Στους 1.145 ανήλθαν οι νεκροί από την επιδημία του ιού (τελευταία ενημέρωση 15-8-2014), ο οποίος εξαπλώνεται ταχύτατα και θα χρειαστούν τουλάχιστον 6 μήνες για να τεθεί υπό έλεγχο, προειδοποίησε η πρόεδρος των Γιατρών Χωρίς Σύνορα, Τζόαν Λιου.

Τι είναι, όμως, αυτός ο ιός και γιατί προκαλεί τέτοιο πανικό;

• Τι είναι;

Είναι μια σοβαρή, συχνά θανατηφόρα, ασθένεια σε ανθρώπους και πρωτεύοντα θηλαστικά (πιθήκους, γορίλες, χιμπατζήδες) που έχει αναγνωριστεί για πρώτη φορά το 1976. Ο ιός προκαλεί σοβαρό αιμορραγικό πυρετό σε ανθρώπους και άλλα πρωτεύοντα θηλαστικά και είναι μοιραίος στο μεγαλύτερο ποσοστό των κρουσμάτων. Το όνομά του προέρχεται από έναν ποταμό στη Λαϊκή Δημοκρατία του Κογκό (πρώην Ζαΐρ) στην Αφρική, όπου για πρώτη φορά αναγνωρίστηκε. Ο ιός Εμπολα (RNA) είναι ένα από τα δύο μέλη της οικογένειας Flaviviridae. 

Υπάρχουν πέντε υπότυποι του ιού. Τέσσερις από τους πέντε προκάλεσαν ασθένεια σε ανθρώπους: Εμπολα - Ζαΐρ, Εμπολα - Σουδάν, Εμπολα - Ακτή Ελεφαντοστού και ο ιός Εμπολα - Bundibugyo. Ο πέμπτος, Εμπολα - Reston προκάλεσε νόσο σε πρωτεύοντα θηλαστικά, αλλά όχι σε άνθρωπο.

Η θνησιμότητά του κυμαίνεται από 60-90% αυτών που προσβάλλει. Ιδιαίτερα ανησυχητικό είναι το γεγονός ότι σήμερα δεν υπάρχει καμιά γνωστή αποτελεσματική θεραπεία ή εμβόλιο κατά του ιού, αν και καταβάλλονται εντατικές προσπάθειες προκειμένου να βρεθεί αποτελεσματικό φάρμακο.

Η προέλευση του ιού παραμένει άγνωστη. Σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας, κατά πάσα πιθανότητα μεταδόθηκε στις ανθρώπινες κοινότητες από τα ζώα και πλέον απέκτησε την ικανότητα απευθείας μετάδοσης μεταξύ ανθρώπων.

• Πως μεταδίδεται;

Μεταδίδεται μέσω της άμεσης επαφής με αίμα ή άλλα σωματικά υγρά (π.χ. σάλιο, ούρα) από μολυσμένα άτομα, νεκρά ή ζωντανά. Στους τρόπους μετάδοσης περιλαμβάνεται και η χωρίς προφυλάξεις σεξουαλική επαφή με ασθενείς, έως και 7 εβδομάδες μετά την ανάρρωσή τους.

Η ασθένεια μεταδίδεται επίσης από την άμεση επαφή με αίμα και άλλα σωματικά υγρά από άγρια ζώα νεκρά ή ζωντανά, όπως πίθηκοι, αντιλόπες και νυχτερίδες. Πρόσφατες έρευνες έδειξαν ότι οι νυχτερίδες της οικογένειας Pteropodinae, που αφθονούν στα αφρικανικά δάση και αποτελούν έδεσμα για τις ανθρώπινες κοινότητες της περιοχής, θεωρείται ότι μεταφέρουν τον ιό χωρίς να προσβάλλονται από αυτόν. Επίσης, σχετικές έρευνες έδειξαν ότι ο ιός μπορεί να μεταφερθεί και από το γένος των νυχτερίδων Tadarida, υποδηλώνοντας ότι οι νυχτερίδες είναι πηγή του ιού.

