Οι πληροφορίες προέρχονται από δύο πηγές:
- Η μια είναι του σημαντικού ιστοριογράφου Μίμη Φερέτου, ο οποίος έχει παρουσιάσει δημοσιεύματα και έγγραφα εκείνης της εποχής στα "Μεσσηνιακά Νέα" [φύλλα 39, 40, 41 και 42] που φιλοξενούν σπάνιες μαρτυρίες για το συγκλονιστικό συμβάν.
- Η δεύτερη, από το βιβλίο του Α. Γαλανόπουλου "Die Seismizitat von Messenien", ο οποίος στηριγμένος σε ανάλογες πληροφορίες δίνει τις εκτιμήσεις του για το μέγεθος των ζημιών και το επίκεντρο του σεισμού.
Ο Μ. Φερέτος γράφει για το θέμα αυτό στα "Μεσσηνιακά Νέα":
«Η Μεσσηνία στον περασμένο αιώνα εδοκιμάσθη κατ’ επανάληψι και σκληρότατα από τους σεισμούς. Σφοδρότεροι όμως και καταστρεπτικώτεροι υπήρξαν οι σεισμοί που έπληξαν τις επαρχίες Καλαμάτας και Μεσσήνης το Μάιο του 1846. Τότε κατεστράφησαν σχεδόν ολοσχερώς 6-7 χωριά και έπαθαν σοβαρότατες ζημιές 15 άλλα, κατέρρευσαν πάνω από 2.500 σπίτια, εφονεύθησαν 8 και ετραυματίσθησαν περισσότερα από 20 άτομα. Οι ζημιές σε υλικά αγαθά υπερέβησαν τα πέντε εκατομμύρια δραχμών, ποσό σοβαρώτατο, όχι μόνο εκείνη την εποχή, 20 μόλις χρόνια μετά από έναν καταστρεπτικό επταετή πόλεμο που ρήμαξε κυριολεκτικά τη Μεσσηνία, αλλά και για σήμερα ακόμη.
Συγκεκριμένα και με βάση τις επίσημες εκθέσεις των τοπικών αρχών και τις πληροφορίες των εφημερίδων της εποχής κατεστράφησαν τότε τα χωριά Μικρομάνη, Καλάμι, Αμμος (Μπαλιάγα), Ασπρόχωμα, Αρις (Ασλάναγα), Ανεμόμυλος (Γκορτζόγλι) και έπαθαν σημαντικές ζημιές τα χωριά Πλατύ (Μπάστα), Αλώνια (Γλιάτα), Σπερχογεία (Κουρτσαούσι), Θουρία (Φρουτζάλα), Αίπεια (Φαρμίσι), Αιθαία (Ντελίμεμι), Ανθεια (Βεΐζαγα), Κατσίκοβο (οικισμός κοντά στα Χάνια Κουμουνδούρου νομίζω), Κατσαρέικα (τότε χωριό και τώρα οικισμός), Οσπιτάκια (επίσης κοντά στο Ασπρόχωμα νομίζω) της επαρχίας Καλαμών. Οι σεισμοί έπληξαν και την επαρχία Μεσσήνης όπου κατεστράφη η Μεσσήνη (Νησί) και υπέστησαν σοβαρές ζημιές τα χωριά Καρτερόλι, Πιπερίτσα, Εύα (Αναζήρι), Αριστοδήμιον (Χασάμπασα), Καλαμαρά, Αλουποχώρι και Μαυρομάτι Παμίσου.
