Τα τελευταία χρόνια στις αρχές του Σεπτέμβρη το ίδιο άγχος για την ηγεσία και τα στελέχη του ΠΑΣΟΚ: Και τώρα τι κάνουμε; Πώς γιορτάζουμε εφέτος την επέτειο της 3ης του Σεπτέμβρη, ημέρα ίδρυσης του πάλαι ποτέ κραταιού Κινήματος; Η ιδέα να μη γίνει τίποτα και απλώς να βγει μια ανακοίνωση και μια δήλωση του προέδρου, παρότι έπεσε στο τραπέζι απερρίφθη αμέσως ως ηττοπαθής και ένδειξη πλήρους διαλύσεως, κάτι που τουλάχιστον για τους ανθρώπους του ΠΑΣΟΚ πολύ απέχει από το να προσδιορίζει τη σημερινή κατάσταση. Για ανοιχτή μαζική συγκέντρωση, όπως τα παλιά καλά χρόνια από την άλλη, ούτε λόγος. Αλλωστε ο τελευταίος γιορτασμός αυτού του είδους έγινε όταν φυσούσε ούριος άνεμος στα πανιά του ΠΑΣΟΚ λίγο πριν πάρει για τελευταία φορά την εξουσία και πριν μπει στη δίνη της μνημονιακής κατάρρευσης.
Και εκεί κάπου έπεσε η σωτήρια όπως αποδείχτηκε ιδέα, που αποδίδεται στον ίδιο τον πρόεδρο του ΠΑΣΟΚ, για μια ενδιάμεση λύση του τύπου ενός επιστημονικού συμποσίου αποτίμησης της ιστορικής διαδρομής του ΠΑΣΟΚ στη διάρκεια της μεταπολίτευσης, σε συνδυασμό βεβαίως με την αγωνιώδη αναζήτηση του σύγχρονου στίγματος του κόμματος και ουσιαστικά των όρων της ίδιας της πολιτικής του επιβίωσης.
ΟΙ ΕΥΧΑΡΙΣΤΕΣ ΕΚΠΛΗΞΕΙΣ...
Ακολούθησαν δυο ευχάριστες εκπλήξεις για τους διοργανωτές. Η πρώτη είχε να κάνει με την ανταπόκριση στην πρόσκληση να μετάσχουν ως εισηγητές από όλους σχεδόν τους διακεκριμένους ακαδημαϊκούς και επιστήμονες στους οποίους απευθύνθηκε το ΠΑΣΟΚ, πολλοί από τους οποίους κάθε άλλο παρά για τα «φιλοπασοκικά» τους αισθήματα διακρίνονται και οι οποίοι φυσικά δεν χαρίστηκαν καθόλου στο ΠΑΣΟΚ στις εισηγήσεις τους. Αυτή η ανταπόκριση δεν ήταν καθόλου αυτονόητη αν αναλογιστεί κανείς την πολιτική «απομόνωση» στην οποία έχει περιέλθει εδώ και αρκετό καιρό το ΠΑΣΟΚ. «Φοβόμασταν ότι θα κάνουμε επιστημονικό συνέδριο… χωρίς επιστήμονες, παρά μόνο με πολιτικούς που έτσι κι αλλιώς δώσ'τους βήμα και πάρ'τους την ψυχή» είπε στην «Ε», στο περιθώριο του συνεδρίου, υψηλόβαθμο οργανωτικό στέλεχος του Κινήματος.
Η δεύτερη έκπληξη ήταν ακόμη μεγαλύτερη αλλά και σημαντικότερη. Πώς όχι άλλωστε από τη στιγμή που αφορούσε την προθυμία των δυο τέως προέδρων και Πρωθυπουργών Κ. Σημίτη και Γ. Παπανδρέου όχι μόνο να παραβρεθούν, αλλά και να μιλήσουν κιόλας στην επετειακή εκδήλωση στο κλείσιμο του συνεδρίου. Αυτό κι αν δεν ήταν αυτονόητο, λένε οι γνωρίζοντες καλά τα εσωκομματικά του ΠΑΣΟΚ και τις κάθετες διαιρέσεις και τις ομαδοποιήσεις, που ναι, ακόμη και σήμερα έχει την πολυτέλεια το Κίνημα να διαθέτει, μεταξύ «Παπανδρεϊκών» και «Βενιζελικών» με τους οποίους έχουν εσχάτως συμμαχήσει οι εκσυγχρονιστές του Σημίτη, παρά βεβαίως τις αρκετές μεταξύ τους διαφορές.
