Η αρχαία Πύλος βρισκόταν στη βραχώδη οχυρή θέση ανάμεσα στο Διβάρι και τη Βοϊδοκοιλιά, όπου δεσπόζει σήμερα το μεσαιωνικό κάστρο Αβαρίνος ή Παλαιοναβαρίνο (Εικ.). Ο Oθωμανός ιστοριογράφος Eλβιά Tσελεμπή (1611-1678), που περιηγήθηκε την Πελοπόννησο το 1668, γράφει μεταξύ άλλων τα εξής για την καστροπολιτεία του Nαβαρίνου, το Παλαιόκαστρο της Πύλου:
«Aν μέσα στο φρούριο αυτό υπήρχαν νερό και δημητριακά, η πολιορκία του θα διαρκούσε επτά χρόνια. Aπό τις τέσσερις πλευρές το δέρνει η θάλασσα, μόνο από την ανατολική ενώνεται με τη στεριά. Εχει ογδόντα στενά, κεραμοσκεπή σπίτια χωρίς κήπους, ένα τζαμί, πέντε μικρά μαγαζιά και τίποτε άλλο. Πρόκειται σχεδόν για νησί χωρίς νερό. Νερό κουβαλούν τα γαϊδούρια από την παραλία. Το περίεργο είναι ότι τα φορτώνουν, και αυτά ανεβαίνουν μόνα τους και στέκονται μπροστά στα σπίτια των νοικοκυραίων. O ιδιοκτήτης καταλαβαίνει και αδειάζει το νερό, ενώ τα γαϊδούρια κατεβαίνουν πάλι μόνα τους κάτω, τόσο μαθημένα είναι. Γι’ αυτό στο Mοριά υπάρχει η παροιμία “θα σε κάνω πιο έξυπνο κι απ’ το γαϊδούρι του Nαβαρίνου”».
Η Πύλος και το ιερό της Κορυφασίας Αθηνάς αναφέρονται σε δύο ενεπίγραφες λίθινες στήλες με ψηφίσματα, που ήλθαν στο φως με τις ανασκαφές μας στην αρχαία Μεσσήνη και σε μια τρίτη από την Πύλο, η οποία φυλάσσεται στο Εθνικό Μουσείο της ιταλικής πόλης Altino, όπου έφτασε μάλλον στη διάρκεια του Μεσαίωνα ως «σαβούρα» εμπορικού πλοίου.
Στο πρώτο ψήφισμα τιμάται ως πρόξενος και ευεργέτης ο Μεσσήνιος Αρχέδαμος Φιλοστράτου και ορίζεται: α) να αναγραφεί το τιμητικό ψήφισμα σε δύο λίθινες στήλες, από τις οποίες η πρώτη να στηθεί στο ιερό της Αθηνάς Κορυφασίας στην Πύλο, ενώ η δεύτερη στο ιερό της θεοποιημένης βασίλισσας Μεσσάνας στην αρχαία Μεσσήνη, β) να ανατεθεί εικόνα του Αρχέδαμου σε επιφανή χώρο της αγοράς της Μεσσήνης, γ) να στεφανωθεί ο τιμώμενος στη διάρκεια των Διονυσίων στη Μεσσήνη και των άλλων εορταστικών εκδηλώσεων της ρωμαϊκής επαρχίας της Αχαΐας και δ) να κληθεί ο τιμώμενος από τους άρχοντες της Πύλου σε συνεστίαση στην κοινή εστία της πόλης τους.
Ο περιηγητής του 2ου αι. μ.Χ. Παυσανίας σημειώνει (4.36.12.) ότι η πόλη της Πύλου «κείται επί την άκραν το Κορυφάσιον» όπου το ιερόν της Αθηνάς Κορυφασίας και ο Οίκος του Νέστορος.
Η παρουσία ενός ενός Οίκου, ο οποίος λειτουργούσε ως τα χρόνια τουλάχιστον του Παυσανία, αφιερωμένος στον αφηρωισμένο γερήνιο Νέστορα, είναι άκρως σημαντική και δηλώνει ότι η σχέση της Πύλου - Κορυφάσιου στην κορφή του Παλαιοναβαρίνου με το ομηρικό και κατ’ επέκταση μυκηναϊκό παρελθόν της μεσσηνιακής γης ήταν άρρηκτη και αδιαμφισβήτητη. Μια συστηματική ανασκαφική έρευνα στα βραχώδη άκρα του Παλαιοναβαρίνου κρίνεται αναγκαία.