"ΜΑΣΤΙΓΞ ΤΡΟΜΕΡΑ"
Ιδού πώς περιγράφει τα καταστρεπτικά γεγονότα της Μεσσηνίας η εφημερίδα "Εθνοκρατία" των Αθηνών:
"Μάστιξ τρομερά επέπεσεν επί του παραδείσου της Ελλάδος, της τερπνής Μεσσηνίας. Τρομεροί σεισμοί ηκολούθησαν και ακολουθούν κατ’ αυτάς κατεδαφίσαντες την Μικρομάνην ολόκληρον και πολλά άλλα χωριά της πεδιάδος. Λέγουν ότι και το Νησίον κατεστράφη. Εις διάφορα μέρη η γη αναβρύει θαλασσίαν άμμον, εις άλλα ύδατα θειώδη, εις άλλα τα ύδατα κατεποντίσθησαν, ελαιώνες κατέστησαν λίμναι, άνθρωποι διάφοροι ετάφησαν υπό των ερειπίων. Θέλομεν δημοσιεύσει επομένως την περιγραφήν του τρομερού συμβάντος. Εν τοσούτω η Κυβέρνησις έλαβε κανέν μέτρον υπέρ των δυστυχών θυμάτων, απέστειλε βοηθείας; Το υπουργείον της Παιδείας απέστειλε Φυσικόν τινα διά να περιγράψη και μελετήση το φαινόμενον;" (Εφημερίδα "Εθνοκρατία" 5 Ιουνίου 1846).
Και στο φύλλο της 9 Ιουνίου 1846 στην πρώτη σελίδα εδημοσίευε τα ακόλουθα για τη δημιουργηθείσα στη Μεσσηνία κατάστασι η ίδια εφημερίδα:
"Υστερα από αδιακόπους σεισμούς αλλεπαλλήλους καθ’ όλον τον μήνα Μάιον ακολουθούντας, κατά την 24 του παρελθόντος μηνός περί τας 4 π.μ. ησθάνθημεν τον τρομερόν σεισμόν εις την επαρχίαν Καλαμών και Μεσσήνης, όστις κατερήμωσε την κωμόπολιν Μικρομάνην. Κατά δε τας 8 μ.μ. εγένετο επί τούτου σφοδρότερος, προηγηθείς από τρομεράν μεσημβρινοδυτικήν βοήν, όστις όχι μόνον τα ολίγα της Μικρομάνης των οικιών λείψανα ολοτελώς επιπέδωσεν, αλλά και τ’ άλλα χωρία τα απαρτίζοντα το ήμισυ σχεδόν της ρηθείσης επαρχίας.
Ο κατά τας 8 μ.μ. συμβάς έφερε την παντελή καταστροφή των οικιών της Μικρομάνης, Ασπροχώματος, Καλαμίου, Ασλάναγα (κωμοπόλεως), Μπαλιάγα και Γκορτζόγλι, εν μέρει δε υπέφερον τα χωριά Μπάστα, Γλιάτα, Κουτζαούσι, Φουρτζάλα, Φαρμίσι, Δελήμεμι, Βεϊζαγά, Καλάμι, Κατσίκοβο, Κατσαρέικα, Οσπιτάκια. Απαντα τα ανωτέρω ανήκουν εις την επαρχίαν Καλαμών. Της πόλεως Καλαμών εκρημνίσθησαν τινές οικίαι και πολύ ολίγαι έμειναν αβλαβείς. Εις την επαρχίαν Μεσσήνης σχεδόν άπασαι αι οικίαι της πόλεως Νησίου κατηδαφίσθησαν, εν μέρει δε των χωρίων Καρτερόλι, Πιπερίτσα, Αναζήρι, Χασάμπασα, Καλαμαρά, Αλουποχώρι και Μαυρομάτι.
Εις τινα μέρη η γη ήνοιξεν, εξ ης εξήλθεν ύδωρ και αρκετή άμμος πλησίον δε του χωρίου Μπαλιάγα εγένετο μικρά λίμνη της οποίας το ύδωρ είναι δυσώδες.
Εις την Μικρομάνην εφονεύθησαν 8 άνθρωποι και εις διάφορα άλλα χωρία επληγώθησαν έως 20. Η δε Α.Μ. ο σεβαστός Βασιλεύς, ευρεθείς εις τα μέρη ταύτα - περιώδευεν ολόκληρον σχεδόν τον μήνα Μάιον - είδεν ιδίοις οφθαλμοίς το ελεεινόν θέαμα της Μικρομάνης και εβοήθησε τους κατοίκους αυτής χρηματικώς καθώς και του Νησίου.
Οι κάτοικοι των δύο τούτων επαρχιών κυριευθέντες από φόβον και απελπισίαν έκαμον σκηνάς και το πλείστον μέρος διασκορπισμένων υπό την σκιάν των δένδρων επικαλείται την Θείαν αντίληψιν εις την δυστυχίαν των ταύτην και της Κυβερνήσεως και όλων των ομογενών και φιλελλήνων την συνδρομήν.
