Η οποία βεβαίως δεν άρεσε σε πολλούς και διάφορους που σπεύδουν να την υπονομεύσουν και να την ανατρέψουν. Λογικά θα έπρεπε ο Δήμος Μεσσήνης να πρωταγωνιστεί στην ιστορία υπεράσπισης της απόφασης του ΚΑΣ και της δημιουργίας αρχαιολογικού πάρκου. Στο σημείωμα που ακολουθεί θα θεωρήσω ότι η απραξία έχει να κάνει με το γεγονός πως δεν γίνεται αντιληπτή η σημασία της ανάδειξης του συγκεκριμένου χώρου, σε συνδυασμό με τον τεράστιο αρχαιολογικό – ιστορικό πλούτο που κρύβει η περιοχή. Που θα μπορούσε να την καταστήσει προορισμό, και τη Μεσσήνη “βάση εξόρμησης” στην αρχαιολογική αναζήτηση.
Αφετηριακά θα έλεγα πως υπάρχει μια μεγάλη αυταπάτη: πως θα φέρει κόσμο στη Μεσσήνη η… συνωνυμία με τη σπουδαία πόλη της αρχαιότητας, στην οποία επί δεκαετίες ο αγαπητός καθηγητής Πέτρος Θέμελης εργαζόμενος ακατάπαυστα έχει προσφέρει μοναδικές υπηρεσίες, φέρνοντας στην επιφάνεια μια ολόκληρη πόλη. Από τη λάμψη της αρχαίας πόλης όλοι προσπαθούν να επωφεληθούν και να “επενδύσουν” στην προσέλκυση επισκεπτών. Είναι μια ιδιαίτερη συζήτηση καθώς υπάρχουν απλοϊκές προσεγγίσεις, φαντασιώσεις και αυταπάτες που αγνοούν την πραγματικότητα η οποία διαμορφώνεται από παράγοντες αντικειμενικού χαρακτήρα. Αυτό που δεν έγινε κατορθωτό όλα αυτά τα χρόνια, πολύ περισσότερο δεν μπορεί να γίνει τώρα καθώς προγραμματίζεται η σύνδεση του αυτοκινητοδρόμου με την Αρχαία Μεσσήνη. Κάτι που θα καταστήσει την επίσκεψη στον αρχαιολογικό χώρο πολύ πιο εύκολη από την Καλαμάτα που λειτουργεί ως προορισμός και βάση εξόρμησης. Αναγκαίο έργο αλλά κάθε παρέμβαση στο οδικό δίκτυο έχει κερδισμένους και χαμένους. Μόνο το όνομα δεν αποτελεί “προίκα”, πρέπει να υπάρχουν οι όροι και οι προϋποθέσεις για να γίνει μια τέτοια σύνδεση.
Επιστροφή λοιπόν στην αρχή και η Μεσσήνη μπορεί να γίνει “προορισμός και βάση” εξόρμησης πάντα υπό προϋποθέσεις. Το αρχαιολογικό πάρκο στο Πεταλίδι πρωτίστως είναι οφειλή προς την ιστορία του τόπου και τους ανθρώπους της. Ταυτόχρονα όμως αποτελεί σημαντική “προίκα” της ιστορίας τόσο στο Πεταλίδι όσο και στη Μεσσήνη που είναι όχι μόνον η έδρα του δήμου, αλλά το κέντρο μιας ολόκληρης περιοχής. Το θέμα αυτό δεν είναι καινούργιο, από τη στήλη έχει τεθεί εδώ και πολλά χρόνια. Ετσι δεν θα έλεγα πως είναι “υπερβολική” ή “φορτισμένη” η εκτίμηση ότι δυστυχώς η “αδιαφορία” είναι αυτό που χαρακτηρίζει αυτό το θέμα. Και μπορεί να αφορά πρωτίστως διαχρονικά εκείνους που διαχειρίζονται τις τύχες και το μέλλον του τόπου. Αφορά όμως και την κοινωνία η οποία υπό το βάρος της βαθύτατης και πολύπλευρης κρίσης οδηγείται στη σιωπή και την αποστασιοποίηση από εκείνα τα οποία θα έπρεπε να την ενδιαφέρουν. Ελπίζοντας ότι κάποια στιγμή μπορεί να εκδηλωθεί μεγαλύτερο ενδιαφέρον, εν τάχει θα επιχειρήσω για μια ακόμη φορά συνοπτική παρουσίαση αυτών στα οποία αναφέρομαι.
