Δευτέρα, 22 Ιουλίου 2019 19:00

Kάστρα και οχυρά της Μεσσηνίας: Δύο μανιάτικοι πύργοι

Γράφτηκε από τον
Το ύψος του πύργου εθιμικά ήταν και δείγμα της ισχύος του ιδιοκτήτη του

Το ύψος του πύργου εθιμικά ήταν και δείγμα της ισχύος του ιδιοκτήτη του

Ενας συνηθισμένος τύπος οχυρής κατοικίας στη Μάνη ήταν βέβαια οι πύργοι των καπετάνιων της. Η καταγωγή αυτών των πύργων, λόγω και της ομοιότητας που εμφανίζουν με αντίστοιχες μορφές πύργων που υπάρχουν στην Ιταλία, θα πρέπει να αναζητηθεί σε μια τέτοια επιρροή.

Αυτή η επιρροή μπορεί να εξηγηθεί από τη μισθοφορική στράτευση και παραμονή στην Βενετία και σε άλλες ιταλικές πόλεις πολλών Μανιατών από τη βυζαντινή ακόμα περίοδο, αλλά κυρίως μετά τον 15ο αιώνα και την κατάρρευση του Δεσποτάτου του Μυστρά.

Οι μανιάτικοι πύργοι είναι χτισμένοι με υλικά από την περιοχή και είναι απόλυτα εναρμονισμένοι με το τραχύ περιβάλλον της Μάνης. Οι πύργοι είχαν αμυντική αποστολή και χρήση αφού προστάτευαν την περιοχή από τους εκάστοτε εισβολείς. Το ύψος του πύργου, που κάποιες φορές έφθανε και τα είκοσι μέτρα, ήταν ανάλογο της κοινωνικής ισχύος του ιδιοκτήτη-καπετάνιου του.

 

ΠΥΡΓΟΣ ΤΟΥ ΜΑΥΡΙΚΟΥ ΣΤΗ ΜΑΛΤΑ

Ενας τέτοιος πύργος υπάρχει και πάνω στο χαμηλό λόφο στη Μάλτα, μετά το Σταυροπήγιο, νοτιοδυτικά και απέναντι από το κάστρο της Ζαρνάτας. Πρόκειται για τον πύργο του καπετάν Πούλου Μαυρίκου που χτίστηκε το 1814.

Μια συνάντηση με τον καπετάνιο της Μάλτας Μαυρικόπουλο (όπως αναφέρεται προφανώς το Μαυρίκος Πούλος) υπάρχει στο χρονικό του Γάλλου συνταγματάρχη Bory de Saint-Vincent: «σωστός φιλόσοφος, φορούσε μακρύ, μονοκόμματο, μαύρο αντερί με ζουνάρι κόκκινο στη μέση. Είχε μακριά γενειάδα και βάδιζε πάντοτε άοπλος. Τον συνόδευαν ο αδελφός του, ένας πλουσιοντυμένος έφηβος και δυο τρεις υπηρέτες. ηταν κουνιάδος του Μούρτζινου, καπετάνιου της Ανδρούβιστας»...

[«Πώς είδαν οι ξένοι την Ελλάδα του ’21» του αείμνηστου Κυριάκου Σιμόπουλου – Αθήνα 1997]

Ως κτίσμα ο τριώροφος πύργος του καπετάν Μαυρίκου δεσπόζει πάνω από τη Μάλτα. Η κάτοψή του έχει σχήμα παραλληλόγραμμο 5,5x8,5 μέτρα, με τις μικρές πλευρές στην ανατολή και στη δύση. Ο τριώροφος πύργος έχει ύψος περίπου δέκα μέτρα. Το ύψος του πύργου εθιμικά ήταν και δείγμα της ισχύος του ιδιοκτήτη του. Ο καπετάν Πούλος Μαυρίκος ήταν γαμπρός του μπέη Παναγιώτη Κουμουνδουράκη αφού είχε παντρευτεί την κόρη του.

Η πρόσβαση σε αυτόν είναι αρκετά δύσκολη επειδή η θαμνώδης βλάστηση είναι πολύ πυκνή και σε μερικά σημεία της γίνεται σχεδόν αδιάβατη. Η κύρια πύλη του πύργου ήταν στη νότια πλευρά του. Η είσοδος σ’ αυτόν γινόταν, όπως και σε πολλούς άλλους πύργους, με κινητή ξύλινη γέφυρα στον πρώτο όροφο. Το ισόγειο, δηλαδή ο χώρος κάτω από την κύρια είσοδο χρησίμευε ως αποθήκη ή και «γούβα», δηλαδή χώρος φυλάκισης.

Πάνω από την κύρια είσοδο του πύργου υπάρχει διακοσμημένη η ζεματίστρα με εμφανή τη χρονολογία της ανέγερσης του πύργου (1814) καθώς και ένας σκαλισμένος σταυρός. Η ζεματίστρα χρησίμευε στην άμυνα του πύργου αφού σε οποιαδήποτε απόπειρα παραβίασης της εισόδου του πύργου, ο επίδοξος εισβολέας «λουζόταν» με καυτό λάδι. Πάνω από τη ζεματίστρα του πύργου υπάρχουν σαν λιθανάγλυφος διάκοσμος, κατάλοιπο του παγανισμού στη Μάνη, το ολόγλυφο κεφάλι ενός πολεμιστή και ένα λίθινο στόμιο κανονιού.