Αναβαίνει δε ο αριθμός των κρημνισθεισών οικιών αμφοτέρων των επαρχιών εις 2.500, η δε ολική ζημιά των οικιών και λοιπών τροφίμων αναβαίνει μέχρι των πέντε εκατομμυρίων, οι σεισμοί δε εξακολουθούν συνεχώς, όχι όμως με την αυτήν ορμήν ως και πρότερον.
Οι δυστυχείς κάτοικοι πεφοβισμένοι έχασαν την γενναιότητα του να εργάζωνται. Τέλος πάντων η συμφορά αύτη είναι δυσφορωτέρα αφ’ όσας υπέφερεν ο ωραίος τούτος τόπος επί της καταστροφής του Ιμπραήμη".
"ΕΠ’ ΟΜΩΝ ΤΑΣ ΑΓΙΑΣ ΕΙΚΟΝΑΣ"
Τραγικώτερα περιγράφει τις καταστροφές από τους σεισμούς στην εφημερίδα "Φίλος του Λαού" (21 Ιουνίου 1846) ένας έκτακτος συνεργάτης της από τη Μεσσήνη, που έγραφε την ανταπόκρισή του "καθήμενος υπό την σκιάν μιας μωρέας" μια και είχε γκρεμισθεί το σπίτι του. Ούτος έγραφε κοντά στα άλλα:
"Οι καταστρεπτικοί σεισμοί επήλθον την 29 Μαΐου, ημέρα Τετάρτη ώρα 5 π.μ. εις τρόπον ώστε οι άνθρωποι κοιμώμενοι έπιπτον υπό τας κλίνας των, οι λύχνοι έσβυνον και πολλαί οικίαι εκρημνίζοντο· οι κονιορτοί υψούμενοι, απετέλουν νέφη πυκνά και τρομακτικά. Οι ολολυγμοί και οι κοπετοί των γυναικών και παιδιών παρίστων φρικωδέστατον θέαμα και άκουσμα".
"Κοπασάσης της ταραχής, οι άνθρωποι συνελθόντες εις εαυτούς κατ’ ολίγον, έτρεχον εις τους ημικρημνισμένους Ιερούς Ναούς, όθεν λαβόντες επ’ ώμων τας αγίας εικόνας, εξήλθον μετά των ιερέων εις την θέσιν Αλώνια, όπου εψάλη μεγάλη παράκλησις και όλη η επί απειλή σεισμού ακολουθία, ήτις επανελήφθη πολλάκις της ημέρας.
Ενεκα δε τούτου, κατειλημμένοι οι άνθρωποι υπό του τρόμου και εις παρακλήσεις προς Θεόν ενασχολούμενοι δι’ όλης σχεδόν της ημέρας, δεν ήσαν εις κατάστασιν να υποδεχθώσιν, ως επεθύμουν, τας Α.Α.Μ.Μ. επισκεφθείσας την πόλιν ταύτην περί την 6ην ώραν μ.μ. καθώς και την κωμόπολιν Μικρομάνην, πολλά και χείρονα παθούσαν και εξ ανθρώπους απωλέσασαν.
Η Α.Μ. διέταξε να χορηγηθώσιν εις την πόλιν Νησίον 1.500 δρχ. διά τας εκκλησίας και 5.000 εις Μικρομάνην προς βοήθειαν και ανέγερσιν των κρημνισθεισών οικιών".
Και συνεχίζει ο έκτακτος συνεργάτης της εφημερίδος που κρύπτεται υπό τα αρχικά Α.Ι.:
"Αλλά το κακόν δεν ετελείωσεν μέχρις αυτού. Την νύκτα της αυτής ημέρας, ευρισκομένων των ανθρώπων εις ολονύκτιον δέησιν εντός του Ναού της Παναγίας Βουλκάνου περί την 10ην ώραν μ.μ. βοή τρομερά ηκούσθη από το μεσημβρινοδυτικόν μέρος και κατόπιν αυτής σεισμός τινακτικώτερος, αν όχι και διαρκέστερος του πρωινού, όστις επέφερε πλειότερα και μεγαλύτερα εκείνου αποτελέσματα, καθ’ όσον αι ημίσεις περίπου κατοικίαι κατεδαφίσθησαν, όλαι δε αι υποληφθείσαι διεσχίσθησαν και ετοιμόρροποι κατέστησαν. Οι άνθρωποι έξω εαυτών γενόμενοι, εξεπήδησαν του Ναού διά των παραθύρων και εις τας αγυιάς και πλατείας διεσπάρησαν, ολολύζοντες καθ’ όλην την νύκτα, καθ’ ην επανελήφθησαν οι σεισμοί εκ διαλειμμάτων...".