Τις τελευταίες ημέρες μερικές αεροπορικές εταιρείες ανησυχούν και διακόπτουν τις πτήσεις τους από και προς τις περιοχές αυτές. Οι ειδικοί επισημαίνουν πως ο ιός αυτός δεν μεταδίδεται με τον αέρα, σε αντίθεση με τον ιό της γρίπης, και έτσι οι επιβάτες είναι ασφαλείς.

• Ποια είναι τα συμπτώματα;

Από τη στιγμή που ο ιός εισβάλλει στον οργανισμό, χρειάζονται 2-21 ημέρες για να εκδηλωθεί η ασθένεια (χρόνος επώασης).

Η ασθένεια μπορεί να παρουσιαστεί ξαφνικά με:

- Πυρετό

- Μυϊκούς πόνους

- Αίσθηση αδυναμίας

- Κεφαλαλγία

- Κυνάγχη

Πρόκειται για συμπτώματα της πρώτης φάσης της πάθησης.

Το επόμενο στάδιο της ασθένειας χαρακτηρίζεται από:

- Εμέτους

- Διάρροιες

- Εξανθήματα

- Αναπνευστική δυσχέρεια

- Δυσλειτουργία ήπατος και νεφρών

- Μερικοί ασθενείς εμφανίζουν εσωτερική και εξωτερική αιμορραγία και πολυοργανική ανεπάρκεια.

Ο ασθενής καθίσταται μολυσματικός μόλις εκδηλωθεί ο πυρετός. Επίσης θα πρέπει να γνωρίζουμε ότι για τη λοίμωξη από τον Εμπολα δεν υπάρχει κατάσταση φορείας, δηλαδή δεν μπορεί να είναι κάποιος φορέας και να μη νοσήσει.

• Πρόληψη

Οι αρμόδιοι υγειονομικοί φορείς, όπως το Ευρωπαϊκό Κέντρο Πρόληψης Νοσημάτων (ECDC) και τα εθνικά αντίστοιχα Κέντρα όπως το Κέντρο Ελέγχου και Πρόληψης Νοσημάτων (ΚΕΕΛΠΝΟ), έχουν επικαιροποιήσει τις οδηγίες τους για τον αιμορραγικό πυρετό Εμπολα, καθώς μέχρι πρόσφατα στα αρμόδια γραφεία ταξιδιωτικής ιατρικής το θέμα δεν απασχολούσε κανέναν. 

Οι ταξιδιώτες που επισκέπτονται περιοχές στη Δυτική Αφρική συνιστάται να ενημερωθούν για τον αιμορραγικό πυρετό Εμπολα. Οι ειδικοί αναφέρουν ότι ο κίνδυνος για τους ταξιδιώτες είναι πολύ χαμηλός, αλλά υπενθυμίζουν επίσης ότι δεν υπάρχει εμβόλιο ή φαρμακευτική αγωγή για την προφύλαξη από τη νόσο - κάτι που σημαίνει ότι οι ταξιδιώτες οφείλουν να προστατέψουν οι ίδιοι τον εαυτό τους.

Παρόλο που η μετάδοση του ιού Εμπολα μεταξύ των ανθρώπων, μέσω αιωρούμενων σταγονιδίων, δεν έχει αναφερθεί ποτέ σε χώρους παροχής υπηρεσιών υγείας, συνιστάται η χρήση μάσκας και οφθαλμικής προστασίας σε περίπτωση που ο ασθενής εμφανίζει αναπνευστικά συμπτώματα ή εμετούς. Οι ταξιδιώτες συνιστάται να είναι ενημερωμένοι για τον τρόπο μετάδοσης της νόσου και να τηρούν τα μετρά ατομικής προστασίας. Επομένως, πρέπει να αποφεύγουν την άμεση επαφή με σωματικά υγρά ασθενών και με εργαλεία ή αντικείμενα που έχουν χρησιμοποιηθεί από ασθενείς. Επιπλέον, συστήνεται η αποφυγή επαφής με ζώα.

