Η σταφιδική εξέγερση του 1935 και η τοπική ιστοριογραφία

Τρίτη, 06 Οκτωβρίου 2015 17:52

Η σταφιδική εξέγερση του 1935 και η τοπική ιστοριογραφία

ΜΕ αφορμή το βιβλίο του Ηλ. Ε. Καραμπάτσου

Του Ηλία Μπιτσάνη

Πριν από λίγες ημέρες κυκλοφόρησε ένα ενδιαφέρον βιβλίο από τον Ηλία Ε. Καραμπάτσο με τίτλο «Η σταφιδική εξέγερση του 1935 - Ο ατέρμονος «μεσοπόλεμος» της αγροτιάς». Η ενασχόληση με κρίσιμες περιόδους της τοπικής ιστορίας έχει πάντοτε ιδιαίτερη αξία και ως εκ τούτου δεν μπορεί παρά να τυχαίνει της καλύτερης υποδοχής. Με το συγγραφέα κάναμε πολλές συζητήσεις στο πρόσφατο παρελθόν εν γνώσει του εγχειρήματος και σε αυτές εξέφρασα τις σκέψεις μου για διάφορες πλευρές της υπόθεσης, αλλά και πληροφορίες για γεγονότα. Συναντηθήκαμε προσφάτως, μου δώρισε το βιβλίο του και του είπα ότι προθύμως θα συνέδραμα αν και εφόσον χρειαζόταν κάτι στην παρουσίαση.

Το πήρα και ξεφυλλίζοντας έπεσα στην προειδοποίηση: «Το βιβλίο αυτό προστατεύεται από τους νόμους και τους διεθνείς κανονισμούς περί πνευματικής ιδιοκτησίας. Απαγορεύεται η μερική η ολική αναπαραγωγή οποιουδήποτε τμήματος του παρόντος βιβλίου κατά παράφραση ή διασκευή με οποιοδήποτε μέσο χωρίς την έγγραφη άδεια του εκδότη».

Στα δύο πρώτα κεφάλαια ο κ. Καραμπάτσος εκθέτει τις απόψεις του για το σταφιδικό ζήτημα μέχρι το Μεσοπόλεμο και το Μεσοπόλεμο. Ενδιαφέρουσες σκέψεις και πάμε παρακάτω στο τρίτο κεφάλαιο που πραγματεύεται την ιστορία του τίτλου: «Η μεγάλη σταφιδική εξέγερση του 1935».

Διαβάζοντας με έκπληξη ανακάλυψα ότι εδώ ο συγγραφέας παραβιάζει με τον πλέον απροκάλυπτο τρόπο την προειδοποίηση. Γιατί ο «κορμός» του κεφαλαίου αποτελεί λεηλασία πνευματικής ιδιοκτησίας καθώς μεταφέρει αυτούσια ολόκληρα κομμάτια (μερικές φορές με ελάχιστες τροποποιήσεις) από την ομιλία που είχα κάνει σε εκδήλωση του ΣΥΡΙΖΑ στην Κορώνη στις 22 Αυγούστου και δημοσιεύτηκε στην «Ελευθερία της Δευτέρας» στις 25 Αυγούστου 2014. Ενώ υπάρχουν και στοιχεία που δημοσιεύτηκαν για πρώτη φορά στην «Ελευθερία» στις 26 Ιουλίου, σε σχέση με την προετοιμασία του Σταφιδικού Συνεδρίου Γαργαλιάνων. Πάνω σε αυτό με «γεμίσματα» ο κ. Καραμπάτσος χτίζει την αφήγηση για τα σπουδαία γεγονότα του Μεσοπολέμου.

Το πρόβλημα δεν είναι ότι ο συγγραφέας απλώς δεν είχε ζητήσει την έγγραφη άδειά μου κατά πώς ο ίδιος προειδοποιεί. Αλλά ότι υπάρχουν αυτούσια κομμάτια χωρίς να αναφέρεται η πηγή, πράξη πρωτοφανής για βιβλίο ιστορικού περιεχομένου. Προσωπικά δεν κρύβω το αρχειακό υλικό, αλλά αντιθέτως πολλοί φίλοι στην κοινωνική δικτύωση γνωρίζουν ότι διανέμω άφθονο υλικό σε πεδία που τους ενδιαφέρει είτε από την άποψη της ιστορικής έρευνας, είτε για προσωπικούς - οικογενειακούς - τοπικούς λόγους. Και θα αναφέρω ένα πολύ χαρακτηριστικό παράδειγμα γιατί άπτεται και του θέματος: Για τη συγκέντρωση στο Καραμανώλη σχετικά με τη δεκάτη που αναφέρεται στο βιβλίο την είχα πληροφορήσει όχι μόνο στον ίδιο, αλλά και σε φίλο γνωστό πολιτικό παράγοντα που κατάγεται από εκεί, στέλνοντάς του το σχετικό απόκομμα τοπικής εφημερίδας ήδη από τον Απρίλιο. Πιστεύοντας πάντα στο σεβασμό που οφείλει να επιδεικνύει ο καθένας στις πηγές πληροφοριών του, προφορικές ή γραπτές.

Επικοινώνησα μαζί του ενοχλημένος και του έθεσα το πρόβλημα. Ενοχλήθηκα πολύ περισσότερο με τις απαντήσεις και αποφάσισα να ταλαιπωρήσω όσους ενδιαφέρονται για την υπόθεση, κάνοντας μια αντιπαραβολή συνοδευόμενη από μικρά σχόλια όπου χρειάζεται, ανάμεσα στα δικά μου κείμενα και αυτά που γράφονται στο βιβλίο.

