Το αγροτικό κίνημα του μεσοπολέμου στην Πελοπόννησο και ιδιαίτερα στη Μεσσηνία που αναπτύχθηκε στο έδαφος των προβλημάτων της σταφιδικής κρίσης, είναι ακόμη και σήμερα άγνωστο τόσο στην έκταση όσο και στο βάθος του. Ερευνώντας το θέμα αυτό δεν μπορεί κάποιος παρά να σταματήσει σε μια προσωπικότητα που έπαιξε πρωταγωνιστικό ρόλο στη συγκρότηση και εξέλιξή του. Μια προσωπικότητα τραγική που δεν πρόλαβε να δει την επανάσταση ονειρευόταν και η οποία ήρθε σαν ώριμος καρπός συστηματικής καλλιέργειας. Πήρε μέρος όμως σε όλες τις στάσεις που οδήγησαν σε αυτή, την κρίσιμη στιγμή έκανε μείζονος σημασίας πολιτικό λάθος και αναγνωρίζοντας το αυτοκτόνησε.
ΤΟ ΠΡΩΤΟ ΚΟΜΜΑ
Αναφέρομαι στον Λούλη Τσικλητήρα, Σταύρο το βαπτιστικό του, γιό του επί σειρά ετών δημάρχου Πύλου Ηρακλή Τσικλητήρα και αδελφό του ολυμπιονίκη Κωστή Τσικλητήρα. Γεννημένος το 1893 σπουδάζει νομικά στο Πανεπιστήμιο της Αθήνας. Εντάσσεται στο δικαστικό σώμα υπηρετώντας ως πρωτοδίκης σε Χίο και Ναύπλιο. Για λόγους που δεν είναι γνωστοί, παραιτείται από το δικαστικό σώμα στα τέλη του 1922. Επιστρέφει στην Πύλο και ασχολείται με την πολιτική οργάνωση των αγροτών. Την αφετηρία αυτής της πορείας περιγράφει σε ημιτελές ιδιόχειρο βιογραφικό μια σπουδαία προσωπικότητα της αριστεράς, από τους πρωταγωνιστές του αγροτικού κινήματος στο μεσοπόλεμο, ο Τάσης Κουλαμπάς. Οπως αναφέρει “Εφθασα στο χωριό μου μετά την απόλυσή μου από το στρατό, στις 5 Νοεμβρίου 1922. Μετά λίγες μέρες συναντήθηκα με τον Λούλη Τσικλητήρα και ενθουσιάστηκα με τον τρόπο που μιλούσε για την αδικία των αγροτών. Σε λίγο καιρό συγκροτήσαμε μια τριμελή επιτροπή. Από τον Λούλη, εμένα και τον Ζαχαρία τον Κουρέτα. Στην πρώτη συνεδρίασή μας εβγάλαμε σαν πρώτο καθήκον να οργανώσουμε το Κόμμα με βάση τμήματα του Κόμματος σε κάθε χωριό. Κάθε τμήμα νάχει τη βιβλιοθήκη του με προοδευτικά βιβλία και να παίρνουν Ριζοσπάστη. Σημαία του κόμματος καθορίστηκε πράσινη με αλέτρι. Το πρώτο τμήμα δημιουργήθηκε στο χωριό Μεσοχώρι. Μετά στου Χανδρινού”.
Τσικλητήρας, Κουλαμπάς και Κουρέτας συναντιούνται σε αντικεφαλαιοκρατική βάση και δημιουργούν ένα ιδιότυπο αγροτικό κόμμα, φιλικό στην ουσία προς το ΚΚΕ. Πρόκειται για την πρώτη τέτοια κίνηση στην Ελλάδα, καθώς το Αγροτικό Κόμμα δημιουργείται την επόμενη χρονιά ως κόμμα προσωπικοτήτων και όχι ως κόμμα βάσης με οργανώσεις, αλλά και με θολό ιδεολογικό προσανατολισμό. Οι αντικεφαλαιοκρατικές απόψεις του Τσικλητήρα διατυπώνονται με οξύ τρόπο σε πόνημα 27 σελίδων που κυκλοφόρησε ο ίδιος το 1923 με τίτλο “Εκμετάλλευσις κεφαλαιοκρατών, θύματα σταφιδοπαραγωγοί”. Λίγο καιρό αργότερα, το Δεκέμβρη του 1923, είναι υποψήφιος βουλευτής στην Πυλία με το Αγροτικό Κόμμα Ελλάδας.
