Ο πίνακας του Νικηφόρου Λύτρα αποτυπώνει μια συγκινητική στιγμή και θαυμασμό, ξεχωρίζοντας ως η κορυφαία στιγμή στην ηθογραφική ζωγραφική της Ελλάδας. Ζωγραφισμένος το 1872, απεικονίζει παιδιά διαφορετικών εθνικοτήτων να ψάλλουν τα χριστουγεννιάτικα κάλαντα, δημιουργώντας ένα απολαυστικό "νυχτερινό" της ελληνικής ηθογραφικής ζωγραφικής.

Από τις περιπτώσεις εκείνες που μια εικόνα μιλάει όσο χίλιες λέξεις - τα "Κάλαντα" συνιστούν παράθυρο σε μια άλλη εποχή και έχουν συζητηθεί όσο λίγοι πίνακες ζωγραφικής στη χώρα μας. Το έργο ξεχωρίζει όχι μόνο για το φανερό του μέρος και την απεικόνιση μιας παλιάς αυλής και των 5 παιδιών διαφορετικής εθνικότητας και καταγωγής που λένε τα κάλαντα... μα και για τους συμβολισμούς που εμπεριέχει.

Όλο το έργο είναι σκηνικό και παράσταση μαζί με την πολυμορφία των ενδυμασιών και την αφηγηματική ανάπτυξη της σύνθεσης. Η κάπα και το σκούρο δέρμα του τυμπανιστή, οι "χορωδοί" με τη φυλλάδα και ο "μονωδός" στο κέντρο δημιουργούν ένα ιδιότυπο σύνολο. Καθώς το βλέμμα οδηγείται προς τον αποδέκτη όλης αυτής της προσφοράς, τη γυναίκα με το παιδί στην αγκαλιά που τους παρακολουθεί, δημιουργείται η εντύπωση μιας θεαματικής μείξης- χορωδίας αγγέλλων και προσκύνησης ποιμένων προς τη Βρεφοκρατούσα Παναγιά τη νύχτα των Χριστουγέννων. Οι ενδυμασίες αλλά και το χρώμα ενός παιδιού , ενισχύουν την εντύπωση αυτής της συμβολικής πολυφωνίας που ενώνει το ανθρώπινο γένος στη δοξολογία του Θεού που γεννιέται εκείνη την Άγια Νύχτα και καταργεί τα "'παλαιά βασίλεια'' - συμβολική τους υπόμνηση είναι πιθανώς το ακέφαλο κλασικό άγαλμα.

Η σκούπα στη μια μεριά της πόρτας και το αδειανό δοχείο του νερού κοντά στο πηγάδι υποδηλώνουν συμβολικά τον παλιό χρόνο που τελείωσε, ενώ τα γαρύφαλλα στη γλάστρα και τα ρόδια που κρατάει η γυναίκα, σύμβολα αναγέννησης της φύσης και γονιμότητας, συνδέονται και αυτά με έθιμα του Δωδεκαημέρου.

Είναι χαρακτηριστικό ότι δεν έχει σημασία ποιας παραμονής κάλαντα είναι Χριστουγέννων ή Πρωτοχρονιάς αφού αυτό που τονίζεται διάχυτα είναι η παραμονή του γεγονότος, η επικείμενη έλευση που θα καταργήσει το παλιό και θα δώσει την ελπίδα για το μέλλον.

Τα κάλαντα του Ν. Λύτρα!