Οι τάφοι στο Καρτερόλι ανακαλύφθηκαν το 1925 και στις αρχές της δεκαετίας του 1960 Αμερικανοί αρχαιολόγοι που ερεύνησαν την περιοχή δημοσίευσαν τα εξής: «Στον αυτοκινητόδρομο από Μεσσήνη (Νησί) προς την Ιθώμη (Μαυρομμάτι), στη στροφή προς το Καρτερόλι -το οποίο βρίσκεται μισό χιλιόμετρο δυτικά του δρόμου- θαλαμωτοί τάφοι ανακαλύφθηκαν στη νότια και τη νοτιοανατολική πλαγιά του μεγάλου λόφου δυτικά του αυτοκινητοδρόμου, που λέγεται Αγιος Κωνσταντίνος από το εξωκκλήσι στο βόρειο άκρο του. Αλλοι τάφοι ανέκυψαν εξ άλλου, τόσο στη βόρεια όσο και στη νότια πλαγιά του χαμηλού λόφου, βόρεια του δρόμου προς Καρτερόλι, ενώ δύο ακόμη (ο ένας χρησιμοποιόταν σαν καμίνι) μπορεί να δει κανείς στη δυτική πλαγιά του λόφου, που τον ονομάζουν "Παπαλιά Ράχη", ανατολικά του αυτοκινητοδρόμου και βόρεια του δρόμου που οδηγεί ανατολικά στην Πιπερίτσα. Θραύσματα από βαθιά αγγεία ή κύλικες, μονόχρωμους -πορτοκαλί ή μαύρους- από το τελευταίο διάστημα της Υστεροελλαδικής περιόδου, χοντροκομμένα οικιακά σκεύη, κοκκινωπό ύφασμα, των μυκηναϊκών χρόνων. Οι συνολικά εννέα εμφανείς θαλαμωτοί τάφοι και η πιθανότητα ύπαρξης άλλων τεσσάρων αποδεικνύουν την ύπαρξη ενός ευμεγέθους οικισμού. Η κατοικημένη περιοχή πιθανότατα καταλάμβανε την κορυφή του Αγίου Κωνσταντίνου και του λόφου ακριβώς ανατολικά, παράλληλα στον αυτοκινητόδρομο. Στην κορυφή, αλλά και νότια, όπως και στη δυτική πλαγιά της "Παπαλιά Ράχης", διαπιστώθηκε η ύπαρξη στο επίπεδο της επιφάνειας του εδάφους σημαντικού αριθμού θραυσμάτων του δεύτερου μισού του τελευταίου διαστήματος της Υστεροελλαδικής περιόδου. Αυτός είναι ο μοναδικός μυκηναϊκός αρχαιολογικός χώρος που γνωρίζουμε σίγουρα στο δυτικό άκρο της μεγάλης κοιλάδας του Παμίσου».
Οι πληροφορίες αυτές δημοσιεύτηκαν στο "American Journal of Archaeology" αλλά χρειάστηκαν κάπου 45 χρόνια ακόμη για να χαρακτηρισθεί ο αρχαιολογικός χώρος στον Αγιο Κωνσταντίνο Καρτερολίου (ΦΕΚ 255/Β/30-6-2010). Πρέπει να σημειωθεί ακόμη ότι ότι ο Αγγλος αρχαιολόγος Hope Simpson που ερεύνησε την Μεσσηνία στα τέλη της δεκαετίας του 1950-1960 πιθανολογεί ότι στο Καρτερόλι ενδεχομένως υπήρχε η μια από τις 7 πόλεις που έδινε ο Αγαμέμνονας στον Αχιλλέα (το κείμενο έχει μεταφράσει ο αείμνηστος φίλος Νίκος Ζερβής και έχει δημοσιευτεί στο "Θάρρος" 13/12/1959).
Σε απόσταση αναπνοής από τη Μεσσήνη είναι τα Νιχώρια Καρποφόρας, τα οποία ερευνήθηκαν από την αποστολή του Πανεπιστημίου της Μινεσότας στα τέλη της δεκαετίας του 1960 και για τα οποία το υπουργείο Πολιτισμού μάς πληροφορεί μεταξύ των άλλων ότι: «Σε λοφοσειρά μήκους 500 μ. με κατεύθυνση από ΒΔ-ΝΑ και σε απόσταση 2-2,2 χλμ. από τη ΒΔ γωνία του Μεσσηνιακού Κόλπου, αναπτύχθηκε στη θέση Νιχώρια το μεγαλύτερο και σημαντικότερο οικιστικό κέντρο της περιοχής με συνεχή διάρκεια ζωής από το 3500-750 π.Χ. περίπου, που δραστηριοποιείται ξανά από τον 4ο έως τις αρχές του 13ου αιώνα μ.Χ. Η μεγάλη ακμή του οικισμού σημειώνεται στα μυκηναϊκά χρόνια (1600-1050 π.Χ.)». Η ανασκαφή που έγινε με τη συμμετοχή πολλών επιστημόνων, όχι μόνον από τον χώρο της αρχαιολογίας, αλλά και από τον χώρο των θετικών επιστημών (γεωλόγοι, παλαιοβοτανολόγοι, ανθρωπολόγοι κτλ) έδωσε πολλά στοιχεία και ευρήματα για τους αρχαίους κατοίκους της Μεσσηνίας ειδικά στους λεγόμενους "Σκοτεινούς αιώνες" όπου οι πληροφορίες μας είναι λιγοστές. H έκταση είναι μεγάλη, φυσικά δεν έχει ερευνηθεί πλήρως και είναι πολύ πιθανό ότι σε κάθε μεγάλο δημόσιο ή ιδιωτικό έργο, οι επεμβάσεις θα πρέπει να είναι εξαιρετικά προσεκτικές έτσι ώστε να προστατευτούν τυχόν ευρήματα που θα φέρουν στο φως οι εκσφαφές.
