Οπως φαίνεται, ο αρχικός σχεδιασμός ήταν η ταυτόχρονη κινητοποίηση σε όλες τις περιοχές Μεσσηνίας και Ηλείας και ταυτόχρονα μέσα από δύο δρόμους η πορεία των παραγωγών προς την Καλαμάτα, πριν προλάβουν να επέμβουν στρατός και χωροφυλακή:
«Παραπάνω δώσαμε όσες πληροφορίες συγκεντρώσαμε μέχρι σήμερα, περιγράφοντας σε χοντρές γραμμές τα γεγονότα όπως ξετυλίχθηκαν. Τις ελλείψεις όμως και τις ατέλειες που φυσικό είναι να έχει η συνοπτική αυτή περιγραφή θα πρέπει να τις συμπληρώσουν οι υπεύθυνοι των οργανώσεών μας στην Καλαμάτα, Πυλία, Τριφυλία, Ηλεία και ιδιαίτερα οι ηρωϊκοί αγωνιστές που έζησαν τα γεγονότα αυτά μέσα και οι επί κεφαλής της εξεγερμένης μάζας.
Στο μαζικό αυτό αγροτικό κίνημα των σταφιδοπαραγωγών υπάρχουν σκηνές αφάνταστου ηρωϊσμού και αυτοθυσίας. Υπάρχουν λεπτομέρειες και πτυχές του αγώνα, που το ολόπλευρο ξετύλιγμά τους θα πλουτίσει πάρα πολύ το επαναστατικό κίνημα της χώρας μας.
Η συγκέντρωση όλων των στοιχείων και η μελέτη καθώς και η μετάδοση της πλούσιας πείρας των ενόπλων καθόδων και συγκρούσεων του Μωρηά σ’ όλο το κόμμα μας επιβάλλεται να γίνει.
Η σημασία του κινήματος αυτού είνε πιο μεγάλη γιατί οργανώθηκε και ξέσπασε στην Πελοπόννησο και στο πιο καθυστερημένο της νοτιοδυτικό τμήμα, που θεωρούνται “φρούρια” του μοναρχοφασισμού και του Λαϊκού Κόμματος. Τεράστια δε οφέλη θα αποκομίσουμε γιατί το κόμμα μας και οι συνειδητοί αγρότες, έπαιξαν τον κύριο, οργανωτικό και γενικά καθοδηγητικό ρόλο στα γεγονότα αυτά.
Γενικά κινητοποιήθηκαν πάνω από 50-60 χιλιάδες αγρότες. Δεκάδες και εκατοντάδες ηρωϊκοί αγωνιστές δημιουργήθηκαν μέσ’ στη φωτιά της πάλης, χιλιάδες αγρότες χθεσινοί διαδηλωτές στην Πυλία και Τριφυλία θα είνε οι αυριανοί παρτιζάνοι στον αγώνα για το τελικό ξεσκλάβωμα, για την ελευθερία.
*
Επόμενο είναι σ’ ένα τέτιο πρωτόφαντο αγροτικό κίνημα με εχτεταμένο μέτωπο (Πύλο-Κυπαρισσία, απόσταση 9-10 ώρες) να υπάρχουν ελλείψεις και λάθη. Σημειώνουμε εδώ τα κυριώτερα.
Οι Σταφιδικές Επιτροπές αγώνα κι’ ιδιαίτερα οι οργανώσεις μας:
1) Υποτίμησαν τις δυνάμεις της αγροτιάς που ήταν έκδηλα τεράστιες και αφάνταστα αγαναχτησμένες.
2) Δεν πρόβλεψαν την έγκαιρο-κεραυνοβόλα κινητοποίηση των εχθρικών ενόπλων κυβερνητικών δυνάμεων.
3) Δεν υπήρχε ενιαίο πρόγραμμα και καθοδήγηση και δεν έγινε συντονισμός των κινητοποιήσεων.
Γι’ αυτό και οι συνέπειες:
α) Να μην κινητοποιηθούν την Κυριακή 25 Αυγούστου μαζύ με την Τριφυλία και η Πυλία κι’ ακόμα η Ηλεία. Ετσι στην Πύλο η κάθοδος έγινε την επομένη, Δευτέρα 26 Αυγούστου και στον Πύργο (Ηλείας) έγινε καθυστερημένα το συλλαλητήριο της Κυριακής 1 Σεπτέμβρη, ύστερα από μια βδομάδα. Η δε Ανω και Κάτω επαρχία Μεσσήνης – το κέντρο του νομού Μεσσηνίας, εχτός από το συλλαλητήριο του Μελιγαλά της 25 Αυγούστου τις άλλες μέρες δεν κινήθηκε καθόλου. Αυτό φυσικά χρωστιέται στις τεράστιες αδυναμίες στα χωριά της επαρχίας αυτής.
β) Η υποτίμηση των δυνάμεων της αγροτιάς φάνηκε ξεκάθαρα στους λόγους των ομιλητών, που όχι μόνον δίστασαν να ρίξουν το σύνθημα της πορείας προς Κυπαρισσία-Καλαμάτα από την Κυριακή, όπως ήταν σωστό, αλλά και προσπαθούσαν να μιλήσουν, να καταπιασθούν και να συστήσουν (!) να μην γίνει χρήση αντεπίθεσης στην επίθεση των ενόπλων δυνάμεων, και άμυνα στην ένοπλη βία. Οι επίμονες συστάσεις αυτές “κρύψτε τα όπλα σας” και ότι “ο δράκος είναι στην Αθήνα εδώ είναι τα δρακοπούλια” σα να πούμε “ακίνδυνα” τα τσανεμένα προκαλούσαν δυσφορία και μεγάλη αγανάχτηση στους εξεγερμένους διαδηλωτές, και σκόρπιζαν ανάμεσά τους σύγχιση, μεγάλη απογοήτευση, ντεφαιτισμό και ολόπλευρο... αφοπλισμό κλπ. Γιαυτό και οι εκδηλώσεις και διαμαρτυρίες της μάζας από τα κάτω ιδιαίτερα των νέων αγροτών: Γιατί να τα κρύψουμε.