Στη Μεσσηνία συνέπεσε τότε να περιοδεύη και ο Βασιλεύς Οθων, όστις επεσκέφθη τη σεισμόπληκτο περιοχή και ιδίως τη Μικρομάνη και τη Μεσσήνη.
"Η Α.Μ. ο Βασιλεύς - γράφει η "Ελπίς" (18 Ιουνίου 1846) - ευρεθείς εις τα μέρη ταύτα, είδεν ιδίοις οφθαλμοίς το ελεεινόν της Μικρομάνης θέαμα, παρηγόρησεν άπαντας ως και των άλλων μερών".
ΑΔΙΑΦΟΡΙΑ ΚΑΙ ΑΝΑΛΓΗΣΙΑ
Και σ’ άλλη ανταπόκριση που εδημοσιεύθη στο ίδιο φύλλο της "Ελπίδος" ετονίζοντο και τα εξής σχετικά με την αδιαφορία και αναλγησία που έδειξε και τότε το επίσημον κράτος απέναντι των τόσο σκληρά δοκιμασθέντων συμπατριωτών μας:
"Είναι απαραδειγμάτιστος η αναλγησία των κυβερνώντων εις τας συμφοράς του λαού. Ολη η επαρχία Μεσσήνης ευρίσκεται εις την ελεεινοτέραν κατάστασιν ένεκα των σεισμών, οι κάτοικοι κατέφυγον εις τα όρη, γυμνοί και τετραχειλισμένοι, στερούνται άρτου, βλέπουσι τας οικίας των ερείπια, και φοβούνται να πλησιάσωσι και το υπουργείο μας φέρεται ως να είχε συμβή η συμφορά εις τα ενδότερα της Αφρικής...".
Σ’ άλλη εφημερίδα, εξ άλλου την "Ταχύπτερο Φήμη" που εξέδιδε ο παλαιός αξιωματικός του αγώνος και φλογερός πατριώτης Νικ. Παπαδόπουλος, δημοσιεύετο η εξής ανταπόκρισις για τους σεισμούς:
"Τη 29 Μαΐου ώρα 4 μετά το μεσονύκτιον, και 9 1/2 μ.μ. εγένοντο δύο σεισμοί τρομερώτατοι εν Καλάμαις, ώστε ολίγον έλλειψε να καταβυθισθή η πόλις· εγένοντο δε εν τω μεταξύ σεισμοί έως εξήκοντα μετ’ ήχου τρομερωτάτου. Οι κάτοικοι των Καλαμών διενυκτέρευσαν εν υπαίθρω διά τον φόβον.
Την επιούσαν άπειροι μεν, αλλά μέτριοι σεισμοί, δύο δε μόνον επαισθητοί τη 11 ώρα π.μ. και τη 6 μ.μ. Την επομένην νύκτα της αναγεννωμένης 31, εξ σεισμοί αλλά μέτριοι. Εν Μικρομάνη της Μεσσηνίας κατηδαφίσθησαν άπασαι αι οικίαι και ο Ναός, εφονεύθησαν 8 και επληγώθησαν δέκα άνθρωποι από τους κρημνισθέντας υπό του σεισμού λίθους. Εν Νησίω εβλάβησαν όλαι αι οικίαι και τινές εκρημνίσθησαν. Εν Ασλάναγα ομοίως εκρημνίσθησαν άπασαι αι οικίαι. Μίαν ώραν μακράν του Νησίου, κατά μεσημβρίαν έσχισεν η γη, και εξήλθεν ύδωρ αλμυρόν και ατμός θειώδης. Ολων των Μεσσηνιακών χωρίων και κωμοπόλεων αι οικίαι κατηδαφίσθησαν ή εβλάβησαν. Εν Καλάμαις, χάριτι θεία, ολίγη βλάβη συνέβη" (Εφημερίδα "Ταχύπτερος Φήμη" 6 Ιουνίου 1846).
Στις 9 Ιουνίου σε συμπληρωματική ανταπόκρισι στην ίδια εφημερίδα "Η Ταχύπτερος Φήμη" ο ανταποκριτής της μετέδιδεν ότι "όλοι οι οίκοι μας διερράγησαν εν γένει. Εκρημνίσθησαν μόνο δύο οικίαι. Διακόσιαι οικίαι πρέπει να ανακαινισθώσιν. Το Ελληνικόν σχολείον μένει άχρηστον εις το εξής".
Και προσέθετε:
"Τριάκοντα τρία χωρία της Μεσσηνίας προσεβλήθησαν καιρίως. Εξ αυτών 14 έπεσαν εξ ολοκλήρου. Το Νησίον επίσης προσεβλήθη καιρίως. Εν αυτώ ουδεμία οικία είναι εις το εξής κατοικητέα. Είναι τα εξής όσα έπεσαν: Ασλάναγα, Βαλιάγα, Γκορτζόγλι, Γλιάτα, Βάστα, Ναζήρι, Κουκουράχι, Πιπερίτσα, Αβραμιού, Βεΐζαγα, Φαρμίσι, Δελήμημι, Ανδρούσα. Οι σεισμοί εξακολουθούσιν, αλλ’ ημερώτεροι, όλοι ερχόμενοι μετά τρομερόν ήχον. Οι άνθρωποι όλοι κοιμώνται εκτός των οικιών" (Εφημερίδα "Ταχύπτερος Φήμη" 13 Ιουνίου 1846).
Στις 6 Ιουνίου μετέβη ακτοπλοϊκώς στην Καλαμάτα ο Γάλλος πρεσβευτής εις Αθήνας Οισκατόρι συνοδευόμενος και από τον Καλαματιανό αγωνιστή και βουλευτή Ιω. Ζάρκο. Ο Γάλλος διπλωμάτης επεσκέφθη τη σεισμόπληκτο περιοχή, διένειμε βοηθήματα και υπεσχέθη ότι θα εισηγήτο στην Κυβέρνησί του να βοηθήση τους σεισμοπλήκτους.
Συμπτωματικά στις 7 Ιουνίου έφθασαν στην Καλαμάτα και 4 επίσημοι περιηγηταί, ο πρίγκηψ Ντε Ριμπεμπρ Μεβόντ, ο κόντες Ντι Ναμούρ Ντ’ Ελζί, Βέλγος, ο κόντες Ντι Φισέρ ντε Καρέιλ, Γάλλος και ο Κάρολος Ριχάρδος, Γάλλος διδάσκαλος, οι οποίοι επεσκέφθησαν τη σεισμόπληκτο περιοχή, και το πρωί της 8ης Ιουνίου στις 4 η ώρα ανεχώρησαν για το Μυστρά, προφανώς μέσω Αλαγονίας διά της Λαγκάδας. Δεν έχω υπόψη μου αν κανένας απ’ αυτούς εδημοσίευσεν εντυπώσεις από τη διαδρομή του στη Μεσσηνία.
Η Κυβέρνησις, υπό την πίεση της τραγικής καταστάσεως, έσπευσε να καταθέση ένα νομοσχέδιο για την περίθαλψη των σεισμοπαθών συμπατριωτών μας που προκάλεσε τη γενική αγανάκτηση.
Η "Εθνοκρατία" όμως επρότεινε τη διενέργειαν πανελληνίου εράνου μέσω των ελληνικών προξενείων για την ανακούφιση των πληγέντων Μεσσηνίων».
Φωτό από το αρχείο του Σάκη Μαρκόπουλου:Η περιοχή ανάμεσα στο σιδηροδρομικό σταθμό και τον Αγιο Ιωάννη τα πρώτα μεταπολεμικά χρόνια.
[Γράφει ο Ηλίας Μπιτσάνης]
Διαβάστε το β΄μέρος του άρθρου εδώ
