Παιδική επιθετικότητα και επικοινωνία μέσα στην οικογένεια
Η επιθετικότητα και η αντιδραστική συμπεριφορά των παιδιών είναι ένα σημαντικό πρόβλημα συμπεριφοράς που αντιμετωπίζουν πολλοί γονείς, ειδικοί και εκπαιδευτικοί. Ο όρος επιθετικότητα αναφέρεται σε συμπεριφορές που έχουν στόχο να βλάψουν κάποιον ή να καταστρέψουν κάτι.
Ομως η εκδήλωση τέτοιας συμπεριφοράς σχεδόν ποτέ δεν έχει τέτοιο σκοπό, σε παιδιά προσχολικής και πρώιμης σχολικής ηλικίας. Οι γονείς πρέπει να έχουν στο μυαλό τους ότι ένα μεγάλο ποσοστό της επιθετικότητας είναι φυσικό στοιχείο της διαδικασίας ωρίμανσης και κοινωνικοποίησης του παιδιού, αρκεί να σταματάει την σωστή στιγμή.
Τα αίτια της επιθετικότητας χωρίζονται σε δύο κατηγορίες. Πρώτον, ως αρχέγονη ιδιότητα της ανθρώπινης φύσης. Δεύτερον ως αποκλειστικό αποτέλεσμα κοινωνικών και περιβαλλοντικών καταστάσεων, καθώς και μίμησης προτύπων. (Συμπεριφορά γονέων, παρακολούθηση επιθετικών προγραμμάτων στην τηλεόραση κ.ά.).
Από την ηλικία της γέννησης έως περίπου τριών ετών τα μωρά χρησιμοποιούν την επιθετικότητα ως εκφραστικό μέσο (τινάγματα, δαγκωνιές, αρπαγή μύτης κ.α.) χωρίς να μπορούν να έχουν αυτοέλεγχο, ως μια διαδικασία ανάπτυξης (αντίληψης του κόσμου) και σταδιακά μπαίνουν στην διαδικασία της ενσυναίσθησης. Δηλαδή της ικανότητας να αισθάνονται πώς νιώθουν και οι άνθρωποι γύρω τους.
Στην ηλικία των τεσσάρων με πέντε ετών το παιδί αρχίζει να έχει «υγιή επιθετικότητα» μέσα από την ενασχόληση με δραστηριότητες που εκτονώνουν την περίσσεια ενέργειά του. Εδώ οι γονείς οφείλουν να δώσουν προσοχή ώστε το παιδί να καταλάβει καλά ότι αυτά που μαθαίνει σ’ ένα άθλημα, δεν χρησιμοποιούνται και σε όλες τις συνθήκες της ζωής.
Το παιδί σ’ αυτή την ηλικία έχει αρχίσει να αντιλαμβάνεται την έννοια της ηθικής (τι είναι καλό, τι είναι κακό), όμως ακόμα είναι σ’ ένα στάδιο που προσπαθεί να επιβάλει τα θέλω του και αυτή η σύγκρουση του προκαλεί θυμό. Ακόμα το παιδί μας προσπαθεί να είναι ανεξάρτητο και να δοκιμάζει πολλά νέα πράγματα, αλλά όταν δεν καταφέρει κάτι με την πρώτη φορά και αυτό του προκαλεί θυμό. Τέλος παιδιά που είναι συναισθηματικά ασταθή (λόγω οικογενειακών, κοινωνικών και μαθησιακών καταστάσεων) εκδηλώνουν πιο συχνά θυμό και βίαιη συμπεριφορά.
Τι μπορείτε να κάνετε εσείς:
- Να κρατήσετε την ψυχραιμία σας.
- Να δείξετε στο παιδί σας πώς να εκφράζει τα συναισθήματά του με κοινωνικά και ηθικά αποδεκτούς τρόπους.
- Να παρατηρήσετε και να μάθετε τις αντιδράσεις του παιδιού σας. (Πότε και γιατί γίνεται επιθετικό; Τι κάνετε εσείς εκείνη τη στιγμή; Αντιδράτε βοηθητικά προς το παιδί ή όχι;).
- Ανακαλύψτε τι συμβαίνει στη ζωή του παιδιού. (Είναι πιο επιθετικό στο σπίτι ή το σχολείο; Ο θυμός είναι προς ένα πρόσωπο ή γενικεύεται; Σε ποια στιγμή της ημέρας είναι πιο επιθετικό; Μήπως είναι μία περίοδος με συχνές αλλαγές για τη ζωή του παιδιού;).
- Παρατηρήστε εάν η συμπεριφορά του παιδιού είναι εναρμονισμένη με το αναπτυξιακό του στάδιο. (Για παράδειγμα, επαναλαμβανόμενα δαγκώματα ίσως χρειάζονται περαιτέρω διερεύνηση).
- Ελέγξτε τη συμπεριφορά σας και δείτε πώς αντιδράτε εσείς όταν θυμώνετε. Τα παιδιά είναι ιδιαίτερα μιμητικά και σε πολλές περιπτώσεις «αντιγράφουν» τους γονείς και το περιβάλλον τους.
- Ακόμα ενεργήστε προληπτικά δίνοντας στο παιδί σας, από πριν να εκτεθεί σ’ έναν παράγοντα που του προκαλεί θυμό, τρόπους να καταλάβει και να διαχειρίζεται τα συναισθήματά του.
- Προειδοποιήστε για μια επερχόμενη αλλαγή.
- Επισημάνετε τις συνέπειες της συμπεριφοράς του και να είστε συνεπείς ως προς αυτές.
- Θυμίστε στο παιδί σας ότι μπορεί πάντα να έρχεται σ’ εσάς για βοήθεια.
- Χαρακτηρίζετε πάντα τη συμπεριφορά και ποτέ το παιδί σας.
- Πάντα να ενισχύετε θετικά το παιδί, όταν δείχνει αυτοέλεγχο.
Σε κάθε περίπτωση κρίνεται απαραίτητη η παρέμβαση από Ψυχολόγο όταν το παιδί συμπεριφέρεται υπερβολικά απερίσκεπτα και ριψοκίνδυνα.
- Αναζητά συνεχώς έντονα αισθητηριακά ερεθίσματα. (Είναι συνέχεια σε εγρήγορση χωρίς προφανή λόγο).
- Εμφανίζει βίαιη συμπεριφορά και χτυπά απρόκλητα.
- Ασχολείται έντονα με βίαιες συμπεριφορές στο συμβολικό παιχνίδι.
- Αρχίζει να ενεργεί επιθετικά μετά από ένα τραυματικό γεγονός ή μια σημαντική αλλαγή στη ζωή του.
Η ειλικρινής συνεργασία γονέα και ειδικού κρίνεται απαραίτητη.