ΤΟ ΠΡΩΤΟ ΚΟΜΜΑ

Στην ομιλία της Κορώνης με βάση το βιογραφικό (οι φράσεις σε παρένθεση) που έχει φθάσει στα χέρια μου εδώ και πολλά χρόνια μέσω του Θανάση Πετράκου από την Ελένη Ρουσάκη, σύζυγο του Τάση Κουλαμπά, με σκοπό κάποτε να αξιοποιηθεί (και ως εκ τούτου έχει μεγάλο συναισθηματικό φορτίο), έγραφα για την επιστροφή από τη Μικρασία και την ίδρυση του πρώτου κόμματος: «Με συγκινούσε η σκληρή δουλειά των αγροτών, από χάραμα σε σούρουπο και πολλές φορές δούλευαν και τη νύχτα με το φανάρι κρεμασμένο στο κούρβουλο. Ιδιαίτερα με συγκινούσε η σκληρή δουλειά των καμιναρέων (κεραμιδοκάμινα) και των λιτρουβαρέων που δούλευαν 20 ώρες το εικοσιτετράωρο. Οι άνθρωποι αυτοί πέθαιναν πριν τα 50 τους χρόνια».

Η πολεμική περιπέτεια άρχισε το 1917 με τον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο και ακολούθησε η Μικρασία όπου ο Τάσης Κουλαμπάς τιμήθηκε με μετάλλιο ανδρείας. Στο μέτωπο, όπως ο ίδιος αφηγείται «μου μίλησαν πρώτη φορά για τον κομμουνισμό ένας φοιτητής της Νομικής και ένας δάσκαλος. Αργότερα μετά τη μάχη του Σαγγαρίου μου μίλησε ένας σοσιαλιστής επιλοχίας Τούρκος αιχμάλωτος». Γύρισε στο χωριό με νέες ιδέες και άρχισε να χτίζει το δικό του κόμμα. Οπως γράφει «μετά λίγες μέρες συναντήθηκα με τον Λούλη Τσικλητήρα και ενθουσιάστηκα με τον τρόπο που μιλούσε για την αδικία των αγροτών. Σε λίγο καιρό συγκροτήσαμε μια τριμελή επιτροπή. Από τον Λούλη, εμένα και τον Ζαχαρία τον Κουρέτα. Στην πρώτη συνεδρίασή μας εβγάλαμε σαν πρώτο καθήκον να οργανώσουμε το κόμμα με βάση τμήματα του κόμματος σε κάθε χωριό. Κάθε τμήμα νάχει τη βιβλιοθήκη του με προοδευτικά βιβλία και να παίρνουν "Ριζοσπάστη". Σημαία του κόμματος καθορίστηκε πράσινη με αλέτρι. Το πρώτο τμήμα δημιουργήθηκε στο χωριό Μεσοχώρι. Μετά στου Χανδρινού. Αρχές του 1923 κατεβήκαμε με διμελή συνδυασμό στις εκλογές. Είχαμε στην επαρχία Πυλίας ικανοποιητικά αποτελέσματα. Αν ακολουθούσαν και οι άλλες επαρχίες του νομού θα είχαμε στη Βουλή σίγουρα αντιπρόσωπο του κόμματος. Στο χωριό μου πήρε το κόμμα 452 ψήφους. Το πρωί της Δευτέρας ένας γέρος από το χωριό Ζιζάνι, ο Μίχος όταν μπήκε στο καφενείο του χωριού είπε: "Πήρατε χαμπάρι τι έγινε αποσπερού. Εγινε σεισμός και καταποντισμός. Τετρακόσιοι πενήντα δύο νοματαίοι ξεκρέμασαν τα τροκάνια από το λαιμό τους. Δεν ξέρω τι θα γίνει παραπέρα"».

Ο Λούλης Τσικλητήρας (αδελφός του Ολυμπιονίκη Κωστή Τσικλητήρα) ήταν μια τραγική μορφή του αγροτικού κινήματος. Από τα ιδρυτικά μέλη του Αγροτικού Κόμματος, ανήκε στην αριστερή του πτέρυγα και υπερασπίστηκε τον ταξικό του χαρακτήρα. Εκλέχτηκε βουλευτής του το 1932 αλλά το 1935 έκανε τοπική σύμπραξη με το συνδυασμό των βασιλοφρόνων της Μεσσηνίας. Κάτω από το βάρος των τύψεων το βράδυ των εκλογών αυτοκτόνησε με περίστροφο στο σπίτι που εφιλοξενείτο στου Χανδρινού.

Ο Ζαχαρίας Κουρέτας ήταν ηρωική μορφή και ηγέτης του Κομμουνιστικού Κόμματος και του αγροτικού κινήματος στη Δυτική Πυλία. Πήρε μέρος στα μεγάλα συλλαλητήρια του 1934 και ήταν από τους οργανωτές της ηρωικής εξέγερσης των σταφιδοπαραγωγών το 1935. Στην Κατοχή συνελήφθη από τους ταγματασφαλίτες και εκτελέσθηκε στην Παλιόχουνη της Μεγαλόπολης μαζί με περισσότερους από 200 άλλους πατριώτες.

Στο βιβλίο (σελ. 84-85) το απόσπασμα έχει ως εξής:

«Με συγκινούσε η σκληρή δουλειά των αγροτών, από χάραμα σε σούρουπο και πολλές φορές δούλευαν και τη νύχτα με το φανάρι κρεμασμένο στο κούρβουλο. Ιδιαίτερα με συγκινούσε η σκληρή δουλειά των καμιναρέων (κεραμιδοκάμινα) και των λιτρουβαρέων που δούλευαν 20 ώρες το εικοσιτετράωρο. Οι άνθρωποι αυτοί πέθαιναν πριν τα 50 τους», γράφει στην αυτοβιογραφία του.

Το 1917 έλαβε μέρος σε μάχες στο βαλκανικό μέτωπο του Α' Παγκοσμίου Πολέμου και έπειτα στάλθηκε στη Μικρασία. Τιμήθηκε με μετάλλιο Ανδρείας. Εκεί στο μέτωπο, όπως ο ίδιος αφηγείται «μου μίλησαν πρώτη φορά για τον κομμουνισμό ένας φοιτητής της Νομικής και ένας δάσκαλος. Αργότερα μετά τη μάχη του Σαγγαρίου μου μίλησε ένας σοσιαλιστής επιλοχίας Τούρκος αιχμάλωτος». Γύρισε στο χωριό και με τις νέες ιδέες που είχε ενστερνιστεί αποφάσισε να προσπαθήσει να εμπνεύσει τον καταταλαιπωρημένο κόσμο της αγροτιάς.

