H απόδοση του μνημείου στο κοινό θα γίνει από την Εφορεία Αρχαιοτήτων Μεσσηνίας μέσω της προϊσταμένης Ευαγγελίας Μηλίτση - Κεχαγιά. Θα ακολουθήσουν χαιρετισμοί από τον περιφερειάρχη Πελοποννήσου Πέτρο Τατούλη και το δήμαρχο Πύλου - Νέστορος Δημήτρη Καφαντάρη. Αργότερα θα γίνει η παρουσίαση των αναστηλωτικών εργασιών από την Ευγενία Γερούση πρώην διευθύντρια της Διεύθυνσης Βυζαντινών και Μεταβυζαντινών Αρχαιοτήτων και νυν διευθύντρια της Ειδικής Υπηρεσίας Προβολής και Αξιοποίησης Πολιτιστικής Κληρονομιάς και Σύγχρονης Δημιουργίας του υπουργείου Πολιτισμού και Αθλητισμού.
O ναός Μεταμορφώσεως του Σωτήρος καταλαμβάνει κεντρική θέση στο εσωτερικό του Φρουρίου Νιόκαστρου της Πύλου. Το κτήριο με τον περίβολό του εντασσόταν στον οικοδομικό ιστό του ερειπωμένου οικισμού την εποχή της Τουρκοκρατίας και κατά μήκος της νότιας πλευράς του βρισκόταν μία από τις κεντρικές λιθόστρωτες οδούς της πόλης. Με την ίδρυση του κάστρου να χρονολογείται γύρω στα 1573, ο σημερινός ναός αρχικά είχε οικοδομηθεί ως οθωμανικό τέμενος επί των ημερών του σουλτάνου Μουράτ Γ΄ (1573-1595). Στο διάστημα 1686-1715, οι Ενετοί υπό τον Μοροζίνι, κατέλαβαν το φρούριο της Πύλου και το οθωμανικό τέμενος μετατράπηκε σε καθολική εκκλησία που αφιερώθηκε στον Αγιο Βίτο, καθώς το φρούριο καταλήφθηκε την ημέρα της εορτής του. Το Νιόκαστρο τέθηκε και πάλι υπό οθωμανική κυριαρχία το 1715 και πιθανολογείται ότι το κτήριο μετατράπηκε και πάλι σε χώρο ισλαμικής λατρείας. Τον Απρίλιο του 1770 το Νιόκαστρο καταλήφθηκε από τις κοινές δυνάμεις Ρώσων και Μανιατών υπό τους αδελφούς Ορλώφ και το τέμενος μετατράπηκε σε ορθόδοξη χριστιανική εκκλησία. Κατά την παραμονή του γαλλικού εκστρατευτικού σώματος του στρατηγού Maison στο Νιόκαστρο (1828-1830), αλλά και μετά την αποχώρησή των γαλλικών δυνάμεων, το κτήριο του τζαμιού χρησιμοποιήθηκε ως αποθήκη πολεμικού υλικού, τουλάχιστον μέχρι το 1842. Είναι πιθανόν τότε ή λίγο αργότερα να μεταβιβάστηκε το οικοδόμημα στην ορθόδοξη λατρεία.
Το κτήριο παρουσίαζε αρκετές φθορές, κυρίως οικοδομικές, αλλά και μορφολογικές αλλοιώσεις, που προκλήθηκαν τόσο από την παρέλευση του χρόνου, όσο και από επάλληλες παλαιότερες επεμβάσεις σε διάφορα σημεία του. Για τους λόγους αυτούς, κρίθηκε αναγκαία η εκτέλεση ερευνητικών εργασιών (τα έτη 1999 - 2000 καθώς και τα έτη 2002 - 2003), η εκπόνηση μελέτης αποκατάστασης και η έναρξη εργασιών, με στόχο την καθολική αντιμετώπιση των προβλημάτων αλλά και προκειμένου να αναδειχθεί ο σημαντικός ιστορικός και αρχιτεκτονικός χαρακτήρας του κτηρίου. Το έργο «Αποκατάσταση Ι. Ν. Μεταμόρφωσης του Σωτήρος» εντάχθηκε στο επιχειρησιακό πρόγραμμα «Ανταγωνιστικότητα και Επιχειρηματικότητα ΕΣΠΑ 2007-2013», με προϋπολογισμό 1.400.000 ευρώ. Το έργο ξεκίνησε το δεύτερο εξάμηνο του 2011, έληξε το δεύτερο εξάμηνο του 2015 και υλοποιήθηκε αρχικά από το Τ.Δ.Π.Ε.Α.Ε. (Επιστημονική Επιτροπή για την Ανάδειξη, Αναστήλωση και Συντήρηση των Κάστρων Πυλίας) και στη συνέχεια από τη Διεύθυνση Βυζαντινών και Μεταβυζαντινών Αρχαιοτήτων του υπουργείου Πολιτισμού και Αθλητισμού.