Δραστηριοποιείται στην περιοχή της Δυτικής Πελοποννήσου και φθάνει μέχρι την Πάτρα. Παρεμβαίνει στο πρώτο σταφιδικό συνέδριο του Πύργου το καλοκαίρι του 1923 και είναι ένας από τους τρεις οργανωτές του δεύτερου σταφιδικού συνεδρίου στην Πάτρα.
ΣΤΑ ΣΥΛΛΑΛΗΤΗΡΙΑ
Ενα χρόνο αργότερα ο Τσικλητήρας είναι ομιλητής σε συλλαλητήριο στην Πύλο στο οποίο ζητείται η λήψη μέτρων προστασίας για τη σταφίδα. Γυρίζει τα χωριά, οργανώνει τμήματα του κόμματος, παίρνει μέρος σε όλες τις πρωτοβουλίες που αφορούν στο σταφιδικό. Συνδέεται στενά με το Αγροτικό Κόμμα Ελλάδος και αναγνωρίζεται ως σημαντικό πρόσωπο για τον αγροτικό χώρο, αλλά ο ίδιος διατηρεί την πολιτική του αυτονομία και προπαγανδίζει τις ιδέες του. Οσο περνάει ο καιρός γίνεται ενοχλητικός για τοπικό πολιτικό σύστημα, το οποίο προσπαθεί να τον αποκλείσει από το ψηφοδέλτιο του Αγροτικού Κόμματος στις εκλογές του 1926. Η “Σημαία” ζητάει δημοσίως να κάνει δήλωση ότι δεν είναι κομμουνιστής. Αλλά ο Τσικλητήρας δεν απαντά στις συνεχείς προκλήσεις.
Το καλοκαίρι του 1927 γίνονται κινητοποιήσεις σε διάφορες περιοχές της Ελλάδας για το φορολογικό με αίτημα την κατάργηση της δεκάτης. Παρά το γεγονός ότι αυτό δεν αφορά άμεσα τους σταφιδοπαραγωγούς, ο Τσικλητήρας περιτρέχει τη Μεσσηνία, οργανώνει και μιλάει σε συλλαλητήρια. Στον τοπικό Τύπο έχουν καταγραφεί η παρουσία και ομιλίες του σε Καραμανώλη, Κοπανάκι και Κορώνη. Από τα ψηφίσματα φαίνεται ότι επιδιώκεται συλλαλητήριο στην Καλαμάτα αλλά ο συντονισμός με τα μέσα της εποχής τελικά είναι αδύνατος.
Στις αρχές του 1928 ξεσπά στην Κρήτη αντιφορολογική επανάσταση που κρατά μήνες. Με αφορμή το ζήτημα αυτό, οι πολιτικές αγροτικές οργανώσεις Πυλίας πραγματοποιούν συνέλευση και εκδίδουν σχετικό ψήφισμα. Πέραν των φορολογικών ζητημάτων, το κείμενο που δημοσιοποιείται και έχει τη σφραγίδα του Τσικλητήρα, ουσιαστικά αποτελεί ένα συνοπτικό πρόγραμμα αγροτικού κόμματος με γενικότερα αλλά και τοπικά θέματα. Μετά από αυτό και με σκοπό να περιοριστεί η επέκταση των κινητοποιήσεων στον αγροτικό χώρο, η ειδική ασφάλεια συλλαμβάνει τον Λούλη Τσικλητήρα και το στενό του συνεργάτη Χρήστο Κουβελιώτη οι οποίοι μετάγονται στην Αθήνα κατηγορούμενοι ως κομμουνιστές. Ηδη σε όλη τη χώρα έχει εξαπολυθεί κύμα διώξεων των κομμουνιστών με πρόσχημα τη θέση του ΚΚΕ για “ενιαία και ανεξάρτητη Μακεδονία”. Κρατούνται λίγες ημέρες και αφήνονται ελεύθεροι με παρέμβαση αγροτικών στελεχών.
