Σπούδασε σύνθεση με τον Θ. Αντωνίου και τον Μ. Λαπιδάκη ενώ έχει παρακολουθήσει σεμινάρια σύνθεσης με τους W. Rihm, B. Ferneyhough και M. Stroppa, I. Fedele και S.Sciarrino. Εχει γράψει έργα για ποικίλα σύνολα, πολλά από τα οποία έχουν ερμηνευτεί στο εξωτερικό (Αγγλία, Αμερική, Λουξεμβούργο, Γερμανία, Ισπανία κ.α.). Μεταξύ των έργων του περιλαμβάνονται σειρά έργων για συμφωνική ορχήστρα, πέντε κουαρτέτα εγχόρδων, ένα κονσέρτο για πιάνο και τέσσερις όπερες. Ως ενορχηστρωτής έχει συνεργαστεί με σημαντικές ορχήστρες (Boston Pops, Cannes Symphonic Οrchestra, Συμφωνική Ορχήστρα ΕΡΤ, Ορχήστρα των Χρωμάτων, Κρατική Ορχήστρα Θεσσαλονίκης, Καμεράτα, κ.ά.). Έχει κυκλοφορήσει συνολικά τέσσερα άλμπουμ, τρία με το "Momo trio" του οποίου υπήρξε ιδρυτικό μέλος και ένα αμιγώς προσωπικό. Το 2011 έλαβε τον τίτλο του διδάκτορα στο γνωστικό πεδίο της Σύνθεσης από το Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης, ενώ από το 2012 είναι μέλος της Ενωσης Ελλήνων Μουσουργών.
- Ποια είναι ακριβώς η καταγωγή σας από την Καλαμάτα;
Κατάγομαι από την ευρύτερη περιοχή της Καλαμάτας. Ο παππούς μου (πατέρας του πατέρα μου) -και συνονόματος Δούσης Γεώργιος- ήταν ιερέας στη Σπερχογεία (ή Κουρτσαούσι όπως άκουγα να το λένε όταν ήμουν μικρός) από όπου και καταγόταν. Αν δεν κάνω λάθος ανέλαβε περίπου το 1943. Ο πατέρας μου μεγάλωσε εκεί και έφυγε για την Αθήνα (στα 18 έτη του νομίζω). Στο δε Ασπρόχωμα υπήρχε ένα οικογενειακό αγροτεμάχιο 7 στρεμμάτων το οποίο συνόρευε με τις γραμμές του τρένου και είχε πηγάδι και ένα μικρό κτίσμα όπου μέναμε όταν κατεβαίναμε για διάφορες εργασίες. Περάσαμε πολλά καλοκαίρια στο κτήμα αυτό, με πλούσιες και ποικίλες αναμνήσεις. Στην Καλαμάτα ζουν ακόμη οι αδελφές του πατέρα μου, τα πρώτα μου ξαδέλφια κλπ.
- Τι σας ώθησε στις κλασικές σπουδές μουσικής;
Τα ερεθίσματα που είχα ως παιδί οπωσδήποτε έπαιξαν καθοριστικό ρόλο. Είχα την τύχη να μεγαλώσω με δύο προικισμένους γονείς οι οποίοι ενθάρρυναν τις μουσικές σπουδές στην οικογένεια, αν και οι συνθήκες δεν ήταν εύκολες. Μας αγόρασαν ένα πιάνο, και είχα επίσης την τύχη οι δύο μεγαλύτερες αδελφές μου να μελετάνε καθημερινά στο σπίτι ως σπουδάστριες στο ωδείο. Ετσι μυήθηκα στον κόσμο των Bach, Beethoven, Mozart, Chopin, Debussy και να γνωρίσω πολλούς άλλους σπουδαίους συνθέτες, σε μια εποχή που φυσικά δεν υπήρχε διαδίκτυο και η πρόσβαση σε όλη αυτή την ηχητική πληροφορία θα ήταν πρακτικά αδύνατη για την ηλικία μου. Περνούσα πολύ χρόνο παίζοντας στο σαλόνι του σπιτιού μας ακούγοντας αυτή τη μελέτη, η οποία ουσιαστικά με καλλιεργούσε σε καθημερινή βάση. Αργότερα γράφτηκα και εγώ σε ένα ωδείο και τότε άρχισαν όλα. Είναι καθοριστικό το περιβάλλον στο οποίο θα μεγαλώσει κανείς, κακά τα ψέματα.