Σε περίπτωση που εμφανίζουν συμπτώματα κατά τη διάρκεια του ταξιδιού ή αμέσως μετά την επιστροφή από χώρα όπου αναφέρονται κρούσματα αιμορραγικού πυρετού Εμπολα, πρέπει να αναζητήσουν άμεσα ιατρική βοήθεια, αφού προηγουμένως ενημερωθεί ο ιατρός για τα συμπτώματα  και το ταξίδι.

Δεν ενδείκνυται ο προληπτικός έλεγχος για τον αιμορραγικό πυρετό Εμπολα σε ασυμπτωματικούς ταξιδιώτες που επιστρέφουν από την Αφρική ή σε μετανάστες.

• Θεραπεία

Δυστυχώς, δεν υπάρχει συγκεκριμένη για τη νόσο. Οι διαθέσιμες θεραπείες είναι αυτές που προορίζονται για την ανακούφιση των συμπτωμάτων: Οξυγονοθεραπεία. Ενδοφλέβια υγρά αποκατάστασης. Μεταγγίσεις παραγώγων αίματος. Φάρμακα για τη μείωση του πόνου.

• Σε τι στάδιο βρίσκονται οι νέες θεραπείες;

Οι επιστήμονες προσπαθούν να διακρίνουν τη θεραπευτική εκείνη προσέγγιση με τις μεγαλύτερες πιθανότητες επιτυχίας πριν η εξάπλωση του ιού ξεφύγει από κάθε έλεγχο. Επίσης δε θα πρέπει να ξεχνούμε και την ηθική πλευρά της χορήγησης φαρμάκων που δεν έχουν λάβει έγκριση για ανθρώπινη χρήση.

Υπάρχουν κάποιες πειραματικές θεραπείες που χρησιμοποιούνται κυρίως για να ανακουφίσουν τον ασθενή. Η βάση τους είναι τα αντισώματα του ιού που προσπαθούν να βοηθήσουν τον οργανισμό του αρρώστου να παλέψει τη λοίμωξη. Χαρακτηριστικά, στους δύο Αμερικανούς που ήταν μέλη ανθρωπιστικών οργανώσεων στην Αφρική και προσβλήθηκαν από Εμπολα χορηγήθηκε μια πρωτοποριακή θεραπεία, γνωστή ως Zmapp, και ήδη τουλάχιστον ο ένας ασθενής δείχνει ενθαρρυντικά σημάδια βελτίωσης. Η θεραπεία βασίζεται σε ένα κοκτέιλ τριών μονοκλωνικών αντισωμάτων κατά του ιού, τα οποία παρήχθησαν σε γενετικώς τροποποιημένα καπνά.

Επίσης ο ορός (τμήμα του αίματος που περιέχει αντισώματα), χορηγήθηκε σε προηγούμενες επιδημίες  στους ασθενείς, που είχε ληφθεί από άτομα που νόσησαν από τον ιό αλλά κατάφεραν να αναρρώσουν. Στην επιδημία του 1995 στη Λαϊκή Δημοκρατία του Κογκό, επιβίωσαν οι 7 από τους 8 ασθενείς στους οποίους είχε χορηγηθεί ορός.

Σήμερα έχουν παρασκευαστεί κάποια πρότυπα εμβολίων κατά του ιού Εμπολα, αλλά βρίσκονται ακόμα στο πρώτο στάδιο έρευνας σε πειραματόζωα. Ο Οργανισμός Τροφίμων και Φαρμάκων των ΗΠΑ (FDA) πρόκειται να εγκρίνει με διαδικασία fast track ένα εμβόλιο που έδειξε ενθαρρυντικά αποτελέσματα όταν έγινε σε πιθήκους και η πρώτη φάση των κλινικών δοκιμών αναμένεται το Σεπτέμβριο.

Αυτό που θα πρέπει να δούμε στο άμεσο μέλλον είναι να γίνουν σημαντικές επενδύσεις από τους διεθνείς υγειονομικούς φορείς αν θέλουμε να βρεθούν αποτελεσματικές και γρήγορες θεραπείες.

Νικόλαος Γιουρτούμας

Ειδικός Καρδιολόγος

Ευάγγελος Μιχαήλ

Παιδίατρος

Ρενέ Πυώ 10, Πύλος