Οι λύσεις που προβλέπει το νέο μνημόνιο (= πρόγραμμα προσαρμογής) ανταποκρίνονται στην αδήριτη ανάγκη για βαθιές θεσμικές αλλαγές στη χώρα και για επιστροφή στην ανάπτυξη. Εχει σημασία λοιπόν να τις υπενθυμίσουμε εν τάχει: Ενα βιώσιμο σύστημα κοινωνικής ασφάλισης ως το 2016. Επανεκκίνηση των ιδιωτικοποιήσεων. Αποτελεσματικότερη διαχείριση της δημόσιας οικονομίας (με ανεξάρτητες αρχές και σαφείς κανόνες). Ευρύ φάσμα μεταρρυθμίσεων στις αγορές εργασίας και στην ενέργεια. Αποτελεσματικότερο δικαστικό σύστημα κλπ.
Ακόμα και στις «λεπτομέρειες» το μνημόνιο έχει νόημα: Κατάργηση των πρόωρων συντάξεων. Αξιολογήσεις στο Δημόσιο. Κίνητρα για γενόσημα. Αυστηρότερος ορισμός του αγρότη, κλπ.
Και για να λέμε τα πράγματα με το όνομά τους: Το νέο μνημόνιο, παρά την κριτική που μπορεί να γίνει σε διάφορα σημεία του) βασίζεται, όπως και τα προηγούμενα, σε μια σαφή αντικρατικιστική αντίληψη (ή εκσυγχρονιστική, για όσους δεν έχουν δυσκολίες με τις λέξεις) την οποία χρειάζεται επειγόντως η χώρα. Επιπλέον, εμπιστεύεται το ευρωπαϊκό πλαίσιο.
Αν εφαρμοστεί (επαναλαμβάνω: Αν...) η χώρα θα επωφεληθεί από τους πόρους του ΕΣΠΑ, από τη χρηματοδότηση μεγάλων ιδιωτικών επενδύσεων, τη δραματική μείωση της γενικής αβεβαιότητας, την ανακεφαλαίωση των τραπεζών ώστε να είναι σε θέση να χρηματοδοτούν την οικονομία, και από την οργανωμένη ελάφρυνση του χρέους (αντί της χαοτικής πτώχευσης). Το πιθανότερο είναι να απογειωθεί γιατί διαθέτει (ακόμα) το απαραίτητο ανθρώπινο δυναμικό και «ρικαρντιανά» συγκριτικά πλεονεκτήματα. Αυτά ως προς τα απτά αποτελέσματα.
Η εναλλακτική λύση θα ήταν πράγματι η εθνική μοναξιά, με σημαία τη δραχμή! Να βγούμε από την Ευρωζώνη, να τυπώσουμε χρήμα, να μην έχουμε εξωτερική χρηματοδοτική στήριξη (ξεχνάμε το ρωσικό "όχι";), να ξαναγυρίσουμε στο παρελθόν, να βρεθούμε σε οικονομική και κοινωνική περιδίνηση, αποφεύγοντας εκείνες τις αλλαγές που χρειάζεται η χώρα σε παραγωγική βάση, δημόσια διοίκηση (ο καθένας μπορεί να αφηγηθεί τη δική του ιστορία με αυτή), φορολογία, υγεία, δικαιοσύνη κ.λπ.
Είναι εξωπραγματική η αντίληψη ότι μπορεί να εφαρμοστεί «αριστερή» πολιτική με τη χώρα εκτός Ευρώπης και σε μια λέσχη αποτυχημένων κρατών, όπως η Βενεζουέλα. Την ώρα που η Ευρώπη λειτουργεί -λόγω των θεσμών και του κοινωνικού της κράτους- ως μαγνητικός πόλος έλξης, εδώ ακούγονται δυνατές σοβινιστικές φωνές.
