Το Σιδηρόκαστρο, ιστορικό κεφαλοχώρι της Μεσσηνίας, είναι χτισμένο ανάμεσα σε δύο λόφους-βουνά, το Κάστρο και τον Προφήτη Ηλία.
Ήταν η έδρα του Δήμου Αυλώνος (1835-1912, 1997-2010). Σήμερα ανήκει στον Δήμο Τριφυλίας. Απέχει 17 χλμ. από την Κυπαρισσία και 7 χλμ. από το Κοπανάκι.
Όποιος το επισκέπτεται, εκτός από τα αγάλματα που το στολίζουν, θαυμάζει το γραφικό τοπίο του, τα πετρόχτιστα σπίτια του, τον περικαλλή ναό του Αγίου Νικολάου.
Πολλές πληροφορίες για την ιστορία του χωριού, αντικείμενα της εποχής, έγγραφα της Επανάστασης, θα δείτε στο Μουσείο του στρατηγού ε.α. της ΕΛ.ΑΣ κ. Παναγιώτη Γεωργακόπουλου, όπου λειτουργεί και αναγνωστήριο.
Δείτε επίσης στο Λαογραφικό Μουσείο παλιά αντικείμενα της καθημερινής ζωής των κατοίκων του χωριού. Και πριν φύγετε από το χωριό, προμηθευτείτε τη φημισμένη φέτα Σιδηρόκαστρου από το τυροκομείο που λειτουργεί εκεί.
Στο ενδιάμεσο, αξίζει να περιδιαβείτε τα σοκάκια του Σιδηρόκαστρου, να περπατήσετε στο δάσος του, στα μονοπάτια, να αναπνεύσετε καθαρό αέρα και να συλλέξετε εικόνες.
Παλιό τοξωτό γεφύρι στην τοποθεσία Μηλιές Σιδηροκάστρου
Eπισκεφθείτε τον Ασφένταμο (σφενδάμι) του Κολοκοτρώνη στην πάνω βρύση, που έχει κηρυχθεί μνημείο φυσικής κληρονομιάς. Εκεί ξαπόσταινε στον ίσκιο και δροσιζόταν από το κρυστάλλινο νερό της πηγής -κατά την τοπική παράδοση που έχει μεταφερθεί από γενιά σε γενιά- ο Θεόδωρος Κολοκοτρώνης με τα παλικάρια του το 1806, κατά την περίοδο δηλαδή του φοβερού διωγμού των Κλεφτών, βρίσκοντας ασφαλές καταφύγιο στο Σιδηρόκαστρο.
Αν καταφέρετε και ανεβείτε μέχρι το εκκλησάκι του Προφήτη Ηλία, για τον κόπο σας θα σας αποζημιώσει η θέα του Κυπαρισσιακού Κόλπου...
Στα βόρεια, αγναντεύει κανείς το Λύκαιο όρος με τα μικρά χωριά του, τον μεγαλοπρεπή "στεγασμένο" αρχαίο ναό του Επικούριου Απόλλωνα, αλλά και όλη τη γύρω περιοχή.
«Χωριό των αγαλμάτων»
Πρόκειται για μια υπαίθρια γλυπτοθήκη, που όμοιά της ο επισκέπτης δεν θα βρει πουθενά αλλού στον κόσμο. Στη σκάλα με τα 88 σκαλοπάτια που οδηγεί στον Αγιο Νικόλαο, υπάρχουν τα περισσότερα αγάλματα του διεθνούς φήμης γλύπτη Κώστα Γεωργακά.