ΠΟΛΥΣΧΙΔΗΣ ΔΡΑΣΗ
Ο Τσικλητήρας κινείται ήδη σε δύο άξονες: Στη Δυτική Πελοπόννησο όπου οργανώνει τμήματα του κόμματος που καθοδηγεί ως περιφερειακή οργάνωση του Αγροτικού Κόμματος Ελλάδος. Αλλά και στην Καλαμάτα όπου συνδέεται με ομάδες προοδευτικών διανοουμένων. Οι οποίοι μέσα από αντιδράσεις κυκλοφορούν για λίγο καιρό το 1929 το περιοδικό “Ελεύθερη Σκέψη”.
Στο πρώτο τεύχος αυτού του περιοδικού ο Τσικλητήρας δημοσιεύει ένα εκτενές κείμενο με τίτλο “Από τις σκέψεις μας”. Πρόκειται για ένα κείμενο καυστικό για το ιδιώνυμο που ετοιμάζεται να νομοθετηθεί. Διεισδυτικό για τον τρόπο με τον οποίο το πολιτικό σύστημα συντηρεί την κυριαρχία της αστικής τάξης. Και επιθετικό με γνώμη για τη σχέση της τέχνης με τη ζωή αλλά και για τις αλλαγές που σημειώνονται στον τρόπο ζωής. Από την άποψη αυτή έχει ξεχωριστό ενδιαφέρον, καθώς είναι το μόνο πολιτικό κείμενο του περιοδικού και δημοσιεύεται παρά τις διεβεβαιώσεις της συντακτικής επιτροπής ότι δημοσιεύονται μόνον κείμενα σχετικά με τις τέχνες και τα γράμματα. Για την εποχή αποτελεί σημαντική συμβολή στο δημόσιο προβληματισμό του προοδευτικού χώρου.
Θεωρεί ότι το νομοσχέδιο περί "Ασφαλείας του κοινωνικού καθεστώτος" στην πραγματικότητα "δεν έχει άλλο σκοπό, παρά πώς να δεσμεύση και να υποδουλώση τη σκέψη μαζί με το προετοιμαζόμενο περί Τύπου". Προσθέτει πως "τα υποδουλωτικά μέτρα της σκέψης δεν είναι αναπάντεχα για κείνους που πιστεύουν ότι η κυβέρνηση που μορφοποιεί το κράτος, είναι η πολιτική έκφραση της οικονομικής κυριαρχίας μιας τάξης, όσο κι αν αυτό δε φαίνεται". Αναλύοντας τον τρόπο λειτουργίας του πολιτικού συστήματος και της ενσωμάτωσης των εργαζομένων τάξεων στα κόμματα που κυβερνούν, σημειώνει ότι "η κυρίαρχη τάξη έχει πλήρη συνείδηση της έννοιας ότι η πολιτική είναι το μόνο μέσο λύσης των ζητημάτων της, ότι αυτή διατηρεί την κυριαρχία της και με διάφορα πολλαπλά μέσα που έχει μια πολιτική κυριαρχία με τα όργανά της και την οργάνωσή της, απλώνει τη νοοτροπία της, την ψυχολογία της και τις κάνει έννοιες που κληρονομικά μεταβιβάζονται και παρουσιάζονται ως έμφυτες, αιώνιες και αμετάβλητες".
Την ίδια χρονιά ο Τσικλητήρας πρωταγωνιστεί στις κινητοποιήσεις των σταφιδοπαραγωγών για της ζημιές από πάγο και μιλάει σε συλλαλητήριο στο Μεσοπόταμο, ενώ παρεμβαίνει σε συνέδριο στο Μελιγαλά. Οι αγροτικές πολιτικές οργανώσεις της Πυλίας παρεμβαίνουν στις δημοτικές εκλογές που πραγματοποιούνται τον Αύγουστο. Στην Πύλο συγκροτείται αυτοτελής συνδυασμός υποστηριζόμενος από τον Τσικλητήρα που συγκεντρώνει μεγάλο αριθμό ψήφων.