Εχουμε ήδη το παράδειγμα του αρχαιολογικού πάρκου στο Πεταλίδι που μπορεί να δημιουργηθεί με βάση τα ευρήματα κατά τις εργασίες κατασκευής του δρόμου Τζάνε - Καλαμάκι. Η αρχαία Κορώνη (Πεταλίδι) είναι γνωστή εδώ και πολλά χρόνια, πολλά και διάφορα είναι τα ευρήματα σε διάφορα σημεία. Αλλά η συστηματική αρχαιολογική έρευνα που ήταν υποχρεωτική λόγω της διέλευσης το δρόμου αποκάλυψε αρχαιότητες που ανάγονται στην ύστερη κλασική, την ελληνιστική και τη ρωμαϊκή περίοδο, αλλά και στην πρώιμη βυζαντινή. Μοναδικής αξίας όπως προκύπτει από τον τρόπο με τον οποίο αντιμετωπίστηκε το θέμα στο Κεντρικό Αρχαιολογικό Συμβούλιο, μετά μάλιστα και από επιτόπια εξέταση της πραγματικής κατάστασης. Αλλά και από τις κατά καιρούς παρουσιάσεις των ευρημάτων που έχουν γίνει και από τις στήλες της “Ελευθερίας”. Μένουμε συνοπτικά σε αυτά πιστεύοντας ότι κάποια στιγμή θα επιδειχθεί και το ανάλογο ενδιαφέρον των θεσμικών παραγόντων.
Στα ενδότερα του δήμου έχουν εντοπισθεί μυκηναϊκές εγκαταστάσεις με τάφους που έχουν βρεθεί σε Αριστομένη, Διόδια, Δάρα, Στρέφι, Χαλβάτσου. Τα ευρήματα και η θέση τους δίνουν πολλά στοιχεία για την κατοίκηση στην περιοχή αυτή. Εχει διαπιστωθεί προϊστορική κατοίκηση που ξεκινάει από τα Πρωτοελλαδικά χρόνια, -3200, ενώ υπάρχουν ακόμα παλαιότερα ευρήματα της Νεολιθικής εποχής. Η κατοίκηση συνεχίζεται και στα Μυκηναϊκά χρόνια, -1700 έως -1200, όπως πιστοποιούν τα ευρήματα και ο θολωτός τάφος στα Διόδια.
Συνεχίζοντας με τα κάστρα, το εισαγωγικό κείμενο σε πρόσφατη δημοσίευση του φίλου Γιάννη Μπίρη στην “Ελευθερία” αναφέρει ότι «στην ανατολική όχθη του ποταμού Βελίκα, πάνω σε απόκρημνους λόφους, που απέχουν μεταξύ τους μόνο μερικά χιλιόμετρα, διακρίνουμε μια συνεχή αλυσίδα από μεσαιωνικά κάστρα. Οχυρές θέσεις, χαμένες θαρρείς στην αχλή του χρόνου. Το κάστρο ανάμεσα στη Βελίκα και το Νεοχώρι (Μόνιστα), το κάστρο ανάμεσα στο Στρέφι και την Πελεκανάδα (Ντεμπρίζ), το κάστρο στα Διόδια (Λοΐ) και λίγο μακρύτερα το κάστρο της Ανω Βούταινας (Γούταινα)». Ενώ θα πρέπει να προστεθούν για την περιφέρεια του δήμου και άλλες οχυρές θέσεις (Πέρα, Κόσμινα κ.λπ.).
Το “δια ταύτα” δεν μπορεί παρά να είναι το ίδιο με εκείνο που έγραψα πριν από σχεδόν 3 χρόνια σε αυτήν εδώ τη στήλη: Από τη σύντομη αυτή διαδρομή προκύπτει το αυτονόητο: Η ανάγκη να αναδειχθούν αυτοί οι χώροι, να συνδεθούν με τον πλέον πρόσφορο τρόπο. Πάντοτε σε συνεργασία του δήμου με την Εφορεία Αρχαιοτήτων και την αξιοποίηση όλων των ιδεών που μπορεί να κατατεθούν. Ετσι ώστε η πόλη να αποτελέσει αφετηρία εξορμήσεων για τους χώρους αυτούς, μαζί φυσικά με την Αρχαία Μεσσήνη, το Ανδρομονάστηρο, το Κάστρο της Ανδρούσας και ό,τι άλλο έχει καταγράψει η ιστορία στην περιοχή. Θεωρώ ότι τα ζητήματα θα έπρεπε να απασχολούν μονίμως τους “άρχοντες” και την τοπική κοινωνία: Κατ’ αρχήν ως απαραίτητο στοιχείο “αυτογνωσίας”, με την πληροφόρηση των πολιτών για την ιστορία του τόπου. Αλλά και ως ένας σημαντικός παράγοντας προσέλκυσης επισκεπτών στην περιοχή, μέσα από την κατάλληλη οργάνωση και προβολή.