Στο Τμήμα Ιστορίας, Αρχαιολογίας και Διαχείρισης Πολιτισμικών Αγαθών στην Καλαμάτα όπου υπηρετώ, συναντώ του προπτυχιακούς φοιτητές στο 3ο έτος των σπουδών τους όταν έχοντας πλέον επιλέξει ειδίκευση προσπαθούν να διαμορφώσουν τα επαγγελματικά χαρακτηριστικά τους. Στο πρώτο μάθημα τους ρωτάω πώς επέλεξαν αυτές τις σπουδές και πάντα η κύρια, κοινή συνισταμένη είναι η τάση για αναζήτηση με στόχο την κατανόηση του παρελθόντος. Και μέσα από αυτή την πορεία, θα πρόσθετα, η κατάκτηση της αυτογνωσίας. Συνεχίζοντας τους συστήνομαι λέγοντας την μικρή ιστορία μου πώς από μηχανικός βρέθηκα σε ερευνητικό κέντρο στην έρευνα των αρχαίων υλικών και μετά στην Καλαμάτα.
Όλο το υπόλοιπο του πρώτου μαθήματος αναλώνεται στην αφήγηση ιστορίας με τίτλο “¨Πώς σώθηκε το Ναύπλιο” με κεντρικό πρόσωπο την αείμνηστη Ευαγγελία Πρωτονοτάριου Δεϊλάκη, προϊσταμένη της Εφορείας Αρχαιοτήτων, που στάθηκε με σθένος και γνώση απέναντι στις στρεβλές αντιλήψεις του ’60 περί “τουριστικής ανάπτυξης”, μαρτυρώντας, προστατεύοντας και τελικά διασώζοντας τον πολιτιστικό και αρχιτεκτονικό θησαυρό του Ναυπλίου, ώστε σήμερα αφενός οι ντόπιοι να απολαμβάνουν την πλέον διατηρημένη πόλη της χώρας αφετέρου να αποτελεί κορυφαίο διεθνή προορισμό με βάση ακριβώς τα παραπάνω στοιχεία που συνιστούν το Πολιτισμικό Περιβάλλον.
Το μάθημα ολοκληρώνεται με την παράθεση υποθέσεων μελέτης που δηλώνουν την αναγκαία εμπλοκή αυτών που αποκαλούμε κοινωνικούς εταίρους και με τελικό ολοκληρωμένο στόχο την βιώσιμη ανάπτυξη. Κλείνουμε με τα συμπεράσματα που είναι η αγάπη – πάθος για το αντικείμενο, η κατάρτιση, η διεπιστημονικότητα και οι συμπράξεις. Όλα τα παραπάνω είναι γνωστά και αποτελούν βασικές γνώσεις και αυτονόητες προσεγγίσεις σε κάθε σύγχρονη ειδικότητα. Όμως η πραγματικότητα αρκετές φορές ακόμη ξαφνιάζει στη χώρα που επαίρεται για τον πλούσιο παρελθόν της, την πρόοδο των κατοίκων της, την ανάπτυξή της. Όπως μας ξάφνιασε η πορεία της υπόθεσης των Αρχαιοτήτων της Υπαπαντής του Χριστού στην Καλαμάτα.
Η πορεία των πρόσφατων (τελευταίας δεκαετίας) γεγονότων είναι γνωστή. Το 2011 ο Δήμος θέλησε να προχωρήσει στην ανάπλαση της πλατείας και η τοπική Αρχαιολογική Υπηρεσία εισηγείται το αυτονόητο, δηλαδή την παράλληλη διενέργεια συστηματικών ανασκαφών για την μελέτη και ανάδειξη των αρχαιοτήτων που ήταν ήδη γνωστό ότι φιλοξενεί αφού η περιοχή ήταν ήδη κηρυγμένος αρχαιολογικός χώρος. Το Κεντρικό Αρχαιολογικό Συμβούλιο ξαφνιάζει εισηγούμενο την ανάπλαση χωρίς την διενέργεια των ανασκαφών, Το έργο δεν υλοποιήθηκε τότε, αλλά φέτος ο Δήμος προχωρά στην υλοποίηση εκείνης της παλαιάς απόφασης έχοντας απέναντί του το σύνολο των καθ΄ύλην αρμόδιων και εμπλεκόμενων φορέων αλλά και των κοινωνικών εταίρων. Το Υπουργείο Πολιτισμού μέσω της υπουργού του ξαφνιάζει για δεύτερη φορά με την αμφιλεγόμενη στάση του να προχωρήσει η ανάπλαση χωρίς ανασκαφές/ανάδειξη οι οποίες μπορούν να γίνουν “αργότερα” στέλνοντας λάθος μήνυμα σε μια κοινωνία η οποία θεωρεί αυτονόητη την ανάδειξη του παρελθόντος της πόλης. Αναρωτιέμαι, αν δυσχεραίνεται η ανάδειξη της πλέον αποδεκτής ιστορικής περιόδου της πόλης, αυτής της κλασικής και ελληνιστικής περιόδου των Φαρών, πώς θα οδηγηθεί σταδιακά στην αναζήτηση και κατανόηση και άλλων περιόδων όπως της Φράγκικης για να οδηγηθεί κάποια στιγμή σε αυτό που προαναφέραμε και ορίσαμε ως αυτογνωσία.
Να σημειώσουμε ότι μια σύγχρονη ανασκαφή έχει πολλά πλεονεκτήματα. Η μελέτη των καταλοίπων και του περιεχομένου των αγγείων δίνει πληροφορίες για τις διατροφικές συνήθειες, του οστεολογικού υλικού για τον τρόπο ζωής, των φυτικών υπολειμμάτων για την χλωρίδα του παρελθόντος, των υλικών για το τεχνολογικό επίπεδο των παρελθόντων κοινωνιών. Εξαιρετικά σημαντική παράμετρος είναι η διαθεσιμότητα νέων συμβατών υλικών για την συντήρηση των καταλοίπων, αλλά και για τις εργασίες ανάδειξης (ανθεκτικά υαλώδη υλικά, συμβατά και κομψά συστήματα φωτισμού, συστήματα αφύγρανσης, κλπ). Περισσεύει η αναφορά ότι η Καλαμάτα διαθέτει με επάρκεια και διεθνή αναγνώριση τις παραπάνω ειδικότητες της ανασκαφής, συντήρησης , ανάδειξης και διαχείρισης σε επίπεδο αρμόδιας Αρχαιολογικής Υπηρεσίας και συναφούς Πανεπιστημιακού Τμήματος.
Εύχομαι και ελπίζω η υπόθεση των Αρχαιοτήτων της Υπαπαντής να παύσει να αποτελεί μία υπόθεση μελέτης με αρνητικό πρόσημο.