Οπως είναι γνωστό στις 22 Ιουλίου του 1826, όταν ο Ιμπραήμ πασάς σκοπεύοντας να υποτάξει και τη Μάνη επιχείρησε να εκπορθήσει με 7.000 άνδρες τη στενωπό του Αλμυρού, 1.000 Μανιάτες οχυρωμένοι πίσω από ένα πρόχειρο μακρύ λιθόκτιστο οχύρωμα που έμεινε στην ιστορία με το όνομα Βέργα, του αντιστάθηκαν αποφασιστικά - και ήταν τόση η δύναμή τους και τόσο το πείσμα τους ώστε ανάγκασαν τον πανίσχυρο Ιμπραήμ, αφού και η απόπειρά του να τους πλευροκοπήσει από το Διρό απέτυχε χάρη στην αρρενωπή παλικαριά των Μανιατισσών που με τα δρεπάνια τους θέρισαν κυριολεκτικά τους άντρες του Ιμπραήμ, να υποχωρήσει νικημένος στην Καλαμάτα. Ετσι η μάχη εκείνη ήταν η πρώτη αποτελεσματική αντίσταση κατά του Ιμπραήμ και δίκαια έμεινε στην ιστορία των αγώνων της απελευθέρωσης σαν ένα μεγάλο παράδειγμα ηρωισμού και λεβεντιάς.
Στη μνήμη όλων των Μανιατών και των ανωνύμων Επτανησίων, Κρητικών και Μεσσηνίων αγωνιστών, που πήραν μέρος στη Μάχη της Βέργας και με το αίμα τους πότισαν το δέντρο της ελευθερίας της πατρίδας μας, γράφονται οι γραμμές αυτές που δεν αποτελούν κανένα λογοτεχνικό ή ποιητικό μνημείο. Απλά μέσα στο περιεχόμενό τους καίει λαμπάδα αναστάσιμη και πνέει το χλωμό φως της παράδοσης, επιδιώκοντας την ενημέρωση και την αποκατάσταση της ιστορικής αλήθειας των αγωνιστών από την ιδιαίτερη πατρίδα μου, τη Ζάκυνθο.
Η προσφορά των Επτανησίων στον αγώνα του 1821, αλλά και σ’ όλες τις μάχες ενάντια στους κατακτητές, χαρακτηρίστηκε από τους ιστορικούς ανεκτίμητη και αποφασιστική, τόσο στο στρατό ξηράς όσο και στη θάλασσα, είτε οργανωμένοι σε επτανησιακά σώματα, είτε με άλλες ομάδες οπλαρχηγών, όπως αυτή που θα παραθέσω παρακάτω, αντλώντας στοιχεία από το εξάτομο έργο του βραβευμένου ιστορικού από την Ακαδημία Αθηνών, Διονυσίου Κόκκινου.
Για τη συμβολή και συμμετοχή κάθε νησιού του Ιονίου στην επανάσταση του 1821, ασχολήθηκαν πολλοί συγγραφείς, οι οποίοι καταλήγουν στο συμπέρασμα ότι: «Η Επτάνησος υπήρξε για την Ελλάδα στα χρόνια της επανάστασης η στοργική και γενναία καρδιά της. Η καρδιά που αγκάλιασε τον πόνο των καταδιωγμένων, δέχτηκε αναρίθμητους πρόσφυγες, τους παρεχώρησε προστασία, τους έδωσε παρηγοριά, τους γλύτωσε από την σφαγή και τον όλεθρο. Γαλούχησε έναν Κολοκοτρώνη, έναν Αναγνωσταρά και πολλούς άλλους οπλαρχηγούς του αγώνα».
Σ’ όλες τις αναφορές τους, βλέπουμε ότι οι Κεφαλλονίτες και οι Ζακυνθινοί, που έφθασαν την άνοιξη του 1821 στην Ηλεία και συμπαρατάχθηκαν με τους ντόπιους οπλαρχηγούς, παρουσίαζαν τρία χαρακτηριστικά που τους ξεχώριζαν. Κατά πρώτον, τα κίνητρά τους δεν ήταν άμεσα, αλλά συναισθηματικά, καθώς οι ίδιοι δεν τελούσαν υπό τον τουρκικό ζυγό. Κατά δεύτερον, δεν εξέθεταν σε κίνδυνο μόνο τη ζωή τους αλλά και την ευτυχία και το μέλλον των οικογενειών τους. Κατά τρίτον ήταν αποφασισμένοι να μην κερδίσουν απολύτως τίποτα, αντίθετα, προθυμοποιήθηκαν να χάσουν τα πάντα.
Επίσης σημαντική θεωρείται η συμβολή τους στο γεγονός ότι έχοντας την εμπειρία των γαλλικών και των αγγλικών στρατευμάτων κατοχής, οργανώνονται κατά τρόπον ανάλογο. Δηλαδή με σκοπιές, συνθήματα, επιθεώρηση σκοπιών, προσκλητήρια πρωί και βράδυ και σαλπίσματα που κατηύθυναν τις κινήσεις τόσο κατά τη στρατοπέδευση όσο και κατά τη μάχη.