Οπως γράφει «μετά λίγες μέρες συναντήθηκα με τον Λούλη Τσικλητήρα και ενθουσιάστηκα με τον τρόπο που μιλούσε για την αδικία των αγροτών. Σε λίγο καιρό συγκροτήσαμε μια τριμελή επιτροπή. Από τον Λούλη, εμένα και τον Ζαχαρία τον Κουρέτα. Στην πρώτη συνεδρίασή μας εβγάλαμε σαν πρώτο καθήκον να οργανώσουμε το κόμμα με βάση τμήματα του κόμματος σε κάθε χωριό. Κάθε τμήμα νάχει τη βιβλιοθήκη του με προοδευτικά βιβλία και να παίρνουν "Ριζοσπάστη". Σημαία του κόμματος καθορίστηκε πράσινη με αλέτρι.

Το πρώτο τμήμα δημιουργήθηκε στο χωριό Μεσοχώρι. Μετά στου Χανδρινού. Αρχές του 1923 κατεβήκαμε με διμελή συνδυασμό στις εκλογές. Είχαμε στην επαρχία Πυλίας ικανοποιητικά αποτελέσματα. Αν ακολουθούσαν και οι άλλες επαρχίες του νομού θα είχαμε στη Βουλή σίγουρα αντιπρόσωπο του κόμματος. Στο χωριό μου πήρε το κόμμα 452 ψήφους. Το πρωί της Δευτέρας ένας γέρος από το χωριό Ζιζάνι, ο Μίχος όταν μπήκε στο καφενείο του χωριού είπε: "Πήρατε χαμπάρι τι έγινε αποσπερού. Εγινε σεισμός και καταποντισμός! Τετρακόσιοι πενήντα δύο νοματαίοι ξεκρέμασαν τα τροκάνια από το λαιμό τους! Δεν ξέρω τι θα γίνει παραπέρα"».

Ακολουθούν στο βιβλίο κατά τη δομή της ομιλίας, μια μικρή συνδετήρια παράγραφος και μικρά βιογραφικά του Τσικλητήρα και του Κουρέτα.

ΣΤΟ ΝΗΣΙ ΤΟ 1930

Πιο κάτω στην ομιλία αναφέρω:

Ο Τάσης Κουλαμπάς τρέχει ακατάπαυστα από χωριό σε χωριό. Οργανώνει συνεταιρισμούς, μιλάει σε αγροτικά συνέδρια, στις συνελεύσεις του ΑΣΟ. Αλλά «το βάπτισμα του πυρός» το παίρνει στις 3 Αυγούστου 1930 στο Νησί, όπου οργανώνεται μεγάλο συλλαλητήριο σταφιδοπαραγωγών. Μέσα στο γενικό αναβρασμό ο Τάσης Κουλαμπάς παίρνει το λόγο και εξελίσσονται απίστευτες σκηνές. Αστυνομικοί και τραμπούκοι τον κατεβάζουν από τη μάντρα που ανέβηκε να μιλήσει, του σκίζουν τα ρούχα και τον οδηγούν στο τμήμα. Ο «Ριζοσπάστης» μιλάει για αγροτοφασίστες αλλά ο μπαρμπα-Τάσης στο μικρό βιογραφικό που μας άφησε, διηγείται την προσπάθεια του δικηγόρου Θόδωρου Κορμά να τον αποφυλακίσει. Ο Θόδωρος Κορμάς αργότερα αναδείχθηκε σε ηγετική μορφή του Αγροτικού Κόμματος και του κινήματος των σταφιδοπαραγωγών, πρωταγωνίστησε στην ίδρυση και ανάπτυξη του ΕΑΜ στη Μεσσηνία και εκτελέστηκε από παρακρατικούς στη Θουρία το Γενάρη του 1946.

Από το συλλαλητήριο στο Νησί αρχίζουν οι διωγμοί: Στις Σεπτεμβρίου 1930 δικάζεται με το ιδιώνυμο σε 6 μήνες φυλακή και 3 μήνες εξορία στον Αϊ-Στράτη. Τον Ιούλιο του 1931 συλλαμβάνεται πάλι και δικάζεται σε ένα χρόνο φυλακή και 6 μήνες εξορία. Το Νοέμβριο του 1933 συλλαμβάνεται στο Βόλο που έχει σταλεί για την οργάνωση του θεσσαλικού αμπελουργικού συνεδρίου και δικάζεται σε 5 μήνες φυλακή. Μέσα στους διωγμούς όχι μόνο δεν το βάζει κάτω αλλά δύο φορές, το 1932 και το 1933, είναι υποψήφιος του ΚΚΕ στις βουλευτικές εκλογές στη Μεσσηνία.

Στο βιβλίο (σελ. 90-91 και 106) κόβεται απλώς τμήμα φράσης που γράφει ότι ο «Ριζοσπάστης» εκείνη την εποχή χαρακτήριζε τον Κορμά ως «αγροτοφασίστα»:

«Στη Μεσσηνία πραγματοποιείται την ίδια ημέρα μεγάλο συλλαλητήριο στο Νησί (Μεσσήνη). Μέσα στο γενικό αναβρασμό ο Τάσης Κουλαμπάς παίρνει το λόγο και εξελίσσονται απίστευτες σκηνές. Αστυνομικοί και τραμπούκοι τον κατεβάζουν από τη μάντρα που ανέβηκε να μιλήσει, του σκίζουν τα ρούχα και τον οδηγούν στο τμήμα. Ο μπαρμπα-Τάσης στο μικρό βιογραφικό που μας άφησε, διηγείται την προσπάθεια του δικηγόρου Θόδωρου Κορμά να τον αποφυλακίσει. Ο Θόδωρος Κορμάς αργότερα αναδείχθηκε σε ηγετική μορφή του Αγροτικού Κόμματος και του κινήματος των σταφιδοπαραγωγών. Παρά τους διωγμούς ο Κουλαμπάς θα είναι υποψήφιος με το ΚΚΕ στις εκλογές του 1932 και του 1933 [.].

[.] Ο Τάσης Κουλαμπάς το Νοέμβριο του 1933 είχε σταλθεί από το ΚΚΕ στο Βόλο για την οργάνωση του θεσσαλικού αμπελουργικού συνεδρίου. Συνελήφθη όμως και δικάστηκε για 5 μήνες φυλακή. Το Μάη βγαίνει από τη φυλακή και φαίνεται να επιστρέφει αναγκαστικά στη Μεσσηνία».

