Οι κάτοικοι της περιοχής και παλιότεροι επισκέπτες θυμούνται ότι προτού το 2012-2013, σε περιπτώσεις εξαιρετικά δυσμενών καιρικών συνθηκών, επερχόταν έντονη υποσκαφή της παραλιακής οδού, με αποτέλεσμα να καταρρέει μεγάλο τμήμα του οδοστρώματος (υποχρεωτική διακοπή κυκλοφορίας) και να καταστρέφονται αγωγοί ύδρευσης και αποχέτευσης καθώς και παρά την οδό ιδιόκτητες οικίες.
Κυματισμοί στο Ακρογιάλι πριν την κατασκευή προβόλων
Η περιοχή αποτελεί χαρακτηριστικό παράδειγμα ως σήμερα άνισης και προβληματικής ανάπτυξης εξαιτίας της αστικοποίησης και τουριστικοποίησης των ακτών. Το χειμώνα όταν πνέουν ισχυροί νότιοι άνεμοι, η θαλασσοταραχή ανεβάζει στο δρόμο βότσαλα καθιστώντας προβληματική την προσέγγιση με οχήματα. Στο άλλο άκρο, στις ίδιες περιοχές, το καλοκαίρι οι τουριστικές δραστηριότητες στην περιοχή αυξάνουν τον πληθυσμό και την επισκεψιμότητα ξεπερνώντας την φέρουσα ικανότητα τους. Για την κάλυψη των τουριστικών αναγκών εξαντλούνται οι περισσότεροι τοπικοί πόροι (υπεραλίευση, εντατική γεωργία), ενώ η ανυπαρξία χωροθέτησης και η άναρχη δόμηση εμποδίζουν την εισροή νέων φερτών από τα ρέματα διακόπτοντας την φυσική αναπλήρωση των ακτών.
Γενικώς η ακτή είναι ένα δυναμικό οικοσύστημα, το οποίο παίζει σημαντικό ρόλο στην τουριστική, οικονομική, οικιστική, βιομηχανική ανάπτυξη μιας περιοχής. Τα παράκτια τεχνικά έργα που κατασκευάζονταν μέχρι πρόσφατα δεν λάμβαναν υπόψη την περιβαλλοντική διάσταση ενός παράκτιου συστήματος. Ομως, το γεγονός αυτό σε συνδυασμό με την επίδραση από τις ανθρωπογενείς δραστηριότητες δημιούργησε πολλά προβλήματα στις ακτές, με σημαντικότερο τη διάβρωση.
Για την Ελλάδα οι παράκτιες περιοχές είναι ζωτικής σημασίας, δεδομένου του μεγάλου μήκους της ελληνικής ακτογραμμής και τους ισχυρούς δεσμούς που διατηρεί ο Ελληνας με τη θάλασσα από αρχαιότατους χρόνους. Τα προαναφερθέντα προβλήματα εντοπίζονται σε παράκτιες ζώνες σε όλο τον ελληνικό χώρο σε ποικίλο βαθμό ανάλογα με την περιοχή.
Η πιο διαδεδομένη μορφή προστασίας ακτών είναι η χρήση είτε παράλληλων κυματοθραυστών είτε κάθετων προβόλων στην ακτή. Η μορφολογία της ακτής όμως διαφοροποιείται σε μεγάλο βαθμό από τις συγκεκριμένες δομές. Η σωστή επιλογή είναι απαραίτητη, διότι μειώνει τις περιβαλλοντικές επιπτώσεις της παρέμβασης στο φυσικό περιβάλλον. Η κατανόηση των παράκτιων διεργασιών και η διαχείριση της μεταφοράς των παράκτιων ιζημάτων με βιώσιμο τρόπο, αποτελεί πρωταρχικό σκοπό έτσι ώστε να μειωθούν οι παρεμβάσεις στο ελάχιστο. Επιπλέον οι κυματοθραύστες και πρόβολοι μπορεί να εμποδίζουν την υποχώρηση της ακτογραμμής σε τοπικό επίπεδο, αλλά τελικώς διαπιστώνεται ότι η διάβρωση μετακινήθηκε σε γειτονική περιοχή, με αποτέλεσμα την υποβάθμιση της ευρύτερης γεωγραφικής ζώνης και την απαίτηση για συνεχείς παρεμβάσεις.
