Αποτελεί την κύρια πηγή λίπους στη διατροφή των μεσογειακών χωρών, αφού στην πραγματικότητα είναι το βασικό συστατικό της μεσογειακής διατροφής. Για το λόγο αυτό, η υψηλή περιεκτικότητα της μεσογειακής διατροφής σε λίπος (40% της συνολικής ενέργειας), λόγω του ελαιολάδου, αποτελεί ένα από τα πιο σημαντικά διακριτικά στοιχεία αυτού του αρχαίου διατροφικού προτύπου.
Δίαιτες υψηλές σε κορεσμένα λιπαρά οξέα οδηγούν μακροπρόθεσμα σε δυσλειτουργία των λιπιδίων στο αίμα και αντίσταση στην ινσουλίνη - ενώ η αντικατάστασή τους με μονοακόρεστα λιπαρά οξέα (βασικά συστατικά του ελαιόλαδου) μπορεί να αντιστρέψει αυτές τις δράσεις. Στην πραγματικότητα, ορισμένες μελέτες υποστηρίζουν ότι η αντικατάσταση κορεσμένων λιπαρών με μονοακόρεστα και πολυακόρεστα λιπαρά οξέα έχουν ευεργετική επίδραση στην πρόληψη της εμφάνισης του σακχαρώδους διαβήτη τύπου 2. Η πρόσληψη των μονοακόρεστων έχει φανεί να μειώνει την αντίσταση στην ινσουλίνη.
Επιπλέον, οι δίαιτες υψηλές σε μονοακόρεστα έχουν αποδειχθεί πολύ καλές στρατηγικές για τη βελτίωση του γλυκαιμικού ελέγχου και του λιποπρωτεϊνικού προφίλ σε διαβητικούς ασθενείς. Το ολεϊκό οξύ, όπως και άλλα βιοδραστικά συστατικά του ελαιόλαδου -όπως το σκουαλένιο, οι τοκοφερόλες και οι πολυφαινόλες- μπορούν να ασκήσουν θετικές δράσεις.
Στις Ηνωμένες Πολιτείες Αμερικής μια ανάλυση, η οποία συνδύασε δύο προοπτικές μελέτες, έχει φωτίσει την αντίστροφη σχέση μεταξύ της κατανάλωσης ελαιολάδου και του κινδύνου εμφάνισης διαβήτη. Οι Nurses' Health Study και Nurses' Health Study ΙΙ βρήκαν ότι, μετά από 22 χρόνια follow-up, οι γυναίκες που κατανάλωναν περισσότερο από 1 κουταλιά της σούπας (>8 γρ.) ελαιόλαδο τη μέρα, συγκριτικά με αυτές που δεν κατανάλωναν ελαιόλαδο, είχαν σημαντική μείωση του κινδύνου εμφάνισης διαβήτη τύπου 2 κατά 10%.
Οι αντίστοιχες μειώσεις κινδύνου ήταν 5% (μη σημαντική) για το ελαιόλαδο στη σαλάτα και 15% (σημαντική) για το ελαιόλαδο που προστίθεται στο φαγητό ή το ψωμί. Οι συγγραφείς εκτίμησαν ότι η χρήση ελαιόλαδου (8 γρ./μέρα) αντί για μαργαρίνη, μαγιονέζα ή βούτυρο, σχετίστηκε με μειωμένο κίνδυνο εμφάνισης σακχαρώδους διαβήτη τύπου 2 κατά 5%, 8% και 15% αντίστοιχα. Οι συγγραφείς της εν λόγω μελέτης υπογράμμισαν τις ευεργετικές επιδράσεις του ελαιόλαδου στην πρόληψη του διαβήτη, παρά τη σχετικά μειωμένη πρόσληψη σε σύγκριση με την αντίστοιχη της μεσογειακής διατροφής.