- Ποια ήταν τα μουσικά σας ακούσματα στην παιδική σας ηλικία;
Εκτός από τη «σπουδή» στους κλασικούς συνθέτες την οποία περιέγραψα, στο σπίτι μας ακουγόταν πάντα βυζαντινή μουσική. Ο πατέρας μου ήταν και εξακολουθεί να είναι υψηλού επιπέδου ψάλτης και πάντοτε άκουγες στο σπίτι έναν ψαλμό, ένα μέλος ή μια παραλλαγή. Κάθε Σάββατο δε, ετοίμαζε τη λειτουργία της επομένης, οπότε η μουσική «συνεδρία» ήταν πολύ μεγάλη. Αργότερα, ως έφηβος, γνώρισα πολλά ρεύματα, είχα ροκ μπάντα με τους φίλους μου, συναυλίες, δικά μας τραγούδια, ηχογραφήσεις κ.λπ. Η μεγάλη τομή έγινε όταν τυχαία γνώρισα τον θαυμαστό κόσμο της τζαζ μουσικής. Τότε άρχισα να ακούω με μανία Chick Corea, Michel Petruccianni, Miles Davies, Oscar Peterson αλλά και πιο fusion τζαζ, Scott Henderson κ.ά. Η τζαζ μουσική ήταν πραγματική αποκάλυψη για εμένα.
- Εχετε γράψει έναν μεγάλο αριθμό ορχηστρικών έργων. Πώς επιτυγχάνεται η επικοινωνία – αλληλεπίδραση των μουσικών της ορχήστρας με το συνθέτη;
Η σύνθεση μουσικής έχει ένα μεγάλο πλεονέκτημα σε σχέση με τη μουσική εκτέλεση: Τελείται στον χώρο του συνθέτη και στον χρόνο που επιλέγει αυτός. Ως συνθέτης έχεις επίσης την απόλυτη ελευθερία να ακολουθήσεις όποιο μουσικό ιδίωμα επιθυμείς, να κινηθείς σε επίπεδα ελευθερίας τέτοια που όμοιά της δεν απαντώνται σχεδόν σε κανένα άλλο επάγγελμα. Αυτή η απόλυτη ελευθερία που περιέγραψα εμπεριέχει και μια τεράστια δυσκολία: τον κίνδυνο να χαθείς στην άβυσσο της μουσικής, να γράψεις μουσική που δεν σε αντιπροσωπεύει, πλανημένος από τη γλυκιά πρόκληση της αυθαίρετης δημιουργίας. Πρέπει να καταφέρεις να τιθασεύσεις και να μορφώσεις τον συνθετικό σου λόγο, να βρεις την ταυτότητά σου και να είσαι γνήσιος και ειλικρινής με αυτό που γράφεις. Αυτό και μόνο είναι αρκετό για να επικοινωνήσεις με την ορχήστρα. Οι μουσικοί είναι πολύ ευαίσθητοι όταν ερμηνεύουν ένα έργο. Μπορούν αμέσως να διακρίνουν το γνήσιο, το πηγαίο. Και τότε είναι που πετυχαίνεις μια θαυμαστή εκτέλεση από αυτούς, τότε αλληλεπιδρούν με το έργο σου.
- Πόσο σημαντική είναι η μελέτη για κάποιον μουσικό;
Είναι το Α και το Ω. Δεν χωράει συζήτηση, είμαι απόλυτος: μόνο μελέτη. Συχνά ακούμε ότι ένα καλό ταλέντο αρκεί και δεν χρειάζονται σπουδές, μελέτη κ.λπ., αλλά αυτό απέχει πολύ από την αλήθεια. Φυσικά το ταλέντο είναι προϋπόθεση αλλά σαφώς δεν αρκεί από μόνο του. Η μουσική είναι πολύ ωραία, αλλά πρέπει να είναι σαφές ότι έχουν προηγηθεί πολλές εκατοντάδες ώρες δημιουργικής εργασίας για να παραχθεί ένα σημαντικό αποτέλεσμα, μια αξιοσημείωτη σύνθεση ή μια σπουδαία εκτέλεση.
- Υπάρχουν άλλα έργα που θα σας ενδιέφερε να κάνετε όπερα;
Μετά την επιτυχημένη συνεργασία μου με την Εθνική Λυρική Σκηνή και την όπερα Hedda Gabler που ανεβάσαμε την καλλιτεχνική περίοδο 2018-2019 με την οπερατική ομάδα The medium Project, έχω ήδη ξεκινήσει μια νέα συνεργασία για δημιουργία μιας όπερας πάνω σε ένα παραμύθι του Ευγένιου Τριβιζά. Αν όλα πάνε καλά το έργο θα είναι έτοιμο προς παρουσίαση στην καλλιτεχνική περίοδο 2020-2021. Από κλασική ελληνική λογοτεχνία εδώ και αρκετό καιρό θέλω να κάνω όπερα τον Μ. Καραγάτση. Εχουν ξεκινήσει ήδη κάποιες διεργασίες, συζητήσεις κ.λπ. με τους συνεργάτες μου, αλλά ακόμα είμαστε «στα σκαριά». Η όπερα είναι πολυσύνθετο και ακριβό είδος μουσικής παραγωγής και απαιτεί πολύ προσεκτικούς χειρισμούς.