Υπάρχει μάλιστα μια πληροφορία ότι σε μια τέτοια αψυχολόγητη-άκαιρη σύσταση ομιλητή ακούσθηκε από τα κάτω η απάντηση “Προδότη”! Αν αληθεύει αυτό δείχνει το πόσο το λαϊκό κριτήριο είνε ξεκάθαρο ενστιχτώδες σε τέτοιες κρίσιμες στιγμές και φάσεις των μαζικών αγώνων.
Κανένας δεν σύστησε στους αγρότες να πάρουν τα κλαδευτήρια και τις καραμπίνες τους. Η μάζα αυθόρμητα εξοπλίσθηκε, κρίνοντας ότι έτσι θα διαδηλώσει πιο έντονα τη θέλησή της να γίνουν δεχτά τα αιτήματά της, σύμφωνα άλλωστε με τις ηρωϊκές της παραδόσεις. Το καθήκον της έγκαιρης προειδοποίησης και σύστασης στις μάζες να προσέξουν με μάτια δεκατέσσερα τις προκλήσεις-προβοκάτσιες των εχθρών και πραχτόρων τους, τη μεταποίησαν σε ντεφαιτιστική διδασκαλία μπροστά στα εχθρικά πολυβόλα και στο ξεκίνημα για πορείες μακρυνές γεμάτες κινδύνους.
Οι συνθήκες ήταν ευνοϊκότατες, οι μάζες έτρεχαν μπροστά μα η ταχτική και στρατηγική στραπατσαρήσθηκαν, από δισταγμούς, ταλαντεύσεις και απειρία για τέτοιους αγώνες. Οι μάζες με τον ηρωϊσμό τους δικαίωσαν τις διαπιστώσεις και τη γραμμή του κόμματός μας.
Επίσης οι δισταγμοί που ματαίωσαν την “πορεία” προς Καλαμάτα να γίνει την Κυριακή ή σε ανάγκη τη Δευτέρα είχαν τούτες τις συνέπειες:
α) Δεν κινήθηκαν η Ανω και Κάτω Μεσσηνία. Γιατί αν οι σταφιδοπαραγωγοί της Πυλίας βάδιζαν από την Κυριακή της 25 Αυγούστου ή την επομένη Δευτέρα από τα νότια του νομού Μεσσηνίας στην Καλαμάτα και οι αγρότες της Τριφυλίας από την Κυπαρισσία -παίρνοντας το τρένο- έφταναν από τα βόρεια στο Ζευγολατιό (χωριό και σταθμό διασταύρωσης του τραίνου Αθηνών-Τρίπολης-Καλαμάτας), θα κινούνταν και οι παραγωγοί της Ανω και Κάτω Μεσσήνης και η κατάσταση θα ήταν πολύ διαφορετική.
β) Η τέτοια συγκέντρωση μεγάλου όγκου παραγωγών μπορούσε να ξεσηκώσει ολόκληρο το νομό Μεσσηνίας, άλλες ακόμη επαρχίες της Πελοποννήσου, κι’ ακόμα τους εργάτες και επαγγελματίες των πόλεων και ιδιαίτερα της Καλαμάτας. Η είσοδος ή όχι στην Καλαμάτα ήταν πια ζήτημα, που η τέτοια ή αλλοιώτικη λύση του δε θα μείωνε τον αντίχτυπο του αγώνα, στην πανελλαδική σημασία και απήχησή του. Τελικά όμως ήταν επόμενο ότι η κυβέρνηση δε θα προλάμβανε -όπως έκανε- να κινητοποιήσει στρατό και ακόμα θα υποχωρούσε στα αιτήματα των σταφιδοπαραγωγών.
γ) Αφέθηκαν πράχτορες του ΑΣΟ, της κυβέρνησης να μιλήσουν στις συγκεντρώσεις και να απογοητέψουν τους αγρότες.
δ) Δεν υπήρχαν σύνδεσμοι από επαρχίας εις επαρχίαν, χωριό κλπ. κι’ ακόμα με την Επιτροπή.
ε) Μπορούμε να πούμε ότι πολλές φορές μάλλον η συντηρητική μερίδα της μάζας, ο αυθορμητισμός, καθοδηγούσε τις Επιτροπές Αγώνα, που κινιόνταν σπασμωδικά περισσότερο από απειρία και ίσως από τον “τρόμο” μπροστά στην έχταση που πήρε ο αγώνας.
Φυσικά πάρα πολλά ήταν τα μέλη των Επιτροπών που πήραν αξιοθαύμαστες πρωτοβουλίες, πάλαιψαν στις πρώτες γραμμμές ηρωϊκά και καθοδήγησαν αρκετά καλά. Και οι ελλείψεις σημειώνονται ακριβώς για να διορθώσουμε τα λάθη μας στο μέλλον.
Εδώ πρέπει να σημειώσουμε και τούτο: Πως παρά τις φλυαρίες των εχθρών για “ανατρεπτικά στοιχεία” οι αγροτικές μάζες από το Συνέδριο και μέσα στα γεγονότα ιδιαίτερα ξέρανε, γνώρισαν και εκδήλωσαν την εμπιστοσύνη τους στους κομμουνιστές, αναθέτοντας σ’ αυτούς την ηγεσία των αγώνων τους».