Από την επιτακτική ανάγκη αντιμετώπισης της έντονης διάβρωσης και προστασίας από την κυματική δράση στις ακτές της Μικράς Μαντίνειας του Δήμου Καλαμάτας, του Αρχοντικού, της Παλιόχωρας, του Ακρογιαλίου Αβίας και των Κιτριών του Δήμου Δυτικής Μάνης, η Περιφέρεια Πελοποννήσου προχώρησε στην κατασκευή προβόλων από φυσικούς λίθους και ογκολίθους και στην τεχνητή αναπλήρωση της ακτής με κατάλληλο υλικό (φυσικούς λίθους, ίζημα).
Οι πρόβολοι κατασκευάστηκαν παράλληλοι μεταξύ τους. Ανάμεσά τους καθώς και σε σημεία στην υπάρχουσα παραλία έγινε αναπλήρωση της ακτής με τεχνητό ίζημα, ενώ ενισχύθηκε η προσάμμωση για να επιτευχθούν οι φυσικές διεργασίες.
Ακτή στο Ακρογιάλι μετά την κατασκευή προβόλων
Παρ' όλες όμως τις νέες προστατευτικές δομές, παρατηρήθηκαν εκ νέου προβλήματα. Αν και μεταφέρθηκε επιπλέον ποσότητα υλικού από τον γειτονικό χείμαρρο της Σάνταβας (κατάληξη του Φαραγγιού του Ριντόμου) στην ακτογραμμή με σκοπό την απορρόφηση της δύναμης του κυματισμού, πέτρες και χώματα βγήκαν και πάλι πέρα από τα όρια της διαμορφωθείσας ακτής. Σίγουρα τα έργα λειτούργησαν, αφού τα φαινόμενα αυτά ήταν λιγότερα και ηπιότερα σε σχέση με το παρελθόν, ίσως όχι όμως στο βαθμό που αναμενόταν. Ομως χειμώνα με χειμώνα τα περιστατικά αυξάνονται και σε συχνότητα και σε ένταση.
Χαρακτηριστικό παράδειγμα η πρόσφατη κακοκαιρία όπου ανέβασε και πάλι τη θάλασσα μέχρι τις αυλές των σπιτιών, αφήνοντας πέτρες και βότσαλα στο δρόμο και δυσχεραίνοντας την κυκλοφορία των οχημάτων. Βεβαίως και στο λιμανάκι των Κιτριών υπήρξαν ζημίες λόγω του δυνατού αέρα με αποτέλεσμα την καταστροφή μιας βάρκας.
Στο πλαίσιο Μεταπτυχιακής Διπλωματικής Εργασίας μελετήθηκαν οι εγκάρσιοι πρόβολοι (θέση, γεωμετρία κ.λπ.) προκειμένου να διευκρινιστεί η επίδρασή τους για την περίπτωση του δυσμενέστερου ανεμογενή κυματισμού (νότιος-νοτιοδυτικός) και έλαβαν χώρα οι αντίστοιχες αριθμητικές προσομοιώσεις με το υπολογιστικό πρόγραμμα MIKE 3D της DHI.
Τα αποτελέσματα καταδεικνύουν ότι η κατασκευή των προβόλων δεν εκπλήρωσε πλήρως τον στόχο της προστασίας από διάβρωση και της αναπλήρωσης των εξεταζόμενων ακτών, αφού η μέση ανύψωση κύματος δεν έχει κάποια μείωση ενώ και η μεταβολή πυθμένα δεν παρουσιάζει αύξηση. Οι προσχώσεις στις σχηματιζόμενες κοιλότητες από τους προβόλους δεν είναι οι προσδοκώμενες.