Το ισόγειο πρόχειρο άνοιγμα στη βάση του πύργου, κάτω από την παλιότερη είσοδο, είναι μεταγενέστερο. Περιμετρικά στην κορυφή υπάρχουν επάλξεις, ενώ κάτω από αυτές σε κάθε εξωτερική πλευρά υπάρχουν από δυο λιθανάγλυφα «διακοσμητικά» στόμια κανονιού. Ακριβώς κάτω από κάθε τέτοιο λίθινο στόμιο υπάρχει μια κάθετη σχισμή στον τοίχο, που χρησίμευε σαν τυφεκιοθυρίδα. Αντίστοιχες μικρότερες σχισμοειδείς τυφεκιοθυρίδες υπάρχουν και στη βάση κάθε έπαλξης του πύργου. Κοντά στον πύργο, στα ανατολικά, υπάρχει το μικρό ξωκκλήσι του Αγίου Γεωργίου.

 

Ο ΠΥΡΓΟΣ ΤΟΥ ΧΡΗΣΤΕΑ ΣΤΟΝ ΑΓΙΟ ΔΗΜΗΤΡΙΟ

Στην περιφέρεια του Ζυγού, στον Αγιο Δημήτριο Σελίνιτσας πάνω στην ακροθαλασσιά, στη σκάλα Χρηστέικα, δεσπόζει το συγκρότημα του καπετάνιου της Πλάτσας Χριστόδουλου Χρηστέα.

Μια καλή περιγραφή αυτού του δυναμικού καπετάνιου αλλά και του πύργου του, έδωσε στα γράμματά του στους φίλους του από το πέρασμά του από τη Μάνη ο Αγγλος περιηγητής John Sawrey Morritt of Rokeby Park («The letters of John B. S. Morritt of Rokeby - descriptive of journeys in Europe and Asia Minor in the years 1794-1796, London 1914»):

«Απόχτησε τη φήμη με τις βαριές λαβωματιές στο στήθος, δυο στο πρόσωπο κι άλλες ελαφρότερες στα πόδια και στα χέρια. Ηταν κάπου 45 χρονών και μας έδειξε με περηφάνια τα σημάδια των πολεμικών του περιπετειών. Η ζωή του αποτελούσε μια εναλλαγή από πειρατικές επιδρομές στη θάλασσα και συγκρούσεις στη στεριά.

(...) το δωμάτιο των ξένων είχε τοίχους χοντρούς και γερούς και τα παράθυρα ήταν σιδερόφραχτα. Βαρέλια με μπαρούτι φαίνονταν αραδιασμένα στα ράφια κάτω από την οροφή. Όλοι οι άντρες του πύργου συμπεριφέρονταν σαν να εκτελούσαν στρατιωτική υπηρεσία.

(...) την Πέμπτη του Πάσχα συγκεντρώθηκαν στον πύργο κάπου 100 Μανιάτες, άντρες και γυναίκες από τα γειτονικά χωριά όλοι καλεσμένοι του καπετάν Χρηστέα... άρχισαν όλοι με κέφι και χορό. Οι άντρες ζύγωναν κάθε τόσο στα παράθυρα κι έριχναν μια πιστολιά, σημάδι άγριας ευθυμίας».

[«Ξένοι ταξιδιώτες στην Ελλάδα», του Κυριάκου Σιμόπουλου – Αθήνα 1999]

Μια άλλη περιγραφή του γιου του καπετάν Χριστόδουλου, Νικολάκη Χρηστέα υπάρχει στο χρονικό του συνταγματάρχη Bory de Saint-Vincent, επικεφαλής του τμήματος φυσικών επιστημών της γαλλικής Επιστημονικής Αποστολής (1828-33), (Relation du Voyage de la Commission Scientifique de Morée dans le Peloponnése, les Cyclades et l’ Attique, Paris 1836). Η συνάντηση έγινε στον πύργο του Διονυσίου Μούρτζινου στη Σκαρδαμούλα (Καρδαμύλη):

«Ο Νικολάκης Χρηστέας, καπετάνιος του Ζυγού, αξιοσέβαστος γέροντας με κόκκινες βλεφαρίδες, είπε στους Γάλλους: ...είχα δώδεκα παιδιά, σκότωσαν πολλά οι Τούρκοι, τα κλαίω ακόμα. Ελπίζω όμως ότι αυτά που μούμειναν θα εκδικηθούν τα σκοτωμένα».

[«Πώς είδαν οι ξένοι την Ελλάδα του ’21» του Κυριάκου Σιμόπουλου – Αθήνα 1997]

Ο Νικολάκης Χρηστέας της Πλάτσας ήταν ένας από τους Μανιάτες καπετάνιους που βάδισαν σαν ελευθερωτές στην πλατεία των Αγίων Αποστόλων της Καλαμάτας, στις 23 Μαρτίου του 1821.

Από το τειχισμένο συγκρότημα του παλιού πειρατή και αργότερα καπετάνιου της Πλάτσας Χριστόδουλου Χρηστέα, τώρα έχει απομείνει ουσιαστικά μόνο ο πύργος. Οπως στους περισσότερους μανιάτικους πύργους έτσι και σ’ αυτόν, η προσπέλαση γινόταν απευθείας στον πρώτο του όροφο, από μια πέτρινη σκάλα που πάνω της έπεφτε η κινητή ξύλινη γέφυρα του πύργου. Τα υπόλοιπα περιφερικά οχυρά κτήρια του συγκροτήματος φαίνεται ότι θυσιάστηκαν για να εξυπηρετήσουν τις στεγαστικές ανάγκες των απογόνων του.


NEWSLETTER