...ΚΑΙ Ο ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΙΣΜΟΣ!
Ομως τον αρχικό ενθουσιασμό γρήγορα τον διαδέχτηκε ο προβληματισμός και η ανησυχία κι όχι φυσικά για το τι θα πουν οι ακαδημαϊκοί και οι καθηγητές. Εκεί ακόμη και η σκληρότερη κριτική (και υπήρξε μπόλικη τέτοια) ήταν όχι μόνο αποδεκτή, αλλά ως ένα βαθμό και επιθυμητή, ως εκτονωτική και απαλλακτική για τους πολιτικούς και την ανάγκη για αυτοκριτική, για την οποία κανείς εξ αυτών δεν ενθουσιάζεται αλλά και, σε τελική ανάλυση, στη βάση της λογικής «πολλοί θα τα ακούσουν, λίγοι θα τα καταλάβουν». Η ανησυχία ήταν για τις ομιλίες των τέως προέδρων, που με δεδομένες τις όχι καλές προσωπικές τους σχέσεις αλλά και τις πολιτικές διαφωνίες τους και τις διαφορετικές τους εκτιμήσεις για το πώς φτάσαμε ως εδώ και για το αν έπρεπε ή μπορούσε να γίνει κάτι για να μη φτάσουμε, μπορούσαν να τινάξουν στον αέρα την όλη διοργάνωση και να δημιουργήσουν στο ΠΑΣΟΚ μεγαλύτερα προβλήματα από όσα επιθυμούσαν να λύσουν με αυτή.
Στο ΠΑΣΟΚ πιστεύουν πως έχουν κάθε λόγο να χαμογελούν μετά από αυτό το διήμερο, όχι μόνο για αυτές τις δυο θετικές εξελίξεις αλλά ακόμη και για το γεγονός ότι μετά από πολύ καιρό, ούτε οι ίδιοι θυμούνται πόσο, το ΠΑΣΟΚ βρέθηκε ξανά στο προσκήνιο, προσέλκυσε πρωτοσέλιδα και τηλεοπτικό χρόνο, ενώ χιλιάδες ήταν εκείνοι που παρακολούθησαν ζωντανά τις εργασίες από το Διαδίκτυο. Φυσικά γνωρίζουν και οι ίδιοι καλά ότι αυτό αφορά μόνο τις εντυπώσεις της στιγμής. Το στοίχημα και η μεγάλη πρόκληση που έχουν μπροστά τους είναι να κεφαλαιοποιήσουν αυτά τα κέρδη και να τα εντάξουν επιτυχώς στη νέα στρατηγική για την ανάκαμψη του ΠΑΣΟΚ, ουσιαστικά για την ίδια την πολιτική του επιβίωση.
ΚΕΝΤΡΟΑΡΙΣΤΕΡΑ: Η ΜΑΓΙΚΗ ΛΕΞΗ
Το μεγαλύτερο από αυτά τα στοιχήματα, όπως αποδείχτηκε στο συνέδριο αυτό, είναι ασφαλώς το στοίχημα της Κεντροαριστεράς. Αυτή ήταν η λέξη που ακούστηκε περισσότερο από κάθε άλλη αυτό το διήμερο, περισσότερο ακόμη και από τη λέξη ΠΑΣΟΚ. Είναι απολύτως σαφές πλέον ότι ακρογωνιαίο λίθο της πολιτικής στρατηγικής του ΠΑΣΟΚ είναι η ανασύσταση της Κεντροαριστεράς ως δυναμικού τρίτου πόλου ανάμεσα στη Ν.Δ και τον ΣΥΡΙΖΑ, με το ΠΑΣΟΚ βεβαίως σε πρωταγωνιστικό αλλά όχι πλέον ηγεμονικό ρόλο στη λογική «…και λοιπές δημοκρατικές δυνάμεις».
Στο ΠΑΣΟΚ φαίνεται να έχουν αποδεχθεί ότι ο ιστορικός κύκλος του μεγάλου μαζικού κόμματος των αυτοδύναμων πλειοψηφιών έχει κλείσει οριστικά και ότι το όποιο μέλλον του πρέπει να αναζητηθεί στη συμπόρευση με κόμματα, δυνάμεις, σχήματα και προσωπικότητες του ευρύτερου χώρου της Κεντροαριστεράς και της Σοσιαλδημοκρατίας. Ευελπιστούν ότι το πρώτο σημαντικό βήμα της πορείας αυτής που γνωρίζουν ότι θα είναι μακρά και όχι ακριβώς ανθόσπαρτη (απλώς ελπίζουν να μην είναι πολύ… μακρά και χαθεί στο δρόμο) θα είναι οι επικείμενες ευρωεκλογές, όπου ομολογημένος στόχος είναι κάτω από την ομπρέλα των Ευρωπαίων σοσιαλιστών να στεγαστούν, διατηρώντας την αυτονομία τους, όλες αυτές οι δυνάμεις, με πρώτη και καλύτερη τη ΔΗΜΑΡ.
Σ’ αυτό το στόχο αφιέρωσε σημαντικό μέρος των παρεμβάσεών του και ο πρόεδρος του ΠΑΣΟΚ. Βεβαίως όλα αυτά εύκολα τα λες, δύσκολα τα επιτυγχάνεις. Δεν αρκούν τα προσκλητήρια ακόμη και αν είναι ειλικρινή. Χρειάζεται κυρίως η αποσαφήνιση ιδεολογικών και πολιτικών θέσεων, πολιτική και εκλογική στρατηγική, σαφής πολιτική πολιτικών και κοινωνικών συμμαχιών και πολλά ακόμη.
ΤΟ ΠΑΡΕΛΘΟΝ ΠΟΥ ΣΤΟΙΧΕΙΩΝΕΙ...
Και φυσικά χρειάζεται γενναίο ξεκαθάρισμα των λογαριασμών με το παρελθόν, τόσο το απώτερο όσο και, κυρίως, το πρόσφατο γιατί ακόμη το ΠΑΣΟΚ «έχει πολλούς σκελετούς στο ντουλάπι του» όπως είπε κάποιος από τους ομιλητές. Στο ζήτημα αυτό το συνέδριο προσέφερε πλούσιο και ενδιαφέροντα προβληματισμό πέρα από αναμασήματα και στερεότυπα που συνήθως ακούγονται σε κομματικές εκδηλώσεις ακόμη και όταν παρουσιάζονται ως αυτοκριτική. Είπαμε ήδη ότι οι περισσότεροι από τους επιστήμονες που τοποθετήθηκαν δεν χαρίστηκαν καθόλου στο ΠΑΣΟΚ και δεν εμποδίστηκαν από τον επετειακό χαρακτήρα της εκδήλωσης για να ασκήσουν αυστηρότατη κριτική στο κυβερνητικό κυρίως παρελθόν του, στις ιδεοληψίες, τον λαϊκισμό, την ταύτιση με το κράτος και αρκετά άλλα αρνητικά χαρακτηριστικά της πολυετούς κυβερνητικής του θητείας.
Σφοδρή αντιπαράθεση υπήρξε κυρίως για την αποτίμηση του πρόσφατου παρελθόντος της μνημονιακής περιόδου με προεξάρχουσα βεβαίως την ευθεία επίθεση Σημίτη στον Γ. Παπανδρέου για την ολιγωρία του, «όταν βλέπαμε το τσουνάμι να έρχεται» όπως χαρακτηριστικά είπε - επίθεση που δεν απαντήθηκε άμεσα από τον τελευταίο παρά στα πλαίσια μιας ευρύτερης άκρως απολογητικής τοποθέτησης για το διάστημα της πρωθυπουργίας του. Η αντιπαράθεση συνεχίστηκε (ακριβέστερα προηγήθηκε χρονικά) ανάμεσα στον Ν. Χριστοδουλάκη και στον Φ. Σαχινίδη ακριβώς για τις ευθύνες αυτής της περιόδου, που αποκάλυψε τις σοβαρές αντιθέσεις που υπάρχουν ακόμη ανάμεσα στο εκσυγχρονιστικό και στο «παπανδρεϊκό» μπλοκ, όσο κι αν αυτές έχουν αμβλυνθεί από τη συρρίκνωση του κόμματος και την αποχώρηση από αυτό ηγετικών στελεχών και των δυο πλευρών.
Βεβαίως θα μπορούσε κανείς να παρατηρήσει ότι η πλευρά που έχει πληγεί περισσότερο είναι αυτή των «παπανδρεϊκών» τουλάχιστον σε επίπεδο στελεχών, γιατί στη βάση του κόμματος η απήχηση του ονόματος είναι ακόμη μεγάλη. Ελάχιστοι από όσους είχαν πρωταγωνιστικό ρόλο στις κυβερνήσεις του Γ. Παπανδρέου εμφανίστηκαν στο συνέδριο και αυτό δεν αφορά μόνο τους γνωστούς «κηπουρούς», αλλά και προβεβλημένα στελέχη που είτε έχουν αποχωρήσεις από το ΠΑΣΟΚ, είτε έχουν τεθεί στο περιθώριο από το «σύστημα Βενιζέλου». Στα πάνελ μάλιστα των ομιλητών, με χαρακτηριστικότερο παράδειγμα αυτό για την οικονομία, παρέλασαν αποκλειστικά στελέχη της περιόδου Σημίτη.
Η ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΣΥΜΜΑΧΙΩΝ
Τέλος, ένα ακόμη σημαντικό ζήτημα που απασχόλησε το συνέδριο ήταν και αυτό της πολιτικής συμμαχιών του Κινήματος. Το "με ποιους θα πάμε και ποιους θα αφήσουμε". Ακούστηκαν πολλές και διαφορετικές απόψεις τόσο από τους ακαδημαϊκούς όσο και από τους πολιτικούς. Κανείς δεν ζήτησε το σπάσιμο της κυβερνητικής συνεργασίας με τη ΝΔ, αλλά πολλοί προβληματίστηκαν με το εύρος, τη διάρκεια και τα ιδεολογικά και πολιτικά χαρακτηριστικά που αυτή έχει ή ενδεχομένως λάβει στο προσεχές διάστημα. Υπήρξαν κάποιοι με προεξάρχοντες τον Κ. Σκανδαλίδη και τον Δ. Ρέππα που ζήτησαν να μείνουν ανοιχτές οι πόρτες ενδεχόμενης συνεργασίας με τον ΣΥΡΙΖΑ, ενώ όλοι σχεδόν υπερθεμάτισαν στη διαπίστωση ότι η ΔΗΜΑΡ αποτελεί στρατηγικό σύμμαχο στο πλαίσιο της Κεντροαριστεράς.
Επ’ αυτών ο Β. Βενιζέλος ήταν απολύτως σαφής και ξεκάθαρος. Απέκλεισε κάθε ενδεχόμενο συνεργασίας με τον ΣΥΡΙΖΑ εξαιτίας της πολιτικής του κόμματος της αξιωματικής αντιπολίτευσης, περιόρισε τη συνεργασία με τη ΝΔ αποκλειστικά στα πλαίσια του προγράμματος εθνικής σωτηρίας με ημερομηνία λήξης, ενώ κάλεσε επανειλημμένα τη ΔΗΜΑΡ και όλες τις συλλογικότητες του χώρου της Κεντροαριστεράς, όχι μόνο σε συνεργασία, αλλά σε συμπόρευση και ένταξη σε κοινά σχήματα ξεκινώντας από τις ευρωεκλογές.
