία, διότι αυτά λόγω της νομοθεσίας περί «αλλοδαπών» καθώς και του νομικού καθεστώτος έναντι των ντόπιων παιδιών βρίσκονται συχνά σε πολύ ευάλωτη θέση. Γι' αυτό θα πρέπει καταρχήν να μελετηθεί η Σύμβαση των Δικαιωμάτων του Παιδιού σχετικά με τα «αλλοδαπά παιδιά», ανεξάρτητα από το καθεστώς διαμονής τους.
Η πραγματικότητα της διαδικασίας εισόδου και η επακόλουθη αντιμετώπιση των παιδιών προσφύγων που έχουν λάβει κάποιο είδος άδειας παραμονής στην Ελλάδα, δεν βασίζεται σε συλλογισμούς όπου το βέλτιστο συμφέρον του παιδιού αποτελεί προτεραιότητα, αλλά σε μεγάλο βαθμό στην προφύλαξη και την αποτροπή. Η διαδικασία αυτή ισχύει επίσης για τις κοινές προσπάθειες των ευρωπαϊκών χωρών να συλλαμβάνουν παιδιά στα σύνορα, συχνά δεκαπέντε έως δεκαεπτά χρονών (και επίσης μεγαλύτερους εφήβους), με μεθόδους που αυξάνουν περισσότερο τον κίνδυνο για τη ζωή των προσφύγων και των μεταναστών. Για την αιτιολόγηση της αυστηρής φύλαξης των παιδιών αυτών αναφέρεται το επιχείρημα ότι δεν πρόκειται για πρόσφυγες που εγκαταλείπουν λόγω κινδύνου και διώξεων τη χώρα τους αλλά για οικονομικούς «παράνομους» μετανάστες.
Η συντονίστρια δικαιωμάτων του παιδιού της Ευρωπαϊκής Επιτροπής Margaret Tuite σε δήλωσή της τοχίζει: «Είμαστε ευγνώμονες στο Ευρωπαϊκό ∆ίκτυο Συνηγόρων του Παιδιού, γιατί συνεχίζει να εστιάζει στα παιδιά που μετακινούνται. Οπως είναι φυσικό, οι διάφορες αρχές και φορείς έχουν διαφορετικές οπτικές, γι’ αυτό είναι απαραίτητο οι υπερασπιστές των δικαιωμάτων του παιδιού να διατηρούν μια σφαιρική εικόνα».
Ο βοηθός συνήγορος για τα Δικαιώματα του Παιδιού Γιώργος Μόσχος τονίζει ότι «έχουμε διαπιστώσει την ανάγκη να υπάρξει στρατηγικός σχεδιασμός σε εθνικό επίπεδο και να ενισχυθούν οι συνεργασίες ανάμεσα σε όλους τους φορείς που εργάζονται με και για τα παιδιά που μετακινούνται. Μέσα από αυτές μπορούν να εντοπίζονται καλύτερα οι αδυναμίες των συστημάτων, να αναζητούνται λύσεις και να προβάλλονται οι καλές πρακτικές και τα αποτελέσματά τους για την ευημερία των παιδιών. Προσπάθειες σαν και αυτές που γίνονται στη χώρα μας, όπως αυτή για την ένταξη όλων των προσφυγόπουλων στο σχολείο, θα πρέπει να τυγχάνουν υποστήριξης από όλους τους φορείς, ώστε να αναδειχθεί η ωφελιμότητα τους για ολόκληρη την κοινωνία».
Μην ξεχνάμε λοιπόν πως η προστασία των δικαιωμάτων των παιδιών προσφύγων πρέπει, εκτός από το τοπικό επίπεδο, να υποστηριχθεί και στο περιφερειακό και διεθνές επίπεδο.
