Αν και η ρύπανση είναι εποχιακή και εξαρτάται επίσης από την παραγωγή του κάθε έτους, έχουν εντοπιστεί αρκετές φορές αποθηκευμένοι ρύποι στα ιζήματα. Στο συμπέρασμα αυτό καταλήγουν οι επιστήμονες του ΕΛΚΕΘΕ της Καλαμάτας μέσα από τις δειγματοληψίες που πραγματοποιήθηκαν σε 22 σταθμούς στην Μεσσηνία για την οικολογική ποιότητα των ποταμών. Επίσης, από το πρόγραμμα παρακολούθησης των μεσσηνιακών ποταμών προκύπτει ότι στα κυρίαρχα προβλήματα ανήκουν ακόμη οι μορφολογικές αλλοιώσεις και η υπεράντληση των υδάτων.
Επιπλέον, σε πάρα πολλά σημεία του Μεσσηνιακού Κόλπου και κυρίως στις περιοχές όπου εκβάλλουν ποτάμια και ρέματα, η ποιότητα των νερών θεωρείται υποβαθμισμένη - και ειδικά στις ακτές όπου δεν υπάρχουν αποχετευτικά δίκτυα και μονάδα βιολογικού καθαρισμού, και τα βοθρολύματα πέφτουν ανεπεξέργαστα κατευθείαν στη θάλασσα.
13 ΧΡΟΝΙΑ ΣΤΗΝ ΚΑΛΑΜΑΤΑ
Το γραφείο του Ελληνικού Κέντρου Θαλασσίων Ερευνών (ΕΛΚΕΘΕ) της Καλαμάτας ξεκίνησε τη λειτουργία του στις 8 Απριλίου του 2006 και ,όπως λέει ο Πέτρος Κουράκλης, διοικητικός υπάλληλος του γραφείου Καλαμάτας, βασίστηκε σε ένα ερευνητικό πρόγραμμα παρακολούθησης του Μεσσηνιακού Κόλπου και των δυτικών ακτών της Μεσσηνίας. Το εν λόγω πρόγραμμα της ερευνήτριας του Ινστιτούτου Ωκεανογραφίας του ΕΛΚΕΘΕ δρ. Αλεξάνδρας Παυλίδου διήρκεσε συνολικά 5 χρόνια και παρήγαγε σημαντικά αποτελέσματα και δεδομένα, τα οποία παραδόθηκαν στην τότε νομαρχιακή αυτοδίοικηση.
Η παρουσία όμως του ΕΛΚΕΘΕ στην περιοχή της Μεσσηνίας δεν σταματά εκεί καθώς τη σκυτάλη πήρε ο ερευνητής του Ινστιτούτου Θαλάσσιων Βιολογικών Πόρων και Εσωτερικών Υδάτων δρ. Κωνσταντίνος Γκρίτζαλης (με καταγωγή από το Ψάρι Μεσσηνίας) ξεκινώντας το πρόγραμμα παρακολούθησης των μεσσηνιακών ποταμών.
22 ΔΕΙΓΜΑΤΟΛΗΠΤΙΚΟΙ ΣΤΑΘΜΟΙ
Δειγματοληψίες πραγματοποιήθηκαν σε 22 σταθμούς στη Μεσσηνία για την οικολογική ποιότητα των ποταμών - από τους οποίους πάρθηκαν δείγματα νερού, ιζήματος και μακροσπόνδυλων. "Εστιάσαμε στα μακροσπόνδυλα γιατί αυτά τα υδρόβια έντομα τα οποία βρίσκονται μέσα στο ποτάμι χρησιμοποιούνται ως δείκτες της ποιότητας του νερού", εξηγεί ο Π. Κουράκλης. Η έρευνα αυτή συνεχίστηκε για 3 χρόνια και στη διάρκειά της υπήρχε διαρκής ενημέρωση και συνεργασία με τις αρμόδιες Διευθύνσεις της τότε Νομαρχίας Μεσσηνίας, ενώ στοιχεία δόθηκαν και στις Διευθύνσεις των δήμων με άμεσο ενδιαφέρον (πριν την συγχώνευση των καποδιστριακών δήμων). "Αλλά πώς αξιοποιήθηκαν αυτά τα στοιχεία δεν το γνωρίζουμε", συμπληρώνει ο κ. Κουράκλης.
"Εμείς επισημάναμε ότι σε πάρα πολλά σημεία του Μεσσηνιακού Κόλπου και κυρίως στις περιοχές που εκβάλλουν ποτάμια και ρέματα η ποιότητα των υδάτων θεωρείται υποβαθμισμένη", σημειώνει ο ίδιος. Ειδικά στις δυτικές ακτές του Μεσσηνιακού Κόλπου όπου δεν υπάρχουν αποχετευτικά δίκτυα και μονάδα βιολογικού καθαρισμού, τα αστικά λύματα (βοθρολύματα) πέφτουν ανεπεξέργαστα κατευθείαν στη θάλασσα.
ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ "ΠΟΣΕΙΔΩΝΑΣ"
Η παρακολούθηση της οικολογικής ποιότητας των ποταμών βέβαια συνεχίζεται από το ΕΛΚΕΘΕ, όχι μόνο στη Μεσσηνία, αλλά σε ολόκληρη την Ελλάδα, για δεύτερη πενταετία-εξαετία.
Ενα ακόμα πρόγραμμα του ΕΛΚΕΘΕ που "τρέχει" και για την περιοχή μας είναι το "Ποσειδώνας", όπου μέσω μιας εξελιγμένης μονάδας ανοιχτά της Πύλου συγκεντρώνονται ατμοσφαιρικά και άλλα στοιχεία για την πρόγνωση καιρού. Στο ξεκίνημα του εν λόγω προγράμματος είχε τοποθετηθεί και ένας πλωτήρας μέσα στον Μεσσηνιακό, που χρησίμευε ως σταθμός μέτρησης δεδομένων καιρού και θάλασσας (κυματισμού, θερμοκρασίας θάλασσας, υγρασία κ.λπ.).
Επιπλέον, για ένα διάστημα το γραφείο υλοποίησε το πρόγραμμα των υποθαλάσσιων πηγών της Στούπας, με επιστημονικά υπεύθυνο των δρ. Αρη Καραγιώργη, διευθυντή σήμερα του Ινστιτούτου Ωκεανογραφίας. Ενα πρόγραμμα το οποίο όμως δεν ευδοκίμησε για τεχνικούς λόγους.
ΣΥΝΕΡΓΑΣΙΑ ΜΕ ΦΟΡΕΙΣ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ
Ο δρ. Λεωνίδας Βαρδάκας, επιστημονικός συνεργάτης του ΕΛΚΕΘΕ για περίπου 13 χρόνια, ο οποίος ήρθε πέρυσι τον Ιανουάριο στην Καλαμάτα, προσθέτει ότι συγχρόνως έχουν διενεργηθεί ιχθυολογικές δειγματοληψίες μέσα στον Μεσσηνιακό Κόλπο με τη βοήθεια ντόπιων αλιέων, για τη συλλογή αλιευτικών δεδομένων στο πλαίσιο του Εθνικού Προγράμματος Συλλογής Αλιευτικών Δεδομένων (ΕΠΣΑΔ).
Τελευταία, το γραφείο της Καλαμάτας έχει επίσης ξεκινήσει επαφές για τη συνεργασία με φορείς διαχείρισης προστατευόμενων περιοχών: "Συγκεκριμένα ο καινούργιος φορέας στον οποίο είμαι μέλος του ΔΣ, ο Φορέας Διαχείρισης Προστατευόμενων Περιοχών Νοτίου Πελοποννήσου Προπονήσου και Κυθήρων, περιλαμβάνει μέσα στις περιοχές αρμοδιότητάς του αρκετές προστατευόμενες περιοχές και στη Μεσσηνία, όπως την περιοχή της Γιάλοβας αλλά και άλλες. Σκοπός αυτού του φορέα διαχείρισης είναι η προστασία των ειδών προτεραιότητας (ειδών δηλαδή που απειλούνται με εξαφάνιση) και οικοτόπων", μας λέει ο ίδιος.
ΤΑ ΠΟΤΑΜΙΑ ΣΤΗ ΜΕΣΣΗΝΙΑ
Ο δρ. Βαρδάκας στην ερώτηση για την οικολογική ποιότητα των ποταμών στην Μεσσηνία απαντά ότι "η κατάσταση είναι όπως και σε άλλες περιοχές της Ελλάδας". Δηλαδή, "το αρχικό τμήμα ενός ποταμού, δηλαδή το πιο ορεινό και απομακρυσμένο από ανθρώπους, είναι και το πιο καθαρό - όσο κατευθύνεσαι προς τα χαμηλότερα τμήματα τόσο υποβαθμίζεται, μέχρι που φτάνει στη θάλασσα, που είναι το πιο υποβαθμισμένο". Ειδικότερα, στο νομό "έχουμε παρατηρήσει ότι υπάρχουν αρκετές σημειακές πιέσεις, όπως για παράδειγμα τα ελαιοτριβεία τα οποία αποτελούν μία πολύ έντονη πίεση, προκαλώντας έντονες επιπτώσεις στην πανίδα και γενικότερα στην ποιότητα ενός ποταμού - η οποία βέβαια είναι εποχιακή και εξαρτάται και από την παραγωγή του κάθε έτους".
Επιπλέον, άλλη μια έντονη πίεση είναι "η υπεράντληση των υδάτων σε σημείο τέτοιο που να στεγνώνουν μεγάλα τμήματα, προκαλώντας τεράστιες θνησιμότητες στην πανίδα του ποταμού".
