Στο σημερινό σημείωμα γυρίζουμε το ρολόι 98 χρόνια πίσω, όταν τα πρώτα κύματα προσφύγων μετά τη μικρασιατική καταστροφή είχαν φθάσει στην Καλαμάτα και οι άνθρωποι προσπαθούσαν να επιβιώσουν.
Στα τέλη Δεκεμβρίου του 1922 εκδηλώθηκαν κρούσματα μηνιγγίτιδας ανάμεσα σε πρόσφυγες: “Εσημειώθησαν δύο κρούσματα μηνιγγίτιδος επί προσφύγων παρά τας καπνεμπορικάς αποθήκας Καρέλια” γράφει η “Σημαία” από την οποία αντλούμε τις πληροφορίες όλου του κειμένου. Και η πρώτη κίνηση ήταν προληπτικά η “αραίωση” των προσφύγων με τη μεταφορά τους σε παραπήγματα στον ελεύθερο χώρο μπροστά από το στρατόπεδο στα οποία έμεναν “βουλγαρομακεδόνες στρατιώτες” (χαρακτηρισμός που υποδηλώνει πολλά και ενδιαφέροντα): “Υπό του κ. Νομάρχου εκλήθησαν εις σύσκεψιν άπαντες οι ιατροί των προσφύγων διά να συζητήσουν και να λάβουν τα ενδεδειγμένα μέτρα κατά της επεκτάσεως των επιδημικών ασθενειών. Η σύσκεψις απεφασίσθη κατόπιν των σημειωθέντων επί προσφύγων μηνιγγιτικών κρουσμάτων. Κατά την σύσκεψιν ελήφθησαν άπαντα τα υπό της επιστήμης ενδεικνυόμενα μέτρα τόσον διά την εμφάνισιν επιδημικών νόσων, όσο και διά την εντόπισιν των τυχόν μελλόντων να εμφανισθούν επιδημικών κρουσμάτων. Ως πρώτιστον προληπτικόν μέτρον κοινώς ανεγνωρίσθη ότι είναι η αραίωσις των προσφύγων. Δι’ αυτόν ακριβώς τον λόγον επιταχυνομένης της μεταφοράς των Βουλγαρομακεδόνων στρατιωτών εκ των παραπηγμάτων της πλατείας του Συντάγματος θα μεταφερθώσι τάχιστα εκεί πρόσφυγες. Σημειωτέον ότι θα γίνεται αυστηρά καθημερινή επίβλεψις επί της καθαριότητος και θα κατασκευασθώσι αρκετοί λουτήρες και αποχωρητήρια, σύμφωνα με τους στοιχειώδεις κανόνες της υγιεινής, ώστε να μη υπάρχη καλλιεργήσιμον έδαφος διά την γέννησιν ή επέκτασιν μολυσματικών νόσων”.
Η “αραίωση” γίνεται απολύτως επιβεβλημένη και αρχίζει η μεταφορά από ορισμένους ειδικά συνοικισμούς οι οποίοι δεν καταγράφονται: “Απεστάλησαν εκ μέρους του Αμερικανικού Ερυθρού Σταυρού 1650 κουβέρται αίτινες θα διανεμηθούν εις τους πρόσφυγες. Επίσης απεστάλησαν 5 κιβώρια συμπεπυκνωμένου γάλακτος διά τα τέκνα των προσφύγων και 160 σάκκοι αλεύρι. Απαντα τα άνω είδη θα διανεμηθούν εις τους πρόσφυγας τη εποπτεία του Αμερικανού αντιπροσώπου κ. Λούη. Προσεχώς θα σταλούν εκ μέρους του Αμερικανικού Ερυθρού και άλλα εισέτι τρόφιμα διά τους πρόσφυγας. Αναγνωρισθείσης ως απολύτως επιβεβλημένης της αραιώσεως των προσφύγων διά λόγους στοιχειώδους υγιεινής ιδίως εξ ωρισμένων προσφυγικών συνοικισμών θα αρχίση ανυπερθέτως από σήμερα μεταφορά προσφύγων εις τα στρατιωτικά παραπήγματα της πλατείας του Συντάγματος, άτινα έχουσι τελείως επισκευασθή. Εις τα παραπήγματα θα γίνουν λουτήρες και θα καταβληθή εξαιρετική προσπάθεια δι’ αυστηράν τήρησιν καθαριότητος”.
Και μπορεί οι πληροφορίες να ανέφεραν ότι τα παραπήγματα είχαν επισκευασθεί, όμως έμπαζαν νερά από παντού και οι πρόσφυγές διαμαρτύρονταν γιατί δεν μπορούσαν να ζήσουν εκεί κάτω από αυτές τις συνθήκες, όπως διαβάζουμε μετά την πρωτοχρονιά του 1923: “Οι εις στρατιωτικά παραπήγματα στεγασθέντες πρόσφυγες προσελθόντες εις την Νομαρχίαν παρεπονέθησαν ότι η βροχή εισρέει εις τα παραπήγματα, καθιστώσα την εν αυτοίς παραμονήν αδύνατον. Ο στρατιωτικός διοικητής κ. Μπενάκης και ο κ. Νομάρχης μεταβάντες αυτοπροσώπως εις τα στρατιωτικά παραπήγματα εξήτασαν τα πράγματα και διέταξαν την άμεσον επισκευήν των παραπηγμάτων”.