Αντί προβόλων δοκιμάστηκε διάταξη παράλληλων κυματοθραυστών που έδειξε ότι αποδίδει καλύτερα. Παρόλο που η σχηματιζόμενη γωνία μεταξύ του προσπιπτόμενου νότιου-νοτιοδυτικού κυματισμού με την κάθετο του κυματοθραύστη δεν ήταν ιδιαιτέρως επιθυμητή, εξαιτίας της παραλληλίας τους με την ακτή, η διάταξη όπου το κενό μεταξύ των κυματοθραυστών ήταν κατά κύριο λόγο το μισό του μήκους τους έδωσε τα καλύτερα συγκριτικώς αποτελέσματα
Με τους κυματοθραύστες παρατηρήθηκαν αρκετές προσχώσεις και φαινόμενα ‘tombolo’ (η τάση της ακτής να ενωθεί με τον παράλληλο σε αυτή κυματοθραύστη με φυσικές διεργασίες). Η διάβρωση ήταν μικρότερη και η φυσική αναπλήρωση της ακτής μεγαλύτερη. Η ανύψωση της επιφάνειας της θάλασσας ήταν σημαντικότερα σε χαμηλότερα επίπεδα από ό,τι με τους εγκάρσιους προβόλους.
Τελικώς φάνηκε ότι η επιλογή κατασκευής εγκάρσιων προβόλων για την προστασία της εξεταζόμενης περιοχής δεν ήταν η καταλληλότερη. Οι μεγάλες κατασκευές από λιθορριπή που έγιναν άλλαξαν σε μεγάλο ποσοστό την μορφοποίηση της παραλίας με αρνητικά αποτελέσματα. Σε Παλιόχωρα και Ακρογιάλι η αναπλήρωση της ακτής γίνεται με υλικό από διπλανά ρέματα (Σανταβας) και η Μικρή Μαντίνεια απειλείται από την μετατόπιση των διαβρωτικών φαινομένων.
Η διάβρωση μπορεί να μειώθηκε αρκετά, αλλά όπως φάνηκε με τα πρόσφατα γεγονότα, παραμένει, και με την αναμενόμενη αύξηση των συνεπειών της κλιματικής αλλαγής (ανύψωση της στάθμης της θάλασσας, συχνότερα ακραία καιρικά φαινόμενα κλπ) το μέλλον είναι ανησυχητικό.
Πιο ενδεδειγμένη λύση αποτελούσε η μελέτη και χρήση, ως εργαλείου ακτοπροστασίας, μιας συστοιχίας κυματοθραυστών. Τα αποτελέσματα των προσομοιώσεων έδειξαν ότι ένας σωστός σχεδιασμός με παράλληλους στην ακτή κυματοθραύστες θα έλυνε τα περισσότερα προβλήματα της περιοχής.
Σχεδιασμός σε ξηρά και σε θάλασσα
Οι δομές προστασίας στη θάλασσα δεν αποτελούν από μόνες τους τη λύση στις δυσκολίες που αντιμετωπίζουν οι παράκτιες περιοχές. Απαιτείται συνολικός περιβαλλοντικός σχεδιασμός των έργων υποδομής και στην ξηρά και στην θάλασσα. Η προστασία και η ολοκληρωμένη διαχείριση των ακτών (Integrated coastal zone management) πρέπει να αποτελεί το κύριο εργαλείο για μια βιώσιμη ανάπτυξη, έτσι ώστε οι παραλιακές κοινότητες να διατηρηθούν, οι τουρίστες να παραθερίζουν στις ακτές, οι τοπικές ψαροταβέρνες να συνεχίσουν να έχουν φρέσκα ψάρια κλπ.
Από δω και πέρα, ο κυριότερος τομέας στον οποίο πρέπει να στραφεί η έρευνα μελλοντικά είναι η συλλογή δεδομένων πεδίου από τις ήδη υπάρχουσες δομές και η ανάλυσή αυτών για περαιτέρω βελτίωση. Αναγκαία είναι η ανάλυση της στερεομεταφοράς ιζημάτων, η επίδραση των ρεμάτων και των φερτών τους που καταλήγουν στην θάλασσα, και η επίδρασή τους στην διάβρωση.
Κλείνοντας, η Μικρά Μαντίνεια όπως την γνωρίζουμε σήμερα είναι αποτέλεσμα της μετοίκησης των παλιότερων κατοίκων της λόγω σεισμού. Δεν είναι απίθανο οι νεότεροι κάτοικοι να ακολουθήσουν την αντίστροφη διαδρομή λόγω της θαλάσσιας διάβρωσης.
Σταύρος Σταυρόπουλος
Πολιτικός Μηχανικός
MSc Περιβαλλοντικός Σχεδιασμός Έργων Υποδομών