Παραβλέπουμε συχνά τις εμπειρίες μας, και μάλιστα τις πρόσφατες. Ισως η μνήμη μας παραμένει απελπιστικά κοντή. Π.χ. το τελευταίο τρίμηνο του 2014 η κυβέρνηση ΝΔ - ΠΑΣΟΚ είχε διακόψει ουσιαστικά το πρόγραμμα προσαρμογής, αφού όμως προηγουμένως είχε περάσει κάποιες μεταρρυθμίσεις και βελτιώσει τη δημόσια οικονομία που επανάφεραν την οικονομία σε τροχιά ανάπτυξης. Αλλά το 2015 η κυβέρνηση με κορμό τον ΣΥΡΙΖΑ επέτεινε την αβεβαιότητα καθώς αναίρεσε ορισμένες μεταρρυθμίσεις (π.χ. στη Δημόσια Διοίκηση) ή τις διέκοψε (ιδιωτικοποιήσεις, ενέργεια), αυτοσχεδίαζε στο φορολογικό, ενώ σε άλλους τομείς άρχισε να μας πηγαίνει πολύ πίσω (παιδεία).
Το χειρότερο βέβαια ήταν ότι η διαπραγμάτευση διαρκείας χωρίς πυξίδα έγινε εχθρός κάθε έννοιας αξιοπιστίας, με τα γνωστά αποτελέσματα π.χ. στον δημοσιονομικό τομέα. Η συζήτηση για grexit αναθερμάνθηκε. Αποκορύφωμα ήταν τα capital controls, η νέα ύφεση και η αύξηση της ανεργίας. Παρά τη στροφή την τελευταία στιγμή και την υπογραφή ενός νέου μνημονίου, η χώρα δεν θα ανακάμψει πλέον από το σοκ του επτάμηνου πριν από το 2017 - αν όλα πάνε καλά.
Κατά τη γνώμη μου, το θετικό σε αυτή την τραγωδία είναι ότι τα δύο μεγάλα κόμματα έγιναν πιο ομοιογενή. Επικύρωσαν στη Βουλή το νέο πρόγραμμα προσαρμογής (= μνημόνιο) συνεχίζοντας ίσως μια επώδυνη διαδικασία μάθησης και σύγκλισης μετά τον καταστροφικό παίγνιο «μνημόνιο - αντιμνημόνιο». Ομως, ο λογαριασμός για τις ψευδαισθήσεις που καλλιεργήθηκαν, όχι μόνο τον τελευταίο δωδεκάμηνο, αλλά και από το 2009, είναι βαρύς.
Η Ελλάδα εκτός Ευρωζώνης δεν έχει μέλλον. Σε αυτό το θεμέλιο μπορεί και πρέπει να αναπτυχθεί μια σταθερή και ευρύτερη συναίνεση για την εφαρμογή του μνημονίου. Ας το διατυπώσουμε καθαρά: Το μνημόνιο δεν θα εφαρμοστεί αν η μισή Ελλάδα το απορρίπτει μέσω των πολιτικών εκφραστών της.
Ομως, ο υπερασπιστές της ευρωπαϊκής προοπτικής έχουν απέναντί τους ένα λαό οργισμένο και σε σύγχυση. Οργισμένο, γιατί είδε το βιοτικό του επίπεδο να πέφτει απότομα, τρόπους ζωής να ανατρέπονται και την ανεργία να παίρνει δραματικές διαστάσεις. Σε σύγχυση, γιατί δεν μπορεί (και δεν έχει βοηθηθεί) να καταλάβει τι και γιατί συνέβη - και, επομένως, ποιες αλλαγές χρειάζονται. Ούτε μπορεί να καταλάβει τις απότομες μεταμορφώσεις πολλών πολιτικών, που υπονομεύουν την εμπιστοσύνη στους θεσμούς. Ας προσθέσουμε και ότι τμήματα της κοινωνίας αισθάνθηκαν ότι ετεροκαθορίζονται.
Επομένως, αντιλήφθηκαν τα μνημόνια ως μια ταπεινωτική διαδικασία πράγμα που φυσιολογικά ενεργοποίησε αμυντικά ανακλαστικά. Στη γωνία καραδοκούν όσοι νομίζουν ότι μπορούν να εκμεταλλευτούν τη σύγχυση υπηρετώντας ιδιοτελείς σκοπούς ή απλά παρωχημένα ιδεολογήματα. Ετσι βαδίζουμε προς τις εκλογές με τον κίνδυνο, όπως θα έλεγε ο Πορτοκάλογλου, νικητές και νικημένοι όλοι να χάσουμε μαζί - ψηφίζοντας οργισμένα.
Του Πάνου Καζάκου
Προέδρου Συμβουλίου ΤΕΙ Πελοποννήσου
Ομ. Καθηγητή του Πανεπιστημίου Αθηνών