Στην τελευταία παράγραφο ο συγγραφέας αυθαιρετεί απλώς γιατί δεν έχει στη διάθεσή του την αυτοβιογραφία του Κουλαμπά ο οποίος γράφει: «1933 το Νοέμβριο με πιάσανε στο Βόλο και με δίκασαν 5 μήνες φυλακή. Στη Θεσσαλία δούλεψα για την καλύτερη οργάνωση του πανθεσσαλικού αμπελουργικού συνεδρίου που έγινε το 1934 στη Λάρισα. 1934 από τη Θεσσαλία κατέβηκα στη Μεσσηνία για να βοηθήσω γενικά και με αντικειμενικό σκοπό να οργανώσω ένα πανσταφιδικό συνέδριο. Εφθασα στην Καλαμάτα το Σεπτέμβριο του 1934 και σε λίγο χρονικό διάστημα άρχισα τη δουλειά με κατεύθυνση τη δημιουργία του συνεδρίου».

ΚΙΝΗΤΟΠΟΙΗΣΕΙΣ το 1934

Στη συνέχεια της ομιλίας αναφέρθηκα στη μεγάλη σταφιδική εξέγερση του 1934 γράφοντας τα εξής:

«Στη Μεσσηνία μετά τα λιμενεργατικά του Μάη, ξεσπούν μεγάλες κινητοποιήσεις των σταφιδοπαραγωγών. Πρωταγωνιστεί σε αυτές ο δικηγόρος Γιώργος Δάλλας με την ιδιότητα του προέδρου του Κτηματικού Συλλόγου Θουρίας, στέλεχος του Αγροτικού Κόμματος, ιδρυτικό στέλεχος του ΕΑΜ αργότερα, γραμματέας της Νομαρχιακής του Επιτροπής και πρόεδρος της Λαϊκής Επιτροπής στην Καλαμάτα μετά την απελευθέρωση. Η πρώτη μεγάλη συγκέντρωση γίνεται στη Θουρία, αναφέρονται συλλαλητήρια σε Γαργαλιάνους και Φιλιατρά. Στις 26 Αυγούστου στο Αίγιο πραγματοποιείται συγκέντρωση χιλιάδων σταφιδοπαραγωγών από 70 και πλέον χωριά, στην πλατεία Δεξαμενής. Οι συγκεντρωμένοι κατευθύνονται στην κεντρική πλατεία όπου είναι τα γραφεία του ΑΣΟ που φρουρούνται από ισχυρές δυνάμεις καταστολής. Η φρουρά ρίχνει στο ψαχνό τραυματίζοντας διαδηλωτές, οι οποίοι οπισθοχωρούν, ανασυγκροτούνται και εισβάλλουν στα γραφεία του ΑΣΟ καταστρέφοντας τα λογιστικά βιβλία στη φωτιά. Λίγες ημέρες αργότερα -1 και 2 Σεπτεμβρίου-, δύο από τους τραυματίες πεθαίνουν και η κηδεία τους μετατρέπεται σε πάνδημο συλλαλητήριο.

Η Πελοπόννησος έχει πάρει φωτιά από άκρου σε άκρο και ακολουθεί μεγάλη συγκέντρωση στο Νησί «στην ακρόπολη της σταφιδοπαραγωγής» όπως αναφέρεται σε δημοσιεύματα της εποχής. Περίπου 4.000 αγρότες παίρνουν μέρος και στη συγκέντρωση μιλούν μεταξύ των άλλων τόσο ο Γιώργος Δάλλας από τη Θουρία, όσο και ο Χρήστος Κουβελιώτης από τον Πήδασο εκ μέρους των σταφιδοπαραγωγών της Πυλίας. Ο Χρήστος Κουβελιώτης ήταν ηγετική μορφή του Κομμουνιστικού Κόμματος και του αγροτικού κινήματος. Κρατούμενος στην Ακροναυπλία, παραδόθηκε από το καθεστώς Μεταξά στους Γερμανούς και εκτελέσθηκε στην Καισαριανή με τους 200 την Πρωτομαγιά του 1944.

Ακολουθεί σταφιδοπαραγωγικό συνέδριο στην Κυπαρισσία με τη συμμετοχή εκατοντάδων αντιπροσώπων από περιοχές της Μεσσηνίας. Σταφιδοπαραγωγοί από τη γύρω περιοχή εισβάλλουν στο χώρο του συνεδρίου και αποδοκιμάζουν τους αντιπροσώπους του ΑΣΟ και τους βουλευτές. Η Χωροφυλακή επιτίθεται και τραυματίζει πολλούς από τους συγκεντρωμένους. Κάτω από την πίεση των πραγμάτων η κυβέρνηση εξαγγέλλει ότι θα επανεξετάσει τα ζητήματα και η θύελλα καταλαγιάζει προσωρινά».

Στο βιβλίο (σελ. 107 και 109) υπάρχει αντιγραφή κατά λέξη με μικροτροποποιήσεις:

«Ακολουθούν οι μεγάλες κινητοποιήσεις. Πρωταγωνιστεί σε αυτές ο δικηγόρος Γιώργος Δάλλας με την ιδιότητα του προέδρου του Κτηματικού Συλλόγου Θουρίας, στέλεχος του Αγροτικού Κόμματος, ιδρυτικό στέλεχος του ΕΑΜ αργότερα, γραμματέας της Νομαρχιακής του Επιτροπής και πρόεδρος της Λαϊκής Επιτροπής στην Καλαμάτα μετά την απελευθέρωση. Η πρώτη μεγάλη συγκέντρωση γίνεται στη Θουρία, αναφέρονται συλλαλητήρια σε Γαργαλιάνους και Φιλιατρά Βαλύρα και Αμαλιάδα. Στις 26 Αυγούστου γίνονται συλλαλητήρια στην Πάτρα και το Αίγιο, όπου πραγματοποιείται συγκέντρωση χιλιάδων σταφιδοπαραγωγών από 70 και πλέον χωριά, στην πλατεία Δεξαμενής. Οι συγκεντρωμένοι κατευθύνονται στην κεντρική πλατεία όπου είναι τα γραφεία του ΑΣΟ που φρουρούνται από ισχυρές δυνάμεις καταστολής. Η φρουρά ρίχνει στο ψαχνό τραυματίζοντας διαδηλωτές, οι οποίοι οπισθοχωρούν, ανασυγκροτούνται και εισβάλλουν στα γραφεία του ΑΣΟ καταστρέφοντας τα λογιστικά βιβλία στη φωτιά. Λίγες ημέρες αργότερα -1 και 2 Σεπτεμβρίου-, δύο από τους τραυματίες πεθαίνουν και η κηδεία τους μετατρέπεται σε πάνδημο συλλαλητήριο.

