Στο εκάστοτε διαμορφωμένο πλαίσιο αλληλεπίδρασης με τους ανθρώπους, τα ζώα ενδέχεται να καταστούν θύματα κακοποίησης είτε λόγω ανθρώπινης επιθετικότητας είτε άλλων μορφών παρεκκλίνουσας- μη φυσιολογικής συμπεριφοράς. Η κακοποίηση των ζώων αποτελούσε ανέκαθεν μια προβληματική πτυχή των σχέσεων του ανθρώπου με τα ζώα και σήμερα έχει λάβει ανησυχητικές παρεκτάσεις. Οι πράξεις κακοποίησης των ζώων συνιστούν ποινικά κολάσιμες συμπεριφορές και η κτηνιατροδικαστική γνωμάτευση αποτελεί βασικό αποδεικτικό στοιχείο για την ποινική δίωξη των θυτών.
Σύμφωνα με το άρθρο 16 του Ν. 4039/2012 απαγορεύεται ο βασανισμός, η κακοποίηση, η κακή και βάναυση μεταχείριση οποιουδήποτε είδους ζώου, καθώς και οποιαδήποτε πράξη βίας κατ' αυτού, όπως ιδίως η δηλητηρίαση, το κρέμασμα, ο πνιγμός, το κάψιμο, η σύνθλιψη και ο ακρωτηριασμός. Η κακοποίηση συνίσταται εν γένει στην ανθρώπινη εκείνη συμπεριφορά που προκαλεί άσκοπη ταλαιπωρία, αγωνία, φόβο, πόνο, τραυματισμούς μέχρι και τον βίαιο θάνατο ενός ζώου. Συνήθη περιστατικά κακοποιητικής συμπεριφοράς είναι ο πνιγμός, η ασφυξία (ΑΠ 1565 / 2018) και η δηλητηρίαση. Οι κακώσεις και τραυματισμοί ποικίλουν ανάλογα με την μέθοδο και το όπλο που χρησιμοποιήθηκε και ορισμένες φορές μπορεί να είναι δυσδιάκριτες. Ανάμεσά τους συγκαταλέγεται και η σεξουαλική κακοποίηση του ζώου, που μπορεί να φθάνει στην πράξη της κτηνοβασίας, ή μπορεί να συνδέεται με τη σαδιστική ευχαρίστηση του δράστη, ο οποίος με χρήση διαφόρων αντικειμένων προκαλεί τραύματα επιλεκτικά στα γεννητικά όργανα των ζώων και όχι σε άλλα σημεία του σώματος (αποτελεί για την Ψυχιατρική σύμπτωμα της παραφιλικής διαταραχής της κτηνοφιλίας). Αξίζει να αναφερθεί πως ειδική μορφή κακοποίησης συνιστά και η παραμέληση των ζώων, η οποία στη θεωρία απαντάται και ως «παθητική κακοποίηση», στην οποία δε εντάσσονται η έλλειψη καταλύματος, το ακατάλληλο κατάλυμα ή τα στενά κλουβιά, η μόνιμη αλυσόδεση, η ακατάλληλη τροφή, η στέρηση στέγης, τροφής, νερού, η μόνιμη παραμονή σε μπαλκόνια ή ταράτσες, η έλλειψη νερού, η έλλειψη φροντίδας και κτηνιατρικής περίθαλψης, η έλλειψη καθημερινής άσκησης και περιπάτου, αδιαφορία, εγκατάλειψη. (Στρατοδικείο Θεσσαλονίκης 436/2016). Στις άνωθι συμπεριφορές συγκαταλέγεται και ο θανάσιμος τραυματισμός του ζώου. (ΑΠ 16/2019)
Το κακοποιημένο ζώο μπορεί λόγω της συμπεριφοράς του δράστη να αναπτύξει ένα εύρος διαταραχών συμπεριφοράς, μεταξύ των οποίων συγκαταλέγονται η εκδήλωση ασυνήθιστης επιθετικής συμπεριφοράς, η φυγή και η αποφυγή ανθρώπων λόγω φόβου.
Για την πάταξη του αδικήματος τα άρθρα 16,20,21 του Ν 4039/2012 αποτυπώνουν το πλέγμα κυρώσεων (ποινικών και διοικητικών) για τις άνωθι αναλυτικά περιγραφόμενες παράνομες πράξεις. Ο Άρειος Πάγος με Εγκύκλιό του (4/2014) ορίζει ότι οι πράξεις αυτές είναι αυτεπαγγέλτως διωκόμενες.
Κάθε περιστατικό κακοποίησης ζώου πρέπει να αντιμετωπίζεται, μέσα στο ισχύον νομικό πλαίσιο. Όμως εύλογα διερωτάται μήπως καθίσταται αναγκαία η θέσπιση βαρύτερου πλαισίου ποινής; Από τη άλλη πλευρά, καταφάσκεται πως πολλές φορές μόνο η επίκληση του νόμου δεν αρκεί και τυχόν αναβολές προσφυγής στη δικαιοσύνη μπορούν να αποβούν μοιραίες, τουλάχιστον ως προς την γενικοπροληπτική λειτουργία της ποινής.
Πρέπει να διερευνάται και κατά πόσο οι πράξεις συσχετίζονται με διαταραχές της Ψυχικής Υγείας, καθώς και να γίνει ανάδειξη των προεκτάσεων τους στις διαπροσωπικές σχέσεις μέσα στη σύγχρονη κοινωνία. Για μία σφαιρική κατανόηση του φαινομένου της βίας στη σύγχρονη εποχή, απαιτείται όχι μόνο ενδιαφέρον για αυτό καθεαυτό το εγκληματικό αποτέλεσμα και την τιμωρία του δράστη, αλλά και εστίαση στην εσωτερική παρόρμηση του ανθρώπου-θύτη. Έτσι, ο ψυχοπαθολογικό προφίλ των δραστών δύναται να αποτελέσει βασική παράμετρο στη διερεύνηση των κακοποιητικών συμπεριφορών και στις εκτάσεις που τείνουν αυτές να λάβουν. Σε κάε περίπτωση, είναι επιτακτή η ανάγκη για θεμελίωση ενός ευρύτερου δικτύου συνεργαζόμενων φορέων για την ανάδειξη των πολλαπλών πτυχών που λαμβάνει σήμερα η κακοποίηση των ζώων, για τη μεγαλύτερη ευαισθητοποίηση του κοινού, αλλά και την πρόληψη και καταπολέμηση κάθε μορφής βίας.
* Η Βασιλική Σγάντζου είναι δικηγόρος Αθηνών, υπ. Διδάκτωρ Ποινικού Δικαίου ΕΚΠΑ, Μ.Δ.Ε Ποινικό Δίκαιο & Ποινική Δικονομία, μεταπτυχιακή Φοιτήτρια ΠΜΣ «Ψυχιατροδικαστική» Ιατρικής Σχολής Αθηνών