Εκτός των Ηνωμένων Πολιτειών, μερικές μελέτες των μεσογειακών χωρών είναι διαθέσιμες, όπως της Ισπανίας. Παρ’ όλα αυτά, μόνο μία προοπτική μελέτη έχει αναλύσει την ξεχωριστή συσχέτιση του ελαιολάδου ως μοναδικού διατροφικού παράγοντα με τον κίνδυνο διαβήτη. Αυτή είναι η μελέτη που πραγματοποιήθηκε στο Seguimiento Universidad de Navarra στην Ισπανία η οποία βασίστηκε σε απόφοιτους του πανεπιστημίου και είχε δείγμα περισσότερους από 20.500 συμμετέχοντες. Ωστόσο, οι συγγραφείς δε βρήκαν καμία στατιστικά σημαντική συσχέτιση ανάμεσα στην κατανάλωση ελαιολάδου και τα περιστατικά διαβήτη. Το γεγονός αυτό, του μηδενικού αποτελέσματος, ίσως εξηγείται εν μέρει από το μικρό αριθμό του δείγματος.
Οι περισσότερες μελέτες, δυστυχώς, έχουν αναλύσει την κατανάλωση ελαιόλαδου αλλά στο γενικότερο πλαίσιο ενός διατροφικού προτύπου, της μεσογειακής διατροφής. Στο πλαίσιο αυτό, τα αποτελέσματα της μελέτης EPIC δείχνουν ότι το ελαιόλαδο, ως κύριο συστατικό της μεσογειακής δίαιτας, μπορεί να είναι υπεύθυνο για την ευεργετική δράση που απαντάται στους συμμετέχοντες οι οποίοι έχουν υψηλή προσκόλληση στο MedDietScore. Οταν το συνολικό σκορ αναλύθηκε, μία μείωση κοντά στο 10% του κινδύνου εμφάνισης διαβήτη παρατηρήθηκε στους συμμετέχοντες με υψηλή προσκόλληση στη μεσογειακή δίαιτα σε σύγκριση με αυτούς που είχαν μηδενική προσκόλληση. Οταν το σκορ δημιουργήθηκε αποκλείοντας το ελαιόλαδο, η διαφορά ήταν εμφανής, αφού αυτή τη φορά η μείωση ήταν μόλις στο 3% και σημαντική μόνο σε αυτούς που είχαν τη μέγιστη προσκόλληση σε αυτό το υγιεινό διατροφικό πρότυπο.
Ακόμη μία σημαντική μελέτη είναι η PREDIMED, όπου σε μία ανάλυση οι ερευνητές Salas-Salvado et al. κατέληξαν στο συμπέρασμα ότι οι συμμετέχοντες που ακολουθούσαν τη μεσογειακή δίαιτα και κατανάλωναν επιπλέον έξτρα παρθένο ελαιόλαδο εμφάνισαν μείωση κινδύνου εμφάνισης διαβήτη τύπου 2 κατά 40% κατά τη διάρκεια ενός follow-up περίπου 4 ετών.
Επιπλέον, σε αυτή τη δοκιμή, μετά από τα 5,5 χρόνια του follow-up, οι συμμετέχοντες με την υψηλότερη πρόσληψη πολυφαινολών είχαν 28% σημαντική μείωση για νέα εμφάνιση διαβήτη συγκριτικά με αυτούς που είχαν τη χαμηλότερη ολική πρόσληψη πολυφαινολών. Ακόμη, ορισμένες υποκατηγορίες πολυφαινολών ήταν αντιστρόφως ανάλογες με τον κίνδυνο διαβήτη, συμπεριλαμβανομένων των φλαβονοειδών (33% μείωση), στιλβενών (43% μείωση), διυδροφλαβονολών (41%) και φλαβονονών (31%).
Και πάλι, θα πρέπει να επισημάνουμε ότι η επίδραση μπορεί να μην οφείλεται εξ ολοκλήρου στο έξτρα παρθένο ελαιόλαδο, αλλά και σε άλλες πηγές πολυφαινολών, όπως τα φρούτα, τα λαχανικά ή τα όσπρια.