Η Πελοπόννησος φαίνεται να έχει πάρει φωτιά από άκρου σε άκρο και ακολουθεί μεγάλη συγκέντρωση στο Νησί (Μεσσήνη) [.] Περίπου 4.000 αγρότες παίρνουν μέρος και στη συγκέντρωση μιλούν μεταξύ των άλλων τόσο ο Γιώργος Δάλλας από τη Θουρία, όσο και ο Χρήστος Κουβελιώτης από τον Πήδασο εκ μέρους των σταφιδοπαραγωγών της Πυλίας.

ΠΑΝΣΤΑΦΙΔΙΚΟ ΣΥΝΕΔΡΙΟ

Στις 26 Ιουλίου 2015 ξεκινάει στην «Ελευθερία» η δημοσίευση της σειράς για τα σταφιδικά γεγονότα του 1935 και γράφω για το συνέδριο των Γαργαλιάνων το εξής απόσπασμα από το βιογραφικό του Κουλαμπά:

«"Το 1934 από τη Θεσσαλία κατέβηκα στη Μεσσηνία για να βοηθήσω γενικά και με αντικειμενικό σκοπό να οργανώσω ένα πανσταφιδικό συνέδριο. Εφθασα στην Καλαμάτα το Σεπτέμβριο του 1934 και σε λίγο χρονικό διάστημα άρχισα τη δουλειά με κατεύθυνση τη δημιουργία του συνεδρίου. Στην πορεία της δουλειάς και με τη σχετική πείρα που είχα δημιουργήσαμε ένα καλούτσικο επιτελείο αποτελούμενο από μένα - Θοδ. Κορμά - Χρ. Κουβελάκη - Ζαχαρία Κουρέτα - Στέλιο Διακουμογιαννόπουλο και Σωτήρη Κανελλόπουλο (Χαλαζόνι Φιλιατρών), δουλέψαμε χωριό-χωριό και βγάλαμε αντιπροσώπους για το συνέδριο. Δίπλα στο επιτελείο αυτό δραστηριοποιήσαμε και πολλούς άλλους που πήραν μέρος στο συνέδριο αλλά και βοήθησαν γενικότερα -όπως ο Δάλλας Γεωργ. δικηγόρος Θουρία - Γιάννης Παπαμικρούλης - Θεοδ. Καυκαλάς (Χαρακοποιό) - Γεώργ. Αργυράκης (Πύργος) - ο γιατρός Τζενάκης (;) (Γαργαλιάνοι) - Γεώργ. Μαστοράκης (Γαργαλιάνοι) - ο γερο-Λουπινάς Κυπαρισσία φιλελεύθερος βουλευτής και τίμιος άνθρωπος και άλλοι πολλοί".

Από τη σύνθεση της ομάδας που οργάνωσε το συνέδριο προκύπτει ότι σε αυτή συμμετείχαν στελέχη του ΚΚΕ και του Αγροτικού Κόμματος Ελλάδας όπως επίσης και φιλελεύθεροι αγροτικοί παράγοντες».

Η… "δημιουργική" ενσωμάτωση του αποσπάσματος στο βιβλίο (σελ. 112-113) γίνεται ως εξής: «Ανακαλείται εσπευσμένα από τη Θεσσαλία όπου λείπει το καλοκαίρι του 1934 σε κομματική αποστολή ο διαφωτιστής Τάσος Κουλαμπάς και του ανατίθεται η οργάνωση ενός σταφιδικού συνεδρίου (όπως αφηγείται ο ίδιος στην αυτοβιογραφία του). Επιστρέφει το Σεπτέμβριο λίγο μετά τις κινητοποιήσεις και το κόμμα ξεκινάει μια πιο μεθοδική εργασία. Στο επιτελείο που δημιουργήθηκε και αποτελείτο από τους Κουλαμπά, Χρ. Κουβελιώτη, Ζαχ. Κουρέτα, Διακουμογιαννόπουλο και Σωτήρη Κανελλόπουλο (όλοι μέλη του ΚΚΕ), πλαισιώθηκε και ο έμπιστος και έντιμος δικηγόρος Θοδωρής Κορμάς [.] Δίπλα στο επιτελείο αυτό δραστηριοποιήθηκαν και άλλοι που βοήθησαν λίγο ή πολύ στην πορεία. Ο ίδιος ο Κουλαμπάς αναφέρει τους συγχωριανούς του Γ. Παπαμικρούλη και Θεοδ. Καυκαλά (από το Χαρακοποιό), τον δραστήριο αγωνιστή Γιώργο Μαστοράκη και τον ιδεολόγο κομμουνιστή ιατρό Τζενάκη (από τους Γαργαλιάνους), τον δικηγόρο Γεώργιο Δάλλα (από τη Θουρία), τον Γιώργο Αργυράκη (από τον Πύργο) και άλλους».