Ξεκινώντας την ανάβαση από την πλατεία, συναντάμε πρώτα το άγαλμα του Γάλλου Ανδρέα Ροντέν, φίλου του γλύπτη από την εποχή που σπούδαζε στο Παρίσι. Λίγο παραπάνω στέκεται το άγαλμα της αρχαίας εταίρας Φρύνης από την Θεσπιά προ των δικαστών της, φιλοτεχνημένο από ορείχαλκο. Συνεχίζοντας την ανάβαση, συναντάμε το υπέροχο άγαλμα από ορείχαλκο του Δισκοβόλου, που αυτοσυγκεντρώνεται λίγο πριν τη ρίψη του δίσκου, και την προτομή του φωτισμένου δασκάλου του χωριού Γεωργίου Σταθόπουλου με δαπάνες του Συνδέσμου Σιδηροκαστριτών το 1976. Την προτομή, επίσης, του αείμνηστου Παναγιώτη Κωνσταντινίδη που ασχολήθηκε με τη μελέτη και την καταγραφή της ιστορίας του Σιδηροκάστρου (έργο του το Σιδηρόκαστρο στην Ιστορία. 401 π.Χ - 1981, Αθήνα 1981). Απέναντι βρίσκεται ο «αναπαυόμενος καλλιτέχνης» με το σφυρί στο χέρι.
Καθώς πλησιάζουμε προς το τέλος της σκάλας, το θέαμα μάς αποζημιώνει. Μπροστά μας ορθώνεται ο μεγαλοπρεπής ναός του Αγίου Νικολάου, πολιούχου του Σιδηροκάστρου, κτισμένος από πελεκητή πέτρα στην ίδια θέση του παλαιότερου ναού. Η ανέγερσή του ξεκίνησε το 1912 και τελείωσε το 1922.
Δεξιά, στο Αλώνι της εκκλησίας, δεσπόζει το ηρώο πεσόντων: ένα από τα μεγαλοπρεπέστατα της χώρας μας. Αναπαριστά τον Ελληνα στρατιώτη του Επους του ’40, την ώρα που δέχεται το εχθρικό βόλι στην καρδιά. Τα γόνατά του λυγίζουν, το τελευταίο βλέμμα του στρέφεται προς τον ουρανό. Καθώς ο αναβάτης έχει φτάσει στον προορισμό του, στο κεφαλόσκαλο βλέπει να στέκουν αγέρωχα και να τον υποδέχονται οι αρχιστράτηγοι της Επανάστασης του 1821 «Θεόδωρος Κολοκοτρώνης» και «Γεώργιος Καραϊσκάκης», άγρυπνοι φρουροί του χωριού και του έθνους.
Αξίζει να αναφέρουμε ότι με τη μακέτα του έφιππου ανδριάντα του Καραϊσκάκη ο Γεωργακάς είχε λάβει μέρος σε πανελλήνιο διαγωνισμό για το έργο που θα στηνόταν στο Ζάππειο και είχε λάβει το Β’ βραβείο, ενώ με τη μακέτα του έφιππου ανδριάντα του Κολοκοτρώνη είχε λάβει μέρος στον πανελλήνιο διαγωνισμό του Δήμου Τριπόλεως.
Στην κεντρική πλατεία του Σιδηρόκαστρου δεσπόζει το επιβλητικό άγαλμα από ορείχαλκο του «Αγρότη», ύψους 2.20 μέτρων, που κρατάει δεμάτι από στάχυα: ένας ύμνος στον Ελληνα αγρότη που με μόχθο μεγάλωσε γενιές και γενιές.
Στην είσοδο του χωριού τους επισκέπτες καλωσορίζει το άγαλμα της Αρτέμιδος, της θεάς του κυνηγιού. Εχει φιλοτεχνηθεί από πεντελικό μάρμαρο, που αστράφτει στο φως του ήλιου. Το άγαλμα είχε εκτεθεί σε πανελλήνια έκθεση στο Ζάππειο το 1939. Ο γλύπτης φιλοτέχνησε και την ανάγλυφη παράσταση του δρομέα Σπήλιου Ζαχαρόπουλου, έργο το οποίο δώρισε στον Σύνδεσμο Σιδηροκαστριτών, και αυτός με τη σειρά του το έστησε έξω από το σπίτι του αθλητή και βαλκανιονίκη Σπήλιου Ζαχαρόπουλου.