Αν στα χαρακτηριστικά της πειθαρχίας, του συντονισμού και της ενιαίας διοίκησης, συνυπολογίσει κανείς και τη δύναμη πυρός των 4 κανονιών που είχαν μεταφέρει μαζί τους, έχει την εικόνα του ρόλου που έπαιξε το επτανησιακό σώμα, ουσιαστικά και ψυχολογικά, στις νικηφόρες εκβάσεις των μαχών.
Αλλά ας κάνουμε εδώ μια συγκεκριμένη αναφορά για τη Μάχη της Βέργας. Αρχές του 1826, η Επανάσταση έχει βρεθεί στη δυσκολότερη καμπή της: Ο Κολοκοτρώνης είναι στη φυλακή, ένας θαλασσινός, ο Σκούρτης, είναι αρχηγός στην ξηρά, ο Παπαφλέσσας έχει σκοτωθεί ηρωικά μαχόμενος στο Μανιάκι, έχει πέσει το Μεσολόγγι και οι φιλονικίες καλά κρατούν. Τότε διά στόματος του Πετρόμπεη που του άρεσε να ονομάζει -όχι αδικαιολογήτως- Σπάρτη τη Μάνη και Σπαρτιάτες τους Μανιάτες, απευθύνει προκήρυξη προς τους Μανιάτες οπλαρχηγούς, στους οποίους μεταξύ των άλλων, τους αναφέρει: «Ο Ιμπραήμ πανταχόθεν εισβάλλει τας δυνάμεις του διά να μας αφανίσει και αφού εκυρίευσε την Κρήτη, εταπείνωσε την Ανατολική και Δυτική Ελλάδα, κατεξουσίασε το Μεσολόγγι, κατερήμωσε τας πόλεις και τα χωριά της Πελοποννήσου και κατεπάτησε τα πλέον υψηλότερα και δυσβατώτερα όρη, εκίνησε τας δυνάμεις του και κατά την Σπάρτην, διότι αφ’ όλας τας επαναστατημένας επαρχίας της Ελλάδος δεν έμεινεν άλλο μέρος μέχρι της σήμερον, το οποίον να μην ελεηλατήθη από τους εχθρούς, εκτός της Σπάρτης, την οποίαν, έχει αμετάθετον απόφασιν ή να καταστρέψει και να ταπεινώσει ή ν’ αφήσει τα κόκκαλά του εις αυτήν»…
Και πράγματι από το στρατόπεδο του εχθρού έρχεται επιστολή-τελεσίγραφο στο Γεώργιο Μαυρομιχάλη, γιο του Πετρόμπεη, το οποίο μεταξύ των άλλων αναφέρει: «Ιμβραχήμης πασσάς, ελέω Θεού βαλής Κρήτης και Μωρέως και ναύαρχος του αιγυπτιακού στόλου…. Οθεν διατάττεσαι αυστηρώς άμα του λαβείν την παρούσαν μου, χωρίς αναβολής καιρού, εις διορίαν ημερών δέκα, να έλθετε εκ συμφώνου προς ημάς… διαφορετικά δεν θέλει αφήσομεν μήτε ίχνος οσπητίου και όψεσθε εν ημέρα κρίσεως ίνα δώσετε λόγον προς τον Θεόν δι΄ όσα ήθελε δοκιμάσει ο αθώος λαός».
Ο Γεώργιος Μαυρομιχάλης γνωστοποίησε την επιστολή εις τους άλλους Μανιάτες αρχηγούς και εστάλη προς τον Ιμπραήμ η ακόλουθη απόφαση, που θυμίζει την αιώνια ιστορία του Ελληνα απέναντι του ζητούντος την παράδοσή του εχθρού: «Προς τον Ιμβραήμ-πασσά της Αιγύπτου. Ελάβαμεν το γράμμα σου, εις το οποίον είδαμε να μας φοβερίζεις ότι αν δεν σου προσφέρωμεν την υποταγή μας θέλεις εξολοθρεύσει τους Μανιάτες και την Μάνην. Διά τούτο και ημείς σε περιμένομεν με όσας δυνάμεις θελήσεις. Οι κάτοικοι της Μάνης γράφομεν και σε περιμένομεν».