ΣΤΟΝ ΠΥΡΓΟ ΤΟ 1936

Κατά τη ροή του λόγου φθάνουμε στο 1936 και αναφέρω στην ομιλία μου: «Στο μεταξύ το ΚΚΕ παίρνει μια σημαντική απόφαση για το αγροτικό ζήτημα υποστηρίζοντας οργανωτικά το Αγροτικό Κόμμα Ελλάδας του Κώστα Γαβριηλίδη στο οποίο εντάσσονται όλα τα μέλη του κόμματος που είναι αγρότες. Ηταν μια αμφιλεγόμενη απόφαση που δεν δόθηκε χρόνος να κριθεί και δείχνει κατά πάσα πιθανότητα ότι στην ηγεσία του κόμματος αυτού πλειοψηφούσαν περιφρουρημένα στελέχη του κόμματος. Η στόχευση ήταν να κλείσει ο δρόμος για άλλους αγροτιστές που δημιουργούσαν δικά τους κόμματα. Ο Τάσης Κουλαμπάς αναδεικνύεται ηγετικό στέλεχος του Αγροτικού Κόμματος και από τη θέση αυτή συνεχίζει για την οργάνωση νέου συνεδρίου. Το Μάη πραγματοποιείται «αντισταφιδικό συνέδριο» όπως το χαρακτηρίζουν οι παραγωγοί, στη διάρκεια του οποίου γίνεται σοβαρή παρέμβαση από τον εκπρόσωπο του Παλλαϊκού Μετώπου Δημήτρη Γληνό. Οι τεκμηριωμένες επεξεργασίες του ΚΚΕ για τη σταφίδα με τη συμβολή του Τάση Κουλαμπά αποτελούν σημαντικό όπλο στην πάλη των παραγωγών. Τα συμπεράσματα του συνεδρίου, στη διάρκεια του οποίου ο Μεταξάς προκάλεσε ακόμη και αστούς πολιτικούς που αντέδρασαν στα μέτρα της κυβέρνησης, είναι απογοητευτικά. Και οι πληροφορίες για την πολιτική τιμών που επρόκειτο να ανακοινώσει ο ΑΣΟ, ξεσηκώνουν τους παραγωγούς. Από τις αρχές Ιουνίου σε όλη τη Μεσσηνία επικρατεί κλίμα τρομοκρατίας. Οπως μας πληροφορεί ο ανταποκριτής του «Ριζοσπάστη», ο Τάσης Κουλαμπάς αναζητείται παντού, ένοπλοι χωροφύλακες κάνουν έφοδο σε δεκάδες σπίτια, ισχυρές δυνάμεις καταφθάνουν συνεχώς από άλλες περιοχές και κατακλύζουν την ύπαιθρο. Συλλαμβάνουν και ξυλοκοπούν σταφιδικά στελέχη. Απαγορεύουν τη συνέλευση του Σταφιδικού Συλλόγου στο Νησί. Ο νομάρχης γυρίζει στα χωριά και απειλεί με εκτοπίσεις όσους τολμήσουν να πάρουν μέρος σε κινητοποιήσεις. Η εκτελεστική επιτροπή του συνεδρίου των Γαργαλιάνων ανακοινώνει την οργάνωση συνεδρίου στον Πύργο. Ολο αυτό το διάστημα ο Κουλαμπάς κρύβεται στα χωριά και κινείται με άκρα μυστικότητα προκειμένου να βρεθεί στο συνέδριο. Εξω από το θέατρο που διεξάγεται το συνέδριο, επικρατεί κλίμα άγριας τρομοκρατίας αλλά μέσα σε αυτό υπάρχουν εκατοντάδες σύνεδροι, βουλευτές από διάφορα κόμματα, μεταξύ των οποίων και ο Δημήτρης Γληνός, πολλοί δημοσιογράφοι και άλλοι παράγοντες.

Ο τρόπος με τον οποίο ο Τάσης Κουλαμπάς έφθασε στο βήμα του συνεδρίου ήταν περιπετειώδης και αποτέλεσμα σχεδίου που είχαν επεξεργαστεί οι οργανωτές. Οπως διηγείται ο Αρίστος Αποστολόπουλος, κάποια στιγμή ένας που έμοιαζε με τον Κουλαμπά μπήκε στην αίθουσα φωνάζοντας ότι τον πέρασαν για τον καταζητούμενο και πήγαν να τον συλλάβουν. Αναστατώθηκε η αίθουσα, ο Γληνός και ο τοπικός βουλευτής Γόντικας βγήκαν για επαφές με τους επικεφαλής της δύναμης χωροφυλακής και όση ώρα τους απασχολούσαν και η προσοχή ήταν στραμμένη στις διαπραγματεύσεις, ο Κουλαμπάς πήδησε από μια μάντρα που κρυβόταν με την φροντίδα της τοπικής οργάνωσης, χώθηκε στα παρασκήνια και ανέβηκε στο βήμα βουτηγμένος στις λάσπες και με σκισμένα ρούχα από τη διαδρομή του μέσα από τα χωράφια. Σείστηκε το συνέδριο από τις ζητωκραυγές. Η εντολή του Μεταξά ήταν απόλυτη: Να συλληφθεί και να εκτοπιστεί ο Κουλαμπάς. Οταν αυτός συνοδευόμενος από το Γληνό και το Γόντικα βγήκε από το χώρο του συνεδρίου, όρμησαν δεκάδες χωροφύλακες και τον συνέλαβαν. Ακολουθεί πλήθος συλλήψεων και μεταξύ των συλληφθέντων είναι ο Θόδωρος Κορμάς και ο Κώστας Λουλές που εκπροσωπούσε το Πανθεσσαλικό Συνέδριο. Αργότερα αφήνονται όλοι ελεύθεροι εκτός από τον Κουλαμπά που σιδηροδέσμιος οδηγείται στο τρένο και από εκεί εξορία στη Φολέγανδρο για ένα χρόνο».