Ποιος ήταν ο Κώστας Γεωργακάς
Ο γλύπτης Κώστας Γεωργακάς γεννήθηκε το 1904 στο Σιδηρόκαστρο Τριφυλίας. Εκεί τελείωσε το δημοτικό σχολείο και συνέχισε τη φοίτηση στο γυμνάσιο της Κυπαρισσίας. Το 1924 γράφτηκε στο προπαιδευτικό τμήμα της Σχολής Καλών Τεχνών στην Αθήνα. Στο τρίτο έτος αρίστευσε και έλαβε το δίπλωμα καθηγητή των τεχνικών μαθημάτων για τη Μέση Εκπαίδευση. Επιθυμούσε όμως να αξιοποιήσει το ταλέντο του και αποφάσισε να δώσει εξετάσεις στο εργαστήριο Γλυπτικής στη Σχολή Καλών Τεχνών. Πέρασε πρώτος στις εξετάσεις, ενώ το όνειρό του να τελειώσει τη σχολή το βοήθησε η υποτροφία του Σιδηροκαστρίτη Λάμπρου Γιαννίκου, μεγαλέμπορα στο Κάιρο της Αιγύπτου, ο οποίος θαύμασε το ταλέντο του νεαρού καλλιτέχνη και αποφάσισε να του στέλνει ένα αξιοσέβαστο ποσό για την ολοκλήρωση των σπουδών του.
Το 1932 ο Γεωργακάς, έχοντας κερδίσει την πολυπόθητη υποτροφία «Ηρακλή Βόλτου», μετέβη στο Παρίσι, όπου κατά τη διάρκεια των σπουδών του φιλοτέχνησε σημαντικά έργα. Το 1936 επέστρεψε στην Αθήνα και μέχρι το 1941 φιλοτέχνησε πολλά έργα στο εργαστήριό του. Πλήθος έργων φιλοτέχνησε και στην Αιθιοπία κατά τη 15ετή παραμονή του και τιμήθηκε με μετάλλια. Εκεί έχασε και το φως από τον έναν οφθαλμό του λόγω ατυχήματος. Το 1961 επέστρεψε στην Αθήνα και μέχρι το 1986 κορυφώθηκε η καλλιτεχνική του δημιουργία.
Ο μεγάλος καλλιτέχνης έφυγε από τη ζωή το 1991. Εκτός από τη γενέτειρά του, το Σιδηρόκαστρο Τριφυλίας, έργα του Κώστα Γεωργακά έχουν στηθεί σε πολλές πόλεις της Ελλάδας και του εξωτερικού.
Λαμπαδηφορίες: Εντυπωσιάζει τους επισκέπτες η αναβίωση του εθίμου
Κάθε 24 Μαρτίου στο Σιδηρόκαστρο, σε αυτή την γωνιά της μεσσηνιακής γης, που με την ομορφιά της εκπλήσσει τους επισκέπτες της, αναβιώνει το ιστορικό έθιμο των Λαμπαδηφοριών Σιδηροκάστρου Τριφυλίας. Με αυτό εορτάζεται η επέτειος της Επανάστασης του 1821 στην Τριφυλία αλλά και σε κάθε γωνιά της Ελλάδας, γι’ αυτό τιμώνται όλοι οι ήρωες του εθνικοαπελευθερωτικού Αγώνα. Θεματοφύλακας των Λαμπαδηφοριών και υπεύθυνος για το ιστορικό κομμάτι του εθίμου είναι ο Σύνδεσμος Σιδηροκαστριτών Τριφυλίας. Ορισμένες πληροφορίες έχουν αντληθεί από την έρευνα της Μαρίας Κ. Λιακάκη, πρόεδρο του Δ.Σ.
