Μεταξύ των Μεσσηνίων που προσέφεραν σημαντικά στην Κύπρο, ο κ. Χριστοδουλίδης έκανε ειδική αναφορά στον Νικόλαο Καταλάνο, που γεννήθηκε το 1855 στο Νομιτσί της Μάνης και πέθανε στις 5 Μαΐου 1934 στην Αθήνα.
Ηταν καθηγητής - φυσικομαθηματικός στο Γυμνάσιο Λευκωσίας, δημοσιογράφος κι εκδότης εφημερίδων στην Κύπρο, “πρωταγωνιστής των εθνικών αγώνων, ο πρώτος πολιτικός εξόριστος των Αγγλων”, όπως επεσήμανε χαρακτηριστικά. Ο Κύπριος Πρόεδρος δήλωσε ότι επεξεργάζεται πρόταση για απόδοση τιμής στον Ν. Καταλάνο, είτε στην Καλαμάτα είτε στο Νομιτσί.
Σύμφωνα με στοιχεία από την Polignosi, την πρώτη ηλεκτρονική εγκυκλοπαίδεια της Κύπρου, ο Νικόλαος Καταλάνος ήταν Ελλαδίτης εκπαιδευτικός, λόγιος, δημοσιογράφος. Εζησε στην Κύπρο 20 περίπου χρόνια κι ανέπτυξε ποικίλη κι έντονη δραστηριότητα με κυρίαρχη ανάμειξη στο ενωτικό κίνημα. Μανιάτης την καταγωγή, αφιλοχρήματος, λιτός και φιλάνθρωπος, ασκητικός και υπέρμετρα αυστηρός ακόμη και απέναντι στον εαυτό του, μοίραζε στους φτωχούς τα ελάχιστα χρήματα που του απέφερε η δημοσιογραφική και συγγραφική του δραστηριότητα, γεγονός που μεγάλωνε τη λαϊκή αφοσίωση στο πρόσωπό του. Οπως σημειώνει ο Χαράλαμπος Παπαδόπουλος, “ο Καταλάνος έχων αθλητικόν παράστημα και επιβλητικήν εξωτερικήν εμφάνισιν, προς δε και δυνατήν κάλαμον επεβλήθη πολύ επί μεγάλου μέρους της κοινωνίας και γρήγορα ανεδείχθη μεγάλη φυσιογνωμία”.
Κατ΄άλλους πρόκειται για μια αμφιλεγόμενη προσωπικότητα που πόλωσε την Κύπρο στις αρχές του αιώνα. Σκληρός ως καθηγητής, άτεγκτος ως δημοσιογράφος και φανατικός ως πολιτευτής. Το 1909 πυροβόλησε και τραυμάτισε με πιστόλι τον μαθητή Κ. Χριστοδουλίδη. Το δικαστήριο τον καταδίκασε μόνο για παράνομη κατοχή όπλου και σε 5 λίρες πρόστιμο.
Ήταν από τα πιο δραστήρια στελέχη της τεκτονικής στοάς της Κύπρου και από τα ιδρυτικά στελέχη του Σωματείου Ανόρθωση στην Αμμόχωστο.
ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ ΣΤΟ ΠΑΓΚΥΠΡΙΟ
Ο Ν. Καταλάνος φοίτησε στην Ευαγγελική Σχολή της Σμύρνης και στη συνέχεια σπούδασε μαθηματικά και φυσική στο Εθνικό Πανεπιστήμιο Αθηνών. Η έντονη και άμεση ανάμειξή του στα κυπριακά πράγματα άρχισε από το 1893, οπότε διορίστηκε καθηγητής στο Παγκύπριο Γυμνάσιο της Λευκωσίας στο οποίο, ωστόσο, υπηρέτησε για λίγα μόνο χρόνια υπό τον γυμνασιάρχη Ιωάννη Δέλλιο. Αποχώρησε από το Παγκύπριο Γυμνάσιο το 1896, ύστερα από διαφωνία του με τον νέο γυμνασιάρχη Μιχάηλ Βολονάκη. Ο σύντομος όμως χρόνος της υπηρεσίας του ως καθηγητή του Παγκυπρίου Γυμνασίου, του μόνου γυμνασίου της Λευκωσίας, ήταν αρκετός για να τον κάνει να διακριθεί ιδιαίτερα εξαιτίας της γλαφυρότητας της διδασκαλίας του, αλλά και να αποκτήσει εχθρούς λόγω των σκληρών παιδαγωγικών του μεθόδων. Υπερήφανος, πείσμων, εμμονικός κι άκαμπτος ο ίδιος, από τα πρώτα χρόνια της παραμονής του στην Κύπρο αντιμετώπισε προβλήματα με τους Άγγλους κυρίαρχους του νησιού. Λέγεται ότι βασικός λόγος της αποχώρησής του από το Παγκύπριο Γυμνάσιο και την εκπαίδευση γενικότερα, το 1896, ήταν το ότι αρνήθηκε πεισματικά να παραστεί σε εκδήλωση προς τιμήν του τότε Βρετανού ύπατου αρμοστή σερ Γουώλτερ Σένταλ.
ΠΟΛΙΤΙΚΗ - ΜΜΕ
Μετά την αποχώρησή του από την εκπαίδευση, αναμείχθηκε ενεργότερα στην πολιτική και, ταυτόχρονα, αφοσιώθηκε στη δημοσιογραφία. Εξάλλου ανέπτυξε, παράλληλα προς την εθνική, και κοινωνική δραστηριότητα, καθώς και σωματειακή δράση (το 1897 διαδέχθηκε τον Αχιλλέα Λιασίδη στην προεδρία του σωματείου «Αγάπη του Λαού»). Επίσης, δίδασκε σε οργανωμένα και τακτικά νυχτερινά εθνικά και μορφωτικά μαθήματα, πράγμα που τον ανέδειξε σ' ένα είδος λαϊκού δασκάλου.
Ειδικότερα στον τομέα της δημοσιογραφίας, ο Καταλάνος ανέλαβε το 1897 τη διεύθυνση της εβδομαδιαίας εφημερίδας “Εὐαγόρας”, ενώ συνεργάστηκε και στην έκδοση της εφημερίδας “Σημαία τῆς Κύπρου”. Την εφημερίδα “Εὐαγόρας” διηύθυνε από το 1897 μέχρι το 1905. Αμέσως μετά, από το 1906, εξέδιδε την εφημερίδα “Κυπριακός Φύλαξ”. Η εφημερίδα εκδιδόταν από τον Καταλάνο μέχρι και το 1921, στη συνέχεια δε, εκδιδόταν με την ονομασία “Νέος Κυπριακός Φύλαξ” από τους Κ. Α. Κωνσταντινίδη και Ι. Μαρκίδη. Στις εφημερίδες στις οποίες εργάστηκε, ο Καταλάνος ήταν και ο κύριος συντάκτης, σ' αυτές δε δημοσίευσε πολλά πολιτικά, ιστορικά και εκπαιδευτικά άρθρα.
ΠΡΩΤΟΣ ΕΠΙΤΙΜΟΣ ΠΡΟΕΔΡΟΣ ΤΗΣ ΑΝΟΡΘΩΣΗΣ
Ο Καταλάνος διετέλεσε παράγοντας και του σωματείου “Ανόρθωσις” Αμμοχώστου, του οποίου υπήρξε κι ο πρώτος επίτιμος πρόεδρος (εξελέγη στις 5 Φεβρουαρίου 1911, πέντε μέρες μετά την ίδρυση του σωματείου). Συγκεκριμένα στις 30 Ιανουαρίου του 1911 , ιδρύεται το νέο αναγνωστήριο υπό την επωνυμία “ΑΝΟΡΘΩΣΙΣ”. Το πρώτο καταστατικό της “ΑΝΟΡΘΩΣΙΣ” έγινε με βάση το καταστατικό της “Αγάπης του Λαού”, που λειτουργούσε στη Λευκωσία με Πρόεδρο τον Καταλάνο, αφού ήταν το πρότυπο για την ίδρυση του νέου αναγνωστηρίου στην Αμμόχωστο.
ΑΠΕΛΑΘΗΚΕ ΑΠΟ ΤΟΥΣ ΑΓΓΛΟΥΣ
Ανάμεσα στις άλλες δραστηριότητές του, έκανε προσπάθεια για τη δημιουργία ειδικής κυπριακής πυροβολαρχίας, με σκοπό να αποσταλεί στην Ελλάδα το 1911, και την πρωτοβουλία του για διενέργεια εράνων προς ενίσχυση του ελληνικού στρατού κατά την περίοδο των Βαλκανικών Πολέμων.
Επειδή μετά τον πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο το ενωτικό κίνημα των Ελλήνων της Κύπρου εντάθηκε σε ανησυχητικό, για τους Άγγλους κυρίαρχους, βαθμό, η αποικιακή κυβέρνηση της Κύπρου άρχισε να παίρνει διάφορα μέτρα. Ο Καταλάνος είχε χαρακτηριστεί από τους Άγγλους ανεπιθύμητο πρόσωπο κι απελάθηκε από την Κύπρο στις 24 Απριλίου 1921. Αφορμή για την απέλασή του στάθηκε η πρωταγωνιστική του ανάμειξη στους γιορτασμούς που είχαν οργανωθεί στην Κύπρο τον Μάρτιο του 1921 με την ευκαιρία της εκατονταετηρίδας από την έναρξη της ελληνικής επανάστασης. Στους γιορτασμούς κυριάρχησαν τα συνθήματα υπέρ της ένωσης της Κύπρου με την Ελλάδα. Η απέλασή του ξεσήκωσε θύελλα διαμαρτυριών στην Κύπρο.
Ο Καταλάνος εγκαταστάθηκε, μετά την εξορία του από την Κύπρο, στην Αθήνα (έζησε σε ένα φτωχικό ημιυπόγειο στην Πλατεία Δεξαμενής), όπου παρέμεινε μέχρι τον θάνατό του το 1934. Διάφορες προσπάθειες στην Κύπρο να αρθεί το διάταγμα απέλασής του, δεν καρποφόρησαν.
ΠΡΟΤΟΜΗ ΚΑΙ ΟΝΟΜΑ ΣΕ ΔΡΟΜΟΥΣ
Προτομή του Νικόλαου Καταλάνου υπάρχει στη Πλατεία Ελευθερίας στη Λευκωσία και το όνομά του δόθηκε σε δρόμους πόλεων της Κύπρου. Η προτομή έγινε μετά από εισφορές που έγιναν από τους μαθητές του Παγκυπρίου Γυμνασίου. Τα αποκαλυπτήρια της προτομής έγιναν το Σεπτέμβριο του 1960 από τον Πρόεδρο και Αρχιεπίσκοπο Μακάριο. Ήταν η πρώτη προτομή που εγκαινιάστηκε στο νησί μετά την ανακήρυξη της Κυπριακής Δημοκρατίας.