ΜΑΚΡΟΠΡΟΘΕΣΜΕΣ ΣΥΝΕΠΕΙΕΣ
Στη διευκρίνιση για το αν υπάρχουν μακροπρόθεσμες συνέπειες, απαντά θετικά λέγοντας ότι "σύμφωνα με ευρήματα από προηγούμενες έρευνες έχουμε εντοπίσει αρκετές φορές αποθηκευμένους ρύπους στα ιζήματα". Οσο δε αφορά τις επιπτώσεις σε ανθρώπους, φυτά και ζώα, ο δρ. Βαρδάκας κάνει λόγο ειδικά για τα αστικά λύματα που πέφτουν ανεπεξέργαστα: "Αν κάποιος ποτίσει με υποβαθμισμένο νερό μπορεί να έχει επιπτώσεις - αν και δεν έχω ακούσει ποτέ για κάτι τέτοιο, ούτε σε αυτή την περιοχή, ούτε στην περιοχή της Λακωνίας". Εχει, όμως, "επίπτωση στο περιβάλλον καθώς έχουν παρατηρηθεί μαζικές θανατώσεις ψαριών".
Επιπλέον, "υπάρχουν και άλλες πιέσεις που δέχεται ένα ποτάμι, όπως για παράδειγμα όταν αλλάζει η μορφολογία του (π.χ. εγκιβωτισμός), το οποίο μπορεί να έχει επιπτώσεις τόσο στους οργανισμούς όσο και στην δημιουργία καταστροφικών πλημμυρικών φαινομένων. Ομοίως η κοπή των παρόχθιων δέντρων μπορεί να προκαλέσει υποβάθμιση στην ποιότητα των υδάτων, καθώς αυτά με τις ρίζες τους μπορεί να απορροφήσουν ρύπους από λιπάσματα.
ΕΙΝΑΙ ΕΡΕΥΝΗΤΕΣ, ΟΧΙ ΕΛΕΓΚΤΕΣ
Ο τεχνόλογος- ιχθυολόγος Παναγιώτης Αρβανίτης εργάζεται στο ΕΛΚΕΘΕ από το 2000 και μόλις τον περασμένο Μάιο κατέβηκε από την Αθήνα στο γραφείο της Καλαμάτας. Λέει ότι "το έργο του ΕΛΚΕΘΕ είναι να διαπιστώσει την υποβάθμιση και να προτείνει λύσεις κι όχι να ρίξει πρόστιμα - ο ρόλος μας δεν είναι... αστυνομικός/ελεγκτικός, είναι καθαρά διερευνητικός". Οσο για τα αποτελέσματα και πώς αυτά θα αξιοποιηθούν εξαρτάται από τον φορέα που συνεργάζεται με το ΕΛΚΕΘΕ. "Εμείς απλώς καταγράφουμε την ποιότητα των υδάτων, είτε θαλάσσιων, είτε και των περιβαλλόντων παραθαλάσσιων και θαλάσσιων και παραποτάμιων", επισημαίνει.
Η ΚΑΘΑΡΟΤΗΤΑ ΤΩΝ ΝΕΡΩΝ
Επειδή όμως ο κόσμος ανησυχεί για το πόσο καθαρές είναι οι θάλασσές μας, ρωτήσαμε, αλλά οι ίδιοι μπορούν να δώσουν μόνο γενικές απαντήσεις: "Τα νερά της θάλασσας ίσως να υποβαθμίζονται με την αύξηση του κόσμου, ειδικά τις καλοκαιρινές περιόδους, ή μετά από έντονες βροχοπτώσεις με τις οποίες ξεπλένονται όμβρια ύδατα προς την θάλασσα από τα ξεπλύματα της πόλης". Αυτό ωστόσο "είναι συνήθως ευκαιριακό και μετά από λίγο καθαρίζει", λένε και προσθέτουν πως "κάποια θέματα είναι περιστασιακά και ναι επιβαρύνουν για λίγο". Αυτό, βέβαια, "μπορεί να κατακαθίσει στον πυθμένα και να δημιουργήσει ένα ίζημα, το οποίο μπορεί σε μόνιμη βάση να περιέχει διάφορους ρύπους, π.χ. βαρέα μέταλλα, και με μία αναταραχή να ξανάρθει στην επιφάνεια".
Ωστόσο σε ό,τι αφορά το φαινόμενο της καφέ κηλίδας που κατά διαστήματα παρουσιάζεται στον Μεσσηνιακό Κόλπο, οι επιστήμονες του ΕΛΚΕΘΕ είναι απόλυτοι: "Η ύπαρξη του ζωοπλαγκτόν και του φυτοπλαγκτόν είναι φυσικό φαινόμενο".