Οι εκδηλώσεις ξεκινούν με τη δοξολογία στον ναό του Αγίου Νικολάου και στη συνέχεια, μετά από ένα μικρό δρώμενο και αναφορά στα γεγονότα της εποχής, δίνεται το σύνθημα: Από διάφορα σημεία του χωριού ξεκινούν οι λαμπαδηφόροι με κατεύθυνση την κεντρική πλατεία του χωριού. Τα στενά δρομάκια μετατρέπονται σε ποτάμια φωτιάς, ενώ όσο πλησιάζουν προς την πλατεία τα μπουλούκια ενώνονται. Φτάνοντας εκεί ανάβει μια μεγάλη φωτιά από τις δάδες και στήνεται γλέντι γύρω από αυτήν.
Συνδιοργανωτές του εθίμου είναι η περιφερειακή Ενότητα Μεσσηνίας, ο Δήμος Τριφυλίας, η τοπική Κοινότητα Σιδηροκάστρου και ο Σύνδεσμος Σιδηροκαστριτών. Συμμετέχουν σύλλογοι από το Σιδηρόκαστρο, τη Μεσσηνία και όλη την Ελλάδα.
"ΤΡΙΦΥΛΙΑ" τη Δευτέρα του Πάσχα: Μια εκδήλωση που έχει γίνει θεσμός και αντέχει στο χρόνο με τη συμμετοχή μικρών και μεγάλων σε παραδοσιακά και διασκεδαστικά αθλήματα και διαγωνισμούς. Πλήθος παιδιών συμμετέχει σε αγωνίσματα, όπως οι τσουβαλοδρομίες, το τράβηγμα του σχοινιού (διελκυστίνδα), αγώνες δρόμου κ.α. Παράλληλα επιτυγχάνεται και ο στόχος του δεσίματος των νέων γενιών με τον τόπο τους.
Φυσικά αξιοθέατα κοντά στο Σιδηρόκαστρο
Σημαντικό φυσικό αξιοθέατο για την ευρύτερη περιοχή του Σιδηροκάστρου, είναι η διαδρομή στο φαράγγι, το ποτάμι και τους καταρράκτες της Νέδας. Aποτελεί ένα καλά κρυμμένο μυστικό που ανταμείβει όποιον το ανακαλύψει! Χρειάζεται όμως ιδιαίτερη προσοχή, αφού ποτέ δεν ξέρεις τι θα βρέξει και τι θα κατεβάσει, ακόμα και το καλοκαίρι. Σε αρκετά σημεία το νερό είναι βαθύ και χρειάζεται επαγγελματική καθοδήγηση!
Η Νέδα και η θάλασσα σμίγουν στην ακτή του κόλπου της Κυπαρισσίας. Μια περιοχή με μεγάλη οικολογική αξία, καθώς φιλοξενεί το μεγαλύτερο αριθμό φωλιών καρέτα-καρέτα στη Μεσόγειο... και ως εκ τούτου είναι προστατευόμενη.
Από πεζοπορία στη Νέδα, αφιερωμένη στον εμπνευστή της, αείμνηστο Σωτήρη Λαμπρόπουλο. Ιούλιος 2019
* Φωτογραφικό υλικό αντλήθηκε από τη σελίδα του Συνδέσμου Σιδηροκαστριτών Τριφυλίας στο fb και πληροφορίες για το χωριό των αγαλμάτων δόθηκαν για το eleftheriaonline.gr και την "Ε" από την πρόεδρο του Δ.Σ. Μαρία Κ. Λιακάκη, Ιστορικό.
* Στοιχεία στο κείμενο για τη ζωή και το έργο του Κώστα Γεωργακά έχουν αντληθεί από το βιβλίο Γ. Χαραλαμπόπουλος, Ο Γλύπτης Κώστας Ν. Γεωργακάς, Η ζωή και το έργο του. Καλλιτεχνική πεντηκονταετία 1936-1986, Αθήνα 1986.
