Τα… ποτά και τα τσιγάρα είναι για κάποιους εφήβους ό,τι χρειάζονται για να περάσουν καλά με την παρέα τους και να διώξουν τις πίκρες τους, ενώ κάποιοι άλλοι θεωρούν ακίνδυνη την περιστασιακή χρήση χασίς και ψυχοτρόπων ουσιών.
Είναι ενδεικτικό πως η επιστημονική ομάδα του Κέντρου Πρόληψης Μεσσηνίας παρατηρεί στα βιωματικά προγράμματα σε τάξεις εφήβων μαθητών ότι κάποιοι έφηβοι έχουν λανθασμένες αντιλήψεις σχετικά με τη χρήση νόμιμων και παράνομων ουσιών. Για παράδειγμα, θεωρούν ότι η χρήση του τσιγάρου μπορεί να απαλύνει τα δυσάρεστα συναισθήματα ή ότι χρειάζεσαι το ποτό για να περάσεις καλά με την παρέα σου σε μια βραδινή έξοδο. Μιλώντας στην “Ε” η επιστημονική ομάδα του ΚΕΠΕΠΨΥ Μεσσηνίας παρατηρεί πως παράλληλα αυτό ενισχύεται και από τα αποτελέσματα της πανελλήνιας έρευνας που πραγματοποιήθηκε στον σχολικό πληθυσμό για τη χρήση εξαρτησιογόνων ουσιών και άλλες εξαρτητικές συμπεριφορές το 2019 από το Ερευνητικό Πανεπιστημιακό Ινστιτούτο Ψυχικής Υγιεινής (ΕΠΙΨΥ). Σύμφωνα με την έρευνα οι μαθητές επηρεάζονται σημαντικά από τους φίλους τους αναφορικά με τη χρήση ουσιών, ενώ έχουν λανθασμένες αντιλήψεις περί «ακίνδυνης», συστηματικής ή περιστασιακής χρήσης ψυχοτρόπων ουσιών.

Η ΕΡΕΥΝΑ
Στην έρευνα συμμετείχαν 17.733 μαθητές, ηλικίας 16-18 ετών από 351 λύκεια πανελλαδικά, ενώ σε αυτήν συμμετείχαν και λύκεια της Μεσσηνίας. Σύμφωνα με τα συμπεράσματα, σχεδόν 2 στους 3 (63,3%) θεωρούν «ακίνδυνο» να καπνίζει κανείς τσιγάρο περιστασιακά, ενώ ένας στους τρεις 16χρονους (30,9%), 2 στους πέντε 17χρονους (43,3%) και περισσότεροι από τους μισούς 18χρονους (55%) έχουν μεθύσει έστω και μια φορά στη ζωή τους. Επίσης ένας στους 2 (57%) θεωρούν «ακίνδυνη» τη δοκιμή κάνναβης, δύο στους 5 (44,2%) θεωρούν «ακίνδυνη» την περιστασιακή χρήση, ενώ ένας στους 7 (14,9%) θεωρεί «ακίνδυνη» τη συστηματική χρήση της ουσίας.

ΧΡΗΣΗ ΚΑΙ ΕΞΑΡΤΗΣΗ
Η εξάρτηση, εξηγεί η επιστημονική ομάδα του Κέντρου Πρόληψης, διακρίνεται σε σωματική και σε ψυχολογική. Στη σωματική εξάρτηση η φυσιολογική λειτουργία του οργανισμού εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από την πρόσληψη της ουσίας, τόσο που η έλλειψή της συνοδεύεται από σωματικά και ψυχοπαθολογικά συμπτώματα (π.χ. άγχος, υπερκινητικότητα, ψυχοκινητική ανησυχία, αϋπνία, επιληπτικού τύπου σπασμοί κ.ά.). Τα συμπτώματα αυτά (που αποδίδονται με τον όρο συμπτώματα στέρησης ή «σύνδρομο στέρησης»), ωθούν το άτομο να αναζητήσει και πάλι την ουσία.
Η ψυχική εξάρτηση είναι η κατάσταση όπου η χρήση της ουσίας προκαλεί ένα έντονο συναίσθημα ευχαρίστησης τόσο που να ισχυροποιείται η επιθυμία του ατόμου να επαναλαμβάνει τη χρήση της ουσίας. Θα πρέπει να αναφερθεί ότι όλες οι περιπτώσεις σωματικής εξάρτησης εμπεριέχουν την ψυχολογική εξάρτηση, ενώ δεν ισχύει το αντίθετο. Οι εξαρτησιογόνες ουσίες διακρίνονται σε νόμιμες, όπως ο καπνός και τα οινοπνευματώδη ποτά, και σε παράνομες ουσίες, όπως το χασίς, η ηρωίνη κ.λπ.

ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΚΙΝΔΥΝΟΥ
Οι παράγοντες κινδύνου που μπορούν να οδηγήσουν στη χρήση ουσιών και στην εμφάνιση σχετικών προβλημάτων εντοπίζονται σε επίπεδο ατομικό, οικογένειας, σχολείου, συνομηλίκων και κοινωνικού περιβάλλοντος και σύμφωνα με το ΕΠΙΨΥ είναι:
Σε ατομικό επίπεδο: Παραβατική συμπεριφορά σε μικρή ηλικία, χρήση ουσιών σε μικρή ηλικία, θετικές στάσεις και προσδοκίες σχετικά με τη χρήση ουσιών, αρνητικά συμβάντα στη ζωή (π.χ. απώλεια σημαντικού προσώπου, σεξουαλική κακοποίηση κ.λπ.), άγχος, κατάθλιψη, δυσκολία ελέγχου των παρορμήσεων, δυσκολίες στις διαπροσωπικές σχέσεις, έλλειψη θετικών προτύπων και φιλοδοξιών, έλλειψη αυτοεκτίμησης κ.ά.
Σε επίπεδο οικογένειας: Χρήση ουσιών από τους γονείς ή άλλα μέλη της οικογένειας, ελλιπής γονική εποπτεία, γονεϊκή απόρριψη, χαμηλό επίπεδο δεσμών, συναισθηματική αδιαφορία και παραμέληση, αυταρχικοί γονείς που δυσκολεύονται στην οριοθέτηση, συγκρούσεις στην οικογένεια, χαμηλές ή υπερβολικές υψηλές προσδοκίες γονέων, δυσκολίες στην επικοινωνία μεταξύ των μελών της οικογένειας κ.ά.
Σε επίπεδο σχολείου: Αντικοινωνική συμπεριφορά, χαμηλή σχολική επίδοση, αρνητικό σχολικό κλίμα, σχολικός εκφοβισμός, δυσκολίες ενσωμάτωσης στη σχολική ζωή κ.ά.
Σε επίπεδο συνομηλίκων: Χρήση ουσιών από φίλους, ευνοϊκή στάση σε προβληματικές συμπεριφορές, φίλοι με προβληματική συμπεριφορά, πρώιμη έναρξη προβληματικής συμπεριφοράς κ.ά.
Σε επίπεδο κοινωνικού περιβάλλοντος: Διαθεσιμότητα ουσιών στη γειτονιά, χαμηλό κοινωνικοοικονομικό επίπεδο γειτονιάς, συνομήλικοι παραβάτες, πρόσβαση σε στέκια όπου γίνεται χρήση, εγκληματικότητα στη γειτονιά, κοινωνική ανοχή στη βία, φτώχεια κ.ά.

ΠΡΟΛΗΨΗ - ΨΥΧΙΚΗ ΑΝΘΕΚΤΙΚΟΤΗΤΑ
Βασικός παράγοντας πρόληψης της εξάρτησης από τις ουσίες είναι η ενίσχυση της ψυχικής ανθεκτικότητας του εφήβου. Η ψυχική ανθεκτικότητα αφορά την αναζήτηση και την ενίσχυση των δυνατών σημείων του εφήβου, που θα τον βοηθήσουν στη θετική προσαρμογή του, παρά τα εμπόδια και τις δυσκολίες που αντιμετωπίζει στη ζωή εξαιτίας διάφορων συνθηκών. Σύμφωνα με έρευνα, αλλά και σύμφωνα με τα προγράμματα πρόληψης που υλοποιεί το ΚΕΠΕΠΨΥ Μεσσηνίας σε συνεργασία με τον ΟΚΑΝΑ, στη σχολική τάξη οι ίδιοι οι έφηβοι αναφέρουν ότι είναι ενθαρρυντικό όταν οι γονείς τους ή οι εκπαιδευτικοί τους είναι θετικά πρότυπα ψυχικής ανθεκτικότητας και όταν τους δείχνουν στοργή, φροντίδα, ενθάρρυνση. Καθοριστικό ρόλο στην ενίσχυση της ψυχικής τους ανθεκτικότητας είναι η καθοδήγηση που λαμβάνουν για το τι είναι σωστό και τι λάθος, καθώς και η συστηματική εποπτεία και η ύπαρξη σταθερών ορίων. Επίσης ένας άλλος βασικός προστατευτικός παράγοντας που εντοπίζεται στο σχολικό περιβάλλον είναι η «ζεστασιά» των εκπαιδευτικών, οι υψηλές προσδοκίες που έχουν για τους μαθητές τους και η θετική ανατροφοδότηση που δίνουν στους εφήβους για τις προσπάθειές τους.

ΣΗΜΑΝΤΙΚΗ Η ΕΝΕΡΓΗ ΣΥΜΜΕΤΟΧΗ
Κλείνοντας η επιστημονική ομάδα του ΚΕΠΕΠΨΥ Μεσσηνίας τονίζει πόσο είναι σημαντικό να υλοποιούνται προγράμματα πρόληψης, όπου τα παιδιά έχουν ενεργή συμμετοχή ώστε να μοιραστούν, να συνδεθούν και να επικοινωνήσουν. Να αναζητήσουν τις λανθασμένες απόψεις τους, να προσδιορίσουν τους βασικούς παράγοντες που συνέλαβαν στην υιοθέτησή τους και να ανακαλύψουν εναλλακτικούς τρόπους διαχείρισης της πίεσης των συνομηλίκων ή των δυσκολιών τους.
“Έστω και ένα παιδί να εκφραστεί, να ακουστεί, να παραπονεθεί, να σε προσεγγίσει, να σου ζητήσει βοήθεια μέσα από τα προγράμματα πρόληψης, είναι σημαντικό. Τα προγράμματα αυτά δίνουν λόγο στα παιδιά”, λένε καταλήγοντας.

* Η επιστημονική ομάδα του Κέντρου Πρόληψης Μεσσηνίας σε συνεργασία με τον ΟΚΑΝΑ αποτελείται από τη Φωτεινή Βλαχοπουλιώτη επιστημονικά υπεύθυνη - κοινωνική ανθρωπολόγο, Μελίνα Λάππα στέλεχος πρόληψης - κοινωνιολόγο, Στέλλα Κυριοπούλου στέλεχος του ΟΚΑΝΑ μέσω του προγράμματος ESPA - κοινωνική λειτουργό.