ΟΙ ΜΕΓΑΛΕΣ ΚΙΝΗΤΟΠΟΙΗΣΕΙΣ
Το 1930 πρωταγωνιστεί στις μεγάλες κινητοποιήσεις που γίνονται για την τιμή της σταφίδας και τις οποίες οργανώνουν οι αγροτιστές. Μιλάει σε συνέδριο στην Καλαμάτα και πρωτοστατεί στα συνέδρια και τις κινητοποιήσεις που πραγματοποιούνται στον Πύργο. Τάσσεται υπέρ των ενόπλων συλλαλητηρίων και διατάζεται από την χωροφυλακή να εγκαταλείψει την πρωτεύουσα της Ηλείας διαφορετικά θα συλληφθεί. Στο πανσταφιδκό συνέδριο της Αθήνας γίνεται κεντρικό πρόσωπο προκαλώντας αναταραχή διαμαρτυρόμενος γιατί τον χαρακτηρίζουν κομμουνιστή και ηγέτη ομάδας ταραχοποιών. Λίγο καιρό αργότερα παίρνει το μέρος των χωρικών στα γεγονότα του Χατζή, όπου η χωροφύλακες πυροβόλησαν και σκότωσαν κατοίκους της περιοχής οι οποίοι διαμαρτύρονταν για τη χάραξη του δρόμου από το Ριζύμυλο προς την Πύλο μέσω Χατζή.
Η διάσπαση του Αγροτικού Κόμματος το Δεκέμβριο του 1931 φέρνει σε αντίπαλα στρατόπεδα το Λούλη Τσικλητήρα και τον Θόδωρο Κορμά που ήταν οι αντιπρόσωποι της Μεσσηνίας στα συνέδρια και τα συλλαλητήρια του Πύργου. Ο πρώτος τάσσεται με την αριστερή υπό τον Γαβριηλίδη πτέρυγα,ενώ ο δεύτερος με τη δεξιά. Ο Κορμάς επιτίθεται σφοδρότατα και σε μια επιστολή του καταγγέλει τον Τσικλητήρα ως κομμουνιστή: “Αποκηρύξατε τον κομμουνιστή Τσικλητήρα, που μέσα στο κεφάλι του δεν έχει τίποτα θετικό. Αποκηρύξατε αυτόν όστις ανήκει πλέον εις το κομμουνιστικόν κόμμα, και ως πρώτη του αρχή έχει το κάτω η ιδιοκτησία. Αποκηρύξατε τον Τσικλητήρα, όστις λέγει, κάτω η ιδιοκτησία, κάτω η οικογένεια, κάτω η θρησκεία”.. Ο Κορμάς μάλιστα επανέρχεται το Σεπτέμβριο με άλλο πύρινο κείμενο στο οποίο χαρακτηρίζει το Λούλη Τσικλητήρα ως “γνωστόν δια τας κομμουνιστικάς του αρχάς εις όλα τα αστυνομικά τήματα της Μεσσηνίας”. Αυτός όμως ενώ αντιδρά σφοδρότατα στις επιθέσεις, δεν απαντά για τις αντιλήψεις του σε σχέση με τον κομμουνισμό.
Το 1931 ήταν χρονιά καταστροφής για τους σταφιδοπαραγωγούς. Σφοδρές χιονοπτώσεις στο τέλος Μαρτίου προκάλεσαν τεράστιες ζημιές στη σταφιδοπαραγωγή της Πελοποννήσου. Ο Τσικλητήρας πρωτοστατεί στις κινητοποιήσεις και προσπαθεί να οργανώσει ένοπλο συλλαλητήριο τον Απρίλιο προς την Καλαμάτα. Στρατός και αστυνομία κινητοποιούνται, στήνουν πολυβόλα στις εισόδους της πόλης, περίπολα οργώνουν τους δρόμους και το συλλαλητήριο δεν πραγματοποιείται. Επανέρχεται προτείνοντας “πορεία των πεινασμένων προς την Αθήνα” και δέχεται σφοδρές επιθέσεις ως αναρχικός από τον τοπικό Τύπο. Καθώς οι αποζημιώσεις δεν έρχονται, τον Οκτώβριο πρωτοστατεί στην οργάνωση συλλαλητηρίων και στο μεγαλύτερο από αυτά φθάνει μέχρι το Ασπρόχωμα όπου τον σταμάτησαν, επικεφαλής πλήθους εφίππων Πυλίων.