- Ποιος είναι ο ρόλος των προσωπικών βιωμάτων και των εμπειριών στη μουσική; Αποτυπώνονται στις νότες του πιάνου;
Ασφαλώς, και αυτή είναι και η μαγεία, ότι δηλαδή ο μουσικός αλληλεπιδρά με το περιβάλλον του και την εκάστοτε συναισθηματική του κατάσταση. Αυτό είναι πολύ περισσότερο φανερό όταν παίζει κάποιος μουσική όπου είναι εντονότερο το στοιχείο του αυτοσχεδιασμού, όταν δηλαδή υπάρχει μεγαλύτερο περιθώριο στιγμιαίας και άμεσης έκφρασης. Κατά τα άλλα και σε μια πολύ μεγαλύτερη κλίμακα, ο κάθε μουσικός κουβαλά μέσα του όλες τις εμπειρίες του τόπου του και του πολιτισμού στον οποίο γαλουχήθηκε. Αυτό φαίνεται συχνά και στη μουσική του, στο τρόπο που την προσεγγίζει, ερμηνεύει ή συνθέτει.
- Με δεδομένη τη βαρύτητα της κλασικής παιδείας στο χώρο της μουσικής, πόσο δύσκολο είναι να παραμείνει κανείς πιστός σε αυτό το μοτίβο όταν η εμπορευματοποίηση αναζητά διαρκώς νέου τύπου μουσικές επιλογές;
Η βιομηχανία κάνει τη δουλειά της και εμείς τη δική μας. Οποιος θέλει να δημιουργήσει μουσική εναρμονισμένη με τις απαιτήσεις της μουσικής βιομηχανίας κάνει σημαντικές εκπτώσεις στην ίδια την τέχνη, στην ίδια του την έκφραση. Ευτυχώς υπάρχει πάντα χώρος για γνήσια έκφραση και πάντα κοινό που να ξέρει να την ξεχωρίζει και να την εκτιμά. Και φυσικά ένα έργο μπορεί να αντέξει στο χρόνο μόνο όταν δεν υπακούει σε εφήμερες νόρμες της όποιας βιομηχανίας.
- Ποιους καλλιτέχνες/συνθέτες θαυμάζετε και ποια τα ερεθίσματα στα ακούσματά σας που προκαλούνται μέσα από την αναπαραγωγή της μουσικής των εν λόγω καλλιτεχνών;
Θαυμάζω κάθε καλλιτέχνη και δημιουργό ο οποίος είναι γνήσιος, συνεπής με τον εαυτό του, αστείρευτος δουλευτής και δημιουργεί με αγάπη για το είδος με το οποίο ασχολείται, αλλά και με βαθιά γνώση και σεβασμό του παρελθόντος και της ιστορίας του αντικειμένου του. Μόνο τότε μπορεί να με αγγίξει ένα έργο και να μου δημιουργήσει συναισθήματα, τα οποία ποικίλλουν κάθε φορά.
- Ποια είναι τα πνευματικά και συναισθηματικά αποτελέσματα κάθε φορά που αγγίζετε τα πλήκτρα στο πιάνο παράγοντας μουσική αρμονία;
Ως επαγγελματίας έχω καθημερινή πολύωρη και πολυποίκιλη ενασχόληση με τη μουσική. Αυτή η καθημερινή «τριβή» δεν επιτρέπει πάντοτε την ανάπτυξη της συναισθηματικής διαδικασίας που υπονοείτε – θα ήταν πολύ ψυχοφθόρο άλλωστε. Θα έλεγα ότι αυτές είναι οι στιγμές που αναζητώ πλέον στη μουσική. Οπωσδήποτε όταν έχω αρκετό χρόνο να διαθέσω καταφέρνω και «λύνομαι», φτάνω σε άλλα επίπεδα μουσικής δημιουργίας και έκφρασης, όπου συμμετέχει πνεύμα και σώμα. Από την άλλη πλευρά, ένας επαγγελματίας έχει την ικανότητα να ερμηνεύσει σχεδόν πάντα και παντού σε υψηλό επίπεδο, χωρίς πολλή ψυχική και συναισθηματική προετοιμασία, παρόλο που είναι συχνά ζητούμενο.
- Η ενασχόληση με την κλασική μουσική και δη το πιάνο απαιτεί χρόνο και αφοσίωση. Βρεθήκατε ποτέ σε αδιέξοδο εξαιτίας της πίεσης και των υποχρεώσεων που απορρέουν από τη διαδικασία αυτή;
Στα αδιέξοδα -όπως δηλώνει και η ετυμολογία της λέξης- δεν υπάρχει έξοδος, οπότε απλά πρέπει να δημιουργήσεις εσύ μια. Μια απλή καθημερινή μέρα μου ξεκινά με πρωινή διδασκαλία στο Μουσικό Σχολείο Παλλήνης, έπειτα πρόβες