Οι γιατροί τις επόμενες ημέρες αναφέρουν κρούσματα εγκεφαλίτιδας και η ανησυχία εντείνεται: “Ο αντιπρόεδρος του Ιατρικού Συλλόγου κ. Δούσης και ο ιατρός κ. Κάρτσωνας ανέφερον εις τον κ. Νομάρχην ότι μέχρι τούδε εσημειώθησαν 15 κρούσματα εγκεφαλίτιδος μονοκλονικής μορφής επί προσφύγων. Εν Νησίω επίσης ενεφανίσθη παρόμοιον κρούσμα επί του πρόσφυγος Αλ. Τορλομπάση. Ο κ. Νομάρχης κατόπιν της επεκτάσεως της νόσου εζήτησε παρά του Υπουργείου της Υγιεινής και Κοινωνικής Πρόνοιας, γενικωτέρας οδηγίας προς καταστολήν της νόσου, ήτις ήρχισε να αποτελή ήδη δημόσιον κίνδυνον”.
Η κατάσταση των προσφύγων είναι δραματική, χωρίς ρούχα και ειδικά εσώρουχα κινδυνεύουν με εξανθηματικό τύφο τελικά, η επιτροπή περίθαλψης προσφύγων κάνει έκκληση να δώσουν οι Καλαματιανοί ακόμη και κουρέλια για να γίνουν ρούχα: “Η αθλιότης των περισσοτέρων προσφυγικών οικογενειών είναι υπερτέρα περιγραφής. Η έλλειψις ιδίως εσωρούχων επολλαπλασίασε εσχάτως την φθειρίασιν εις τρομακτικόν βαθμόν και ένεκα τούτου απειλείται η υγεία της πόλεως, γνωστού όντως ότι διά της φθειριάσεως μεταδίδεται ο εξανθηματικός τύφος. Διά τον λόγον αυτόν ποιούμεθα έκκλησιν εις τα ανομολογήτως φιλανθρωπικά αισθήματα των αξιοτίμων κυριών της πόλεως και τας παρακαλούμεν θερμότατα να εισφέρουν ό,τι χρήσιμον προς τον σκοπόν αυτόν. Και συνερραμένα ράκη θα αποτελέσουν ευεργεσίαν. Επειδή δε αντιλαμβανόμεθα καλώς την δυσχέρειαν της εισφοράς ειδών εις τοιαύτην κατάστασιν, πληροφορούμεν πάντα φιλάνθρωπο ότι εις την μεσημβρινήν πλευράν της Λαϊκής Σχολής θα υπάρχη από σήμερον ανοικτός αποδέκτης της αποθήκης, όπου έκαστος αθέατος και άγνωστος δύναται ν’ αποθέση ό,τι προαιρείται”.
Τα κρούσματα αυξάνονται και εμφανίζονται επιδημικές αρρώστιες σε διάφορες περιοχές (Θουρία, Πυλία, Μεσσήνη κ.α. χωρίς να αναφέρεται πάντα αν αφορά μόνο πρόσφυγες), ενώ καταγράφονται και θάνατοι των οποίων περιορισμένος αριθμός φθάνει στη δημοσιότητα, με αποτέλεσμα να συζητείται ακόμη και αραίωση μέσω απομάκρυνσης προσφύγων από την Καλαμάτα: “Κατόπιν των σημειωθέντων κρουσμάτων διαφόρων επιδημικών νόσων μελετώνται υπό των αρμοδίων διάφορα σύντονα μέτρα διά την περιφρούρησιν της δημοσίας υγείας. Αναμένεται εκ άλλου εις την Νομαρχίαν αι ζητηθείσαι λεπτομερείς οδηγίαι από το Υπουργείον Υγιεινής και Κοινωνικής Πρόνοιας και η αποστολή ειδικού απολυμαντικού και όλων των απαιτουμένων διά μιαν μεθοδικήν απολύμανσιν ειδών και φαρμάκων. Εκ παραλλήλου υπό των ιατρών των αναλαβόντων την προσφυγικήν υγειονομικήν περίθαλψιν λαμβάνονται μέτρα, τη εποπτεία και της Νομαρχίας, προς τήρησιν αυστηράς καθαριότητος εις τους προσφυγικούς συνοικισμούς. Πλην των γενικών αυτών υγειονομικών μέτρων διά την περιφρούρησιν της δημοσίας υγείας, κρατεί η σκέψις, εφ’ όσον αι πληροφορία μας είναι αληθείς, να γίνη αραίωσις των προσφύγων των εγκατεστημένων εις την πόλιν μας, ώστε να αποσοβείται ο εκ του συνωστισμού εις τους προσφυγικούς συνοικισμούς κίνδυνος αναπτύξεως επιδημικών νόσων”.
Η ανησυχία αυξάνεται και εξετάζεται ακόμη και το κλείσιμο των σχολείων: “Ο Κ. Νομάρχης κατόπιν των σημειωθέντων κρουσμάτων διαφόρων επιδημικών νόσων δι’ εγγράφου του παρεκάλεσε τον Ιατρικόν Σύλλογον να γνωρίση αν υφίσταται όντως γενικώτερος δημόσιος κίνδυνος εκ των εμφανισθέντων μέχρι σήμερον κρουσμάτων και αν παρίσταται ή όχι ανάγκη να διακοπούν τα μαθήματα των σχολείων επί ολίγας ημέρας”.
Ιλαρά, μηνιγγίτιδα, διφθερίτιδα, ευλογιά εμφανίζονται σε διάφορα σημεία της πόλης και του νομού, με αποτέλεσμα να υποβληθεί στη Νομαρχία για έγκριση αστυνομική διάταξη “δι’ ης η μεταφορά θνησκόντων εκ μολυσματικών νόσων θα γίνεται εις το Νεκροταφείον διά των συντομωτέρων οδών της πόλεώς μας”. Η συνέχεια της διάταξης που αφορά νεκρούς από εξανθηματικό τύφο και ευλογιά είναι ανατριχιαστική καθώς αναφέρεται σε όλη τη διαδικασία ταφής και τα μέτρα σε κάθε περίπτωση.
Ενα μήνα αργότερα και καθώς οι μεταδοτικές ασθένειες πολλαπλασιάζονται, εκδίδεται αστυνομική διάταξη που θυμίζει κάτι από... σήμερα, με μέτρα τα οποία περιλαμβάνουν “αυτοέλεγχο” σε χώρους με πολλούς εργαζόμενους, περιορισμό στον αριθμό των συναθροιζομένων και των ωρών λειτουργίας πανδοχείων και οινοπωλείων: “Η διοίκησις Χωροφυλακής Καλαμών υπέβαλεν εις την Νομαρχίαν αστυνομικήν διάταξιν διά την λήψιν διαφόρων μέτρων προς περιφρούρησιν της δημόσιας υγείας. Συμφώνως προς ταύτην οι ιατροί υποχρεούνται να αναφέρωσι αμέσως προς τας αρχάς παν ύποπτον κρούσμα. Αι διευθύνσεις επίσης των μεγάλων καταστημάτων υποχρεούνται να αναφέρωσι καθ’ εκάστην την υγιεινήν κατάστασιν των εις αυτά εργαζομένων εργατών. Επιβάλλεται εις τα υγειονομικά και αστυνομικά όργανα να επιθεωρώσι τακτικώς τα ξενοδοχεία, πανδοχεία και κουρεία. Υποχρεούνται οι διευθύνσεις των ξενοδοχείων ύπνου να αναφέρουν παν εμφανιζόμενον εις αυτά ύποπτον κρούσμα. Απαγορεύεται απολύτως η πώλησις μεταχειρισμένων ενδυμάτων. Απαγορεύεται επίσης η συνάθροισις μεγάλου αριθμού ανθρώπων, όπως επίσης απαγορεύεται να μένουν ανοιχτά αργά τη νύκτα τα πανδοχεία και οινοπωλεία. Υποχρεούνται οι ένοικοι των οικιών να τηρούσι εν αυταίς άκραν καθαριότητα”.
Είναι και από τις τελευταίες ειδήσεις για τα σημαντικά προβλήματα δημόσιας υγείας που είχαν παρουσιαστεί αρχικά σε χώρους όπου συνωστίζονταν πρόσφυγες και στη συνέχεια επεκτάθηκαν. Θα πρέπει να σημειωθεί ότι εν μέσω αυτών των εξελίξεων, το Φεβρουάριο εκδόθηκε “διάγγελμα” του “υγειονομικού επιθεωρητή” γιατρού Χαρ. Αδαμόπουλου “προς τον Μεσσηνιακόν λαόν” με το οποίο εκφράζονται φόβοι για εξανθηματικό τύφο και δίνονται οδηγίες πρόληψης και αντιμετώπισης της ψείρας που θεωρείται ως υπαίτια για τη διάδοσή του. Κάτι που συνέβη δύο χρόνια αργότερα πλήττοντας τους πρόσφυγες οι οποίοι συνωστίζονταν στο κτήριο Μηλιού (παλιό Γυμνάσιο Θηλέων) και για το οποίο θα γράψουμε σε επόμενο σημείωμα. Εντελώς συμπτωματικά πάντως, όταν η “Σημαία” στις 21/12/1922 έκανε γνωστά τα δύο πρώτα κρούσματα μηνιγγίτιδας, ταυτοχρόνως έκανε γνωστό ότι “ο ιατρός κ. Β. Κυβέλος ανέφερεν ότι εις την Παραλίαν εσημειώθη θανατηφόρον κρούσμα εξανθηματικού τύφου επί του 45ετούς Γ. Μαρκελίδη, ελήφθησαν σύντονα μέτρα διά την πρόληψιν επεκτάσεως της νόσου”. Και το όνομα παραπέμπει σε πρόσφυγα...