Παράλληλα κινητοποιεί τις πολιτικές αγροτικές οργανώσεις που πραγματοποιούν συνάντηση στην οποία συμμετέχουν εκπρόσωποι από πολλές περιοχές της Πυλίας και της Τριφυλίας, εκφράζοντας συμπαράσταση στον Τσικλητήρα και τους αγώνες του. Αλλά και την αντίθεσή τους στις κυβερνητικές απαγορεύσεις των συλαλλητηρίων.
ΒΟΥΛΕΥΤΗΣ ΤΟ 1932
Το 1932 είναι από τους οργανωτές μεγάλου συλλαλητηρίου στη Μεσσήνη και λίγο καιρό αργότερα εκλέγεται βουλευτής Μεσσηνίας με το ψηφοδέλτιο του Αγροτικού Κόμματος στο οποίο πλέον και βραχύβια έχουν συγκεντρωθεί όλες οι ομάδες.
Προτείνεται για πρόεδρος της Βουλής από το κόμμα του και μιλώντας κατά τη διάρκεια των προγραμματικών δηλώσεων αποτυπώνει για μια ακόμη φορά τις ιδέες του, ενώ ταυτοχρόνως είναι και πολιτικά “προφητική”: “Επειδή δι εσωκομματικούς λόγους του Αγροτικού Κόμματος, είμαι υποχρεωμένος να κρατήσω μίαν ανεξάρτητη γραμμή και από τας δύο ομάδας μέχρι της ιδεολογικής εκκαθαρίσεως αυτού, δηλώ ότι συνεπής προς τας θεμελιώδεις και βασικάς αρχάς του ταξικού αγροτικού κόμματο, δια το οποίον επί δεκαετίαν αγωνισθήκαμεν σκληρά και υπό την σημαίαν του οποίου εξελέγην και του οποίου ο λόγος υπάρξεως ευρίσκεται εις την πάλην κατά τη κεφαλαιοκρατίας, η οποία εκπροσωπείται από όλα τα αστικά προσωπικά κόμματα, υπό οιανδήποτε ονομασίαν και αν παρουσιάζωνται, προς εξαπάτησιν των λαϊκών μαζών, δηλώ ότι ούτε ψήφον εμπιστοσύνης, ούτε ψήφον ανοχής, που το αποτέλεσμα είνε το ίδιο, το αστικό λεξιλόγιον είναι πλούσιον δια να τηρούνται τα προσχήματα, δύναμαι να δώσω, διότι δι ημάς αι αστικαί κυβερνήσεις είτε ομοιογενείς, είτε στενοτέρου ή πλατυτέρου συνασπισμού, είτε εις οικουμενικήν ενούμεναι, το προτελευταιον καταφύγιόν των αποτελούν διαφόρους μορφάς και ονομασίας του αυτού κεφαλαιοκρατικού κόσμου, ο οποίος πριν ή εκριζωθεί από την αγανάκτησιν των μαζών, δεν θα παραλείψει να καταφύγη εις το τελευταίον του στήριγμα, την φασιστικοστρατιωτικήν δικτατορίαν”.
Ο Τσικλητήρας έχει αντιφαστιτική δράση και πρωτοστατεί το 1931 στην προσπάθεια της αριστερής πτέρυγας του “αριστερού” τμήματος του Αγροτικού Κόμματος για καταδίκη της δράσης των χαλυβδόκρανων φασιστών. Την άνοιξη του 1934 συμμετέχει στην 25μελή Πανελλήνια Αντιφασιστική Επιτροπή μαζί με στελέχη του ΚΚΕ και άλλων μικρών κομμάτων της ευρύτερης αριστεράς.
Σε όλο αυτό το διάστημα της δεκαετίας και πλέον ο Τσικλητήρας δεχεται σφοδρές επιθέσεις και από το ΚΚΕ που τον χαρακτηρίζει με βάση την κεντρική πολιτική του κόμματος ως “αγροτοφασίστα”. Και για το “Ριζοσπάστη” αποτελεί έναν τους πλέον συχνούς στόχους πολιτικών επιθέσεων. Για τους αγροτιστές της Πυλίας, η αντίληψη του ΚΚΕ είναι πως ξεγελούν τον κόσμο μιλώντας σαν κομμουνιστές αλλά δεν είναι.
Μετά την εκλογή του το 1932 συνεχίζει τη δραστηριότητα στο πολιτικό πεδίο. Η βουλευτική θητεία είναι βραχύβια καθώς γίνονται και πάλι εκλογές πάλι το 1933. Δεν εκλέγεται παρά το σημαντικό αριθμό ψήφων που συγκεντρώνει, καθώς αλλάζει το εκλογικό σύστημα;. Συμμετέχει στις κινητοποιήσεις και τα συνέδρια διακριτικά πλέον καθώς θεωρεί εαυτόν πολιτευτή που δεν πρέπει να έχει άμεση εμπλοκή. Αρθρογραφεί στην “Κοινωνική Ερευνα” και τον “Ελεύθερο Ανθρωπο” που εκδίδει ο Δημήτρης Πουρναράς στην Αθήνα.
Η ΜΟΙΡΑΙΑ ΑΠΟΦΑΣΗ
Και φθάνουμε στις εκλογές του 1935 από τις οποίες απέχουν και οι φιλελεύθεροι αλλά και το Αγροτικό Κόμμα. Τότε γίνεται το απρόσμενο: Ο Τσικλητήρας κατεβαίνει στις εκλογές ως συνεργαζόμενος με το ακροδεξιό βασιλικό κόμμα των Ελευθεροφρόνων του μετέπειτα δικτάτορα Ιωάννη Μεταξά. Κανένας δεν μπόρεσε να εξηγήσει τους λόγους για τους οποίους πήρε αυτή την απόφαση. Οι φίλοι του στη Μεσσηνία αντίθετα με ό, τι πίστευε τον αποδοκιμάζουν. Πέφτει σε κατάθλιψη λίγες ημέρες πριν τις εκλογές. Και το βράδυ της 9ης Ιουνίου όταν αρχίζουν να φθάνουν τα αποτελέσματα, αυτοκτονεί στο σπίτι που τον φιλοξενούσε στου Χανδρινού.
Αυτό ήταν και το τραγικό τέλος ενός αγροτικού ηγέτη, ο οποίος με τη δράση, την οργάνωση και τις απόψεις του καλλιέργησε το έδαφος για να ξεσπάσει στη Δυτική Μεσσηνία μετά από δύο μήνες η μεγάλη αγροτική επανάσταση. Που καθοδηγήθηκε από την Εκτελεστική Επιτροπή που αποτελούσαν οι Τάσης Κουλαμπάς, Θόδωρος Κορμάς, Χρήστος Κουβελιώτης, Σωτήρης Κανελλόπουλος και Στέλιος Διακουμογιαννόπουλος και με τη συνδρομή του Ζαχαρία Κουρέτα, του Παναγιώτη Κουβελιώτη και άλλων. Μια επανάσταση με συλλαλητήρια από Πύλο μέχρι Κυπαρισσία, σκληρές συγκρούσεις, νεκρούς αγρότες, στρατιωτικό νόμο, μεραρχιες στρατού, αεροπλάνα και πολεμικά πλοία για την καταστολή της. Μια επανάσταση που καλλιέργησε το έδαφος για την ανάπτυξη ενός ρωμαλαίου αντιστασιακού ΕΑΜικού κινήματο στην περιοχή.
ΤΟ ΤΕΛΟΣ ΤΩΝ ΑΓΩΝΙΣΤΩΝ
Πριν κλείσουμε την αναφορά στο Λούλη Τσικλητήρα με το τραγικό τέλος, θα ήταν σημαντικό να δούμε τι έγιναν οι άνθρωποι που συνεργάστηκαν μαζί του με διάφορους τρόπους, σε διαφορετικού χρόνους, και πρωταγωνίστησαν σε αυτό το κίνημα.
Ο Τάσης Κουλαμπάς ήταν ο μόνος που σώθηκε στα χρόνια της θύελλας που ακολούθησαν: Εντάχθηκε λίγο πριν το 1930 στο ΚΚΕ, διώχθηκε, φυλακίστηκε και εξορίστηκε πολλές φορές. Συνελήφθη από το καθεστώς Μεταξά, στάλθηκε στην Ακροναυπλία και παραδόθηκε όμηρος στους Γερμανούς. Κρατήθηκε στο Χαϊδάρι και απέδραση το Μάιο του 1944, αναδείχθηκε σε γραμματέα του ΕΑΜ Πελοποννήσου. Μέλος του Πολιτικού Γραφείου του Αγροτικού Κόμματος, διώχθηκε μετά τη Βάρκιζα και εξελέγη βουλευτής Μεσσηνίας με την ΕΔΑ το 1958.
Ο Θόδωρος Κορμάς άλλαξε πολιτική στάση και τελικά συνεργάστηκε με το ΚΚΕ. Πήρε δραστήρια μέρος στην εθνική αντίσταση από τις γραμμές του ΕΑΜ. Δολοφονήθηκε από παρακρατικούς της μοναρχοφασιστικής συμμορίας του Μαγγανά στη Θουρία τον Ιανουάριο του 1946.
Ο Ζαχαρίας Κουρέτας συνελήφθη από τους ταγματασφαλίτες του Βρεττάκου στο μεγάλο μπλόκο της Καλαμάτας. Παραδόθηκε στους Γερμανούς και εκτελέστηκε στην Παλιόχουνη μαζί με εκατοντάδες άλλους πατριώτες το Φεβρουάριο του 1944.
Ο Χρήστος Κουβελιώτης συνελήφθη από το καθεστώς Μεταξά και φυλακίστηκε στην Ακροναυπλία. Παραδόθηκε στους Γερμανούς όμηρος και κρατήθηκε στο Χαϊδάρι. Εκτελέστηκε με τους 200 στην Καισαριανή την Πρωτομαγιά του 1944.
Ο αδελφός του Παναγιώτης Κουβελιώτης, μέλος του ΚΚΕ, συνελήφθη από το καθεστώς Μεταξά. Φυλακίστηκε στην Ακροναυπλία, παραδόθηκε όμηρος στους Γερμανούς, κλείστηκε σε διάφορα στρατόπεδα και εκτελέστηκε από τους Βούλγαρους φασίστες στο στρατόπεδο “Παύλος Μελάς” της Θεσσαλονίκης το Μάρτιο του 1943.
Ο Σωτήρης Κανελλόπουλος στέλεχος του ΚΚΕ στη Δυτική Μεσσηνία φυλακίστηκε από το καθεστώς Μεταξά, απέδρασε το 1941 από το Ασβεστοχώρι όπου είχε μεταφερθεί ως φυματικός και πήρε ενεργό μέρος στην εθνική αντίσταση από τις γραμμές του ΕΑΜ. Στον εμφύλιο εντάχθηκε στο Δημοκρατικό Στρατό και σκοτώθηκε το Μάιο του 1949 στις εκκαθαριστικές επιχειρήσεις στον Ταΰγετο.
Ο Στέλιος Διακουμογιαννόπουλος εξορίστηκε από το καθεστώς Μεταξά, και φυλακίστηκε στην Ακροναυπλία. Πήρε μέρος στην εθνική αντίσταση από τις γραμμές του ΕΑΜ και δολοφονήθηκε στην Ηλεία το Δεκέμβρη του 1944 από αγνώστους και για άγνωστο λόγο.
Ας αποτελέσει η εισήγηση αυτή ένα πολιτικό μνημόσυνο για εκείνους που έδωσαν τη ζωή τους για την προκοπή του τόπου και του λαού...
* Εισήγηση στο Συνέδριο “Στάσεις και Επαναστάσεις: Ιδεολογικές αφετηρίες και εμπνευσμένοι πρωταγωνιστές. Από τις κατακτήσεις στις προσδοκίες και το όραμα” που οργανώθηκε στην Καλαμάτα στο πλαίσιο του προγράμματος μεταπτυχιακών σπουδών του Πανεπιστημίου Πελοποννήσου "Νεότερη και Σύγχρονη Ιστορία: Νέες θεωρήσεις και προοπτικές" του Τμήματος Ιστορίας, Αρχαιολογίας και Διαχείρισης Πολιτισμικών Αγαθών.