Ο κ. Καραμπάτσος (αντι)γράφει στο βιβλίο του (σελ. 133-136) με ελαφρές τροποποιήσεις:

«Στο μεταξύ το ΚΚΕ παίρνει μια σημαντική απόφαση για το αγροτικό ζήτημα υποστηρίζοντας οργανωτικά το Αγροτικό Κόμμα Ελλάδας του Κώστα Γαβριηλίδη στο οποίο εντάσσονται όλα τα μέλη του κόμματος που είναι αγρότες. Στην ηγεσία του κόμματος αυτού πλειοψηφούν στελέχη του ΚΚΕ που διαθέτουν κύρος και λόγω της εκφραζομένης ανιδιοτέλειάς τους, εμπνέουν εμπιστοσύνη στην αγροτιά. Η στόχευση ήταν να κλείσει ο δρόμος για άλλους «αγροτιστές» που δημιουργούσαν δικά τους κόμματα. Οι τεκμηριωμένες επεξεργασίες του ΚΚΕ για τη σταφίδα με τη συμβολή του Τάση Κουλαμπά αποτελούν σημαντικό όπλο στην πάλη των παραγωγών. Τα συμπεράσματα του αποκαλούμενου όμως «αντισταφιδικού» συνεδρίου είναι απογοητευτικά. Και οι πληροφορίες για την πολιτική τιμών που επρόκειτο να ανακοινώσει ο ΑΣΟ, ξεσηκώνουν τους παραγωγούς. Μετά και την αιματηρή καταστολή της απεργίας των καπνεργατών στη Θεσσαλονίκη, σκληραίνουν τα μέτρα στην ελληνική ύπαιθρο. Από τις αρχές Ιουνίου σε όλη τη Μεσσηνία επικρατεί κλίμα τρομοκρατίας. Οι Κουλαμπάς, Κουβελιώτης αναζητούνται παντού, ένοπλοι χωροφύλακες κάνουν έφοδο σε δεκάδες σπίτια, ισχυρές δυνάμεις καταφθάνουν συνεχώς από άλλες περιοχές και κατακλύζουν την ύπαιθρο. Συλλαμβάνουν και ξυλοκοπούν σταφιδικά στελέχη Ο Πέππας, που κινείται για διαφώτιση σε «δύσκολα» χωριά της Ανατολικής Πυλίας, συλλαμβάνεται στο χωριό Νέα Κορώνη. Στη Μεσσήνη απαγορεύουν τη συνέλευση του Σταφιδικού Συλλόγου. Ο νομάρχης γυρίζει στα χωριά και απειλεί με εκτοπίσεις όσους τολμήσουν να πάρουν μέρος σε κινητοποιήσεις. Η εκτελεστική επιτροπή του συνεδρίου των Γαργαλιάνων ανακοινώνει την οργάνωση συνεδρίου στον Πύργο για τις 26-06-1936. Ολο αυτό το διάστημα ο Κουλαμπάς κρύβεται στα χωριά και κινείται με άκρα μυστικότητα προκειμένου να βρεθεί στο συνέδριο. Ο Χρήστος Κουβελιώτης που γυρίζει για διαφώτιση στα χωριά της Ηλείας, συλλαμβάνεται στο χωριό Σαβάλια και εξορίζεται στη Σίκινο. Λίγο πριν την έναρξη του συνεδρίου συλλαμβάνεται και ο Διακουμογιαννόπουλος. Εξω από το θέατρο που διεξάγεται το συνέδριο, επικρατεί κλίμα άγριας τρομοκρατίας αλλά μέσα σε αυτό υπάρχουν εκατοντάδες σύνεδροι, βουλευτές από διάφορα κόμματα, μεταξύ των οποίων και ο Δημήτρης Γληνός, πολλοί δημοσιογράφοι και άλλοι παράγοντες. Ο Γληνός προκαλεί με τον εμπνευσμένο λόγο του, τις θυελλώδεις επευφημίες των αντιπροσώπων. Οπως αναφέρει σε πρόσφατο λόγο του για τον Κουλαμπά ο έγκριτος δημοσιογράφος Ηλίας Μπιτσάνης, ο Τάσης Κουλαμπάς έφθασε στο βήμα του συνεδρίου με περιπετειώδη τρόπο και αποτέλεσμα σχεδίου που είχαν επεξεργαστεί οι οργανωτές. Ενας που έμοιαζε με τον Κουλαμπά μπήκε στην αίθουσα φωνάζοντας ότι τον πέρασαν για τον καταζητούμενο και πήγαν να τον συλλάβουν. Η αίθουσα αναστατώθηκε και ο Γληνός και ο τοπικός βουλευτής Γόντικας βγήκαν για επαφές με τους επικεφαλής της δύναμης χωροφυλακής. Οση ώρα τους απασχολούσαν, ο Κουλαμπάς πήδησε από μια μάντρα που κρυβόταν με την φροντίδα της τοπικής οργάνωσης, χώθηκε στα παρασκήνια και ανέβηκε στο βήμα βουτηγμένος στις λάσπες και με σκισμένα ρούχα από τη διαδρομή του μέσα από τα χωράφια. Σείστηκε το συνέδριο από τις ζητωκραυγές. Η εντολή του Μεταξά ήταν απόλυτη: Να συλληφθεί και να εκτοπιστεί ο Κουλαμπάς. Οταν αυτός συνοδευόμενος από το Γληνό και το Γόντικα βγήκε από το χώρο του συνεδρίου, όρμησαν δεκάδες χωροφύλακες και τον συνέλαβαν. Ακολουθεί πλήθος συλλήψεων και μεταξύ των συλληφθέντων είναι ο Θόδωρος Κορμάς και ο Κώστας Λουλές που εκπροσωπούσε το Πανθεσσαλικό Συνέδριο. Αργότερα αφήνονται όλοι ελεύθεροι εκτός από τον Κουλαμπά που σιδηροδέσμιος οδηγείται στο τρένο και από εκεί εξορία στη Φολέγανδρο για ένα χρόνο».

Εδώ κάπου εμβόλιμα μπαίνει και η δική μου ομιλία (γενικώς και αορίστως χωρίς πού, πότε, με ποιο θέμα) χωρίς να διακρίνεται πού ακριβώς αρχίζει η δική μου αφήγηση και πού τελειώνει. Πρακτικά επειδή κάποιος έπρεπε να τα λέει αυτά, αντικαθίσταται το όνομα του αείμνηστου Αρίστου Αποστολόπουλου με το δικό μου αφού… δεν γνωρίζει που τα αφηγείται ο μπαρμπα-Αρίστος (για εμάς που τον ζήσαμε πιτσιρικάδες).

ΣΤΗΝ ΑΚΡΟΝΑΥΠΛΙΑ

Μετά τη σύλληψη έρχεται η δικτατορία του Μεταξά και μετά τη Φολέγανδρο η Ακροναυπλία και η μεγάλη περιπέτεια. Ελεγα στην ομιλία: «Το Μάη του 1937, ο Κουλαμπάς μεταφέρεται στην Ακροναυπλία και μια ημέρα πριν φθάσουν οι Γερμανοί, όπως διηγείται ο Κώστας Λουλές, συμμετέχει στην επιτροπή που ζητά από το διοικητή της Ανώτερης Διοίκησης Χωροφυλακής Ανατολικής Πελοποννήσου να μην τους παραδώσει στους κατακτητές. Παίρνουν υπόσχεση αλλά συμβαίνει το εντελώς αντίθετο. Τον Οκτώβρη του 1942 ο Κουλαμπάς μαζί με 25 άλλους κρατούμενους μεταφέρεται στη Λάρισα. Τον Αύγουστο του 1943 όλοι οι κρατούμενοι της Ακροναυπλίας που είχαν σκορπιστεί σε στρατόπεδα σε διάφορα σημεία της χώρας, μεταφέρονται στο Χαϊδάρι. Με την κατάρρευση των Ιταλών επιχειρούν να δραπετεύσουν, αλλά αποτυγχάνουν. Διαισθάνονται πως έρχονται εκτελέσεις και στις 30 Απριλίου 1944 το βράδυ σύμφωνα με μια αφήγηση "πιάνουν τις κιθάρες και ο Φώτης Σαντομοίρης με το βιολί του, ανοίγουν το χορό του Ζαλόγγου: "Στη στεριά δε ζη το ψάρι, ούτ ανθός στην αμμουδιά". Ο Γιώργος ο Γκότσης πρώτος, και ξοπίσω, σε μεγάλο κύκλο, ο Νικολόπουλος, ο Γεωργακούνης, ο Κατσανιώτης, ο Κουλαμπάς, ο Βλάσης και άλλοι. Σε λίγο πιάνουν οι Κρητικοί τον πεντοζάλη. Ο Ναπολέων Σουκατζίδης πρώτος κι αγκαλιαστά οι άλλοι φτεροπόδαροι Κρητικοί, ο Μαμαλάκης, ο Τσιτήλος, ο Παναγιώτης Κορναράκης, ο Βαλεντάκης, ο Μαριακάκης, χορεύουν και τραγουδούν". Την άλλη ημέρα 200 από τους κρατούμενους εκτελούνται στην Καισαριανή.

Λίγες ημέρες αργότερα ο Κουλαμπάς με τη βοήθεια των οργανώσεων του ΕΑΜ, δραπετεύει μαζί με άλλους 50 από τα συνεργεία που έβγαιναν για έργα στον Πειραιά, όπως αφηγείται ο Κώστας Λουλές. Η ηγεσία του ΕΑΜ αναγνωρίζοντας τις ικανότητές του τον τοποθετεί γραμματέα της οργάνωσης στην Πελοπόννησο και από τη θέση αυτή οργώνει ολόκληρη την περιοχή σε μια εξαιρετικά δύσκολη εποχή για την αντίσταση καθώς τα Τάγματα Ασφαλείας οργανώνονται, χτυπούν τους αντάρτες, τρομοκρατούν την ύπαιθρο και αυξάνονται αριθμητικά».

Για το ίδιο θέμα ο συγγραφέας του βιβλίου γράφει (σελ. 143-144): «Το Μάη του 1937, ο Κουλαμπάς μεταφέρεται από τη Φολέγανδρο στην Ακροναυπλία και τον Οκτώβρη του 1942 μαζί με 25 άλλους κρατούμενους μεταφέρεται στη Λάρισα. Τον Αύγουστο του 1943 όλοι οι κρατούμενοι της Ακροναυπλίας που είχαν σκορπιστεί σε στρατόπεδα σε διάφορα σημεία της χώρας, μεταφέρονται στο Χαϊδάρι. Γλυτώνει την εκτέλεση την Πρωτομαγιά με τους 200 στην Καισαριανή (κάτι που δεν απέφυγε ο συναγωνιστής και αδελφικός του φίλος (Χρ. Κουβελιώτης) δραπετεύοντας μαζί με άλλους 50 από τα συνεργεία που έβγαιναν για έργα στον Πειραιά, με τη βοήθεια των οργανώσεων του ΕΑΜ. Τοποθετήθηκε γραμματέας της οργάνωσης στην Πελοπόννησο». Και εδώ κόβεται ο μπαρμπα-Κώστας Λουλές αφού δεν έχω δημοσιοποιήσει πού το αφηγείται.

ΕΝ ΚΑΤΑΚΛΕΙΔΙ

Ειλικρινά μου προκάλεσε βαθιά κατάπληξη ο τρόπος με τον οποίο ο συγγραφέας διαχειρίστηκε το υλικό που είχα συγκεντρώσει μετά από χρόνια ερευνών και διασταύρωσης στοιχείων. Αλλά και ο τρόπος με τον οποίο αντιμετώπισε την επισήμανση για αυτό που είχα εντοπίσει.

Στην ιστορία δεν υπάρχουν «αδέσποτες» πληροφορίες. Υπάρχουν πηγές και ο σεβασμός τους δεν υπακούει μόνο σε περί «πνευματικής ιδιοκτησίας» κανόνες αλλά σε κάτι περισσότερο σημαντικό όταν πρόκειται για κινήματα και Αριστερά: Στο σεβασμό της εργασίας εκείνων που φέρνουν στην επιφάνεια άγνωστες πλευρές της ιστορικής πορείας του τόπου και των ανθρώπων που την σημάδεψαν. Οταν ο κ. Καραμπάτσος ανακοίνωσε από τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης την κυκλοφορία του βιβλίου, έσπευσα να του σχολιάσω «καλοτάξιδο και ευπώλητο». Η ευχή ασφαλώς ισχύει ακόμη γιατί η λεηλασία των κειμένων δεν ακυρώνει την αξία τους, ενώ στο βιβλίο πέραν τούτων περιλαμβάνονται στοιχεία της συλλογικής συνείδησης από την περιοχή της Πυλίας, αλλά και σκέψεις για την πολύ σημαντική αυτή περίοδο της ιστορίας. Πλην όμως ο συγγραφέας οφείλει να βρει τρόπο επανόρθωσης του σοβαρού ατοπήματος.