Εικόνα της προετοιμασίας των Μανιατών για την ιστορική μάχη της Βέργας, παρέχει η ακόλουθος επιστολή των οπλαρχηγών Χριστέα, Κυβέλλου και Μούρτζινου προς Μανιάτες υπαρχηγούς, καλούμενους να σπεύσουν εις τον κοινό αγώνα:
Τη 21η Ιουνίου 1826, Σκαρδαμούλα
«Αγαπημένοι μου αδελφοί αδελφικώς ασπαζόμεθα. Ταύτην την στιγμήν εις την μίαν ημίσεως ώραν, της ιδίας ημέρας, έφθασαν ταύτα από το στρατόπεδο του εχθρού, δηλαδή από την Μπούκαν του Νησίου κάποιος Ζακύνθιος άνθρωπος τίμιος, ο οποίος απ΄ αρχής της επαναστάσεώς μας ευρίσκετο με τον στρατηγόν Νικηταράν. Αυτός λοιπόν μας είπεν ότι ο Ιμπραΐμης έχει αμετάθετον σκοπόν αύριον ή μεθαύριον το πολύ να κινηθεί κατά της πατρίδος μας Σπάρτης. Τούτο δε πληροφορούμεθα ακόμη και από τα καράβια του, τα οποία χθες επαρατηρούσαν τα παράλιά μας με προσοχήν. Ο ίδιος ο Ζακύνθιος καπιτάνιος, μας λέγει ακόμη ότι μέσα εις τα καράβια ήταν και ο ίδιος ο Ιμπραήμης…. Μην πάρετε το πράγμα αψήφιστα και αργοπορήσετε να εκστρατεύσετε, επειδή ο εχθρός δεν μας προσμένει, αλλ΄ έχει απόφασιν αύριον ή μεθαύριον να έλθει κατεπάνω μας.
Εις Αλμυρόν είμεθα συναγμένοι πολλοί Σπαρτιάται και όλον ένα από αυτά τα μέρη συνάζονται εκεί με προθυμίαν διά να κτυπήσουν τον εχθρόν. Οθεν και η γενναιότης σας ελάτε όσον τάχος διά να ενδυναμωθώμεν περισσότερον και φυλάξωμεν την πατρίδα μας. Είσθε αρκετοί και είναι περιττόν να σας λέγωμεν περισσότερα.
Ο ίδιος αξιόπιστος και τίμιος Ζακύνθιος καπιτάνος οπού μας είπε περί του Ιμπραΐμη ότι χθες ήταν εις τα καράβια και παρατηρούσε τας θέσεις της Μάνης, είπε προσέτι ότι από Νεόκαστρον εκινήθη ένα σώμα εχθρών κατά τα μέρη της Αρκαδίας και αφού επροχώρησεν αρκετά και εμβήκαν εις κάποιο στενό ονομαζόμενον Κουμπέ (Δραμπάλα), εκεί ένα σώμα Ακοβιτών, ως πεντακόσιοι, τους εκτύπησαν και τους έκαναν μεγάλον αφανισμόν. Μάλιστα ο ίδιος καπιτάνος Ζακύνθιος είδε και τους λαβωμένους με τα μάτια του που τους έφεραν εις Νησί…. Χθες τα καράβια του Ιμπραήμ εκανονάρισαν την Τραχήλαν, τον Αγιο Δημήτριον και τις Κιτριές και καμία μπάλα δεν ημπόρεσε να ευστοχήση τα οσπήτια. Διό, αδελφοί, τρέξατε και είναι άφευκτος η νίκη μας και μένομεν αδελφικώς».
Ο Κολοκοτρώνης επίσης στα απομνημονεύματά του αναφέρει: «…Ο Ιμπραΐμης εκίνησε την καβαλλαρίαν να έμβει εις την Μάνην από το Αρμυρό, και το πεζικό στράτευμα το εμβαρκάρισε εις τα καράβια και το εξεμπαρκάρισε εις το Βηρό (Διρό), εις την Τσίμοβαν (Αρεόπολη) πλευρά. Οι Μανιάτες επετάχθηκαν καί οι γυναίκες, και επελάγωσαν τους Τούρκους και τους έκαμαν πολύν αφανισμόν. Αντεστάθηκαν και εις την Βέργαν εις την καβαλλαρίαν, και αφού είδε ο Ιμπραΐμης ότι δεν κάμνει τίποτε, ετραβήχθηκε εις τα μεσσηνιακά φρούρια».
Κλείνοντας πρέπει να παραδεχθούμε ότι η σημασία της μάχης της Βέργας ήτο μεγάλη. Διότι εκεί για πρώτη φορά τα ελληνικά όπλα αναμετρήθηκαν επί εκτεταμένου μετώπου με τις δυνάμεις του Ιμπραήμ και εστέφθησαν από τις δάφνες της νίκης. Αυτό είχε σαν αποτέλεσμα να ενισχύσει το αγωνιστικό ηθικό και να γίνει πρόδρομος της λευτεριάς της πατρίδας μας. Γι αυτό δίκαια έμεινε στην ιστορία των αγώνων της απελευθέρωσης σαν ένα μεγάλο παράδειγμα ηρωισμού και λεβεντιάς.
Γι΄ αυτό, όταν δείτε τα σημερινά παιδιά της Βέργας με τις παραδοσιακές φορεσιές τους να καταθέτουν πάνω στα λιθάρια του οχυρώματος ένα δάφνινο στεφάνι προσπαθήστε να συγκρατήσετε τα δάκρυά σας. Αλλωστε είναι αταίριαστα τα δάκρυα σ΄ αυτή τη λεβέντικη επέτειο της Μάχης της Βέργας, σ΄ αυτό το αρρενωπό τοπίο, κοντά σ΄ αυτούς τους λιγομίλητους και σοβαρούς Μανιάτες που με δίκαια έπαρση γιορτάζουν μια ένδοξη σελίδα της Ιστορίας της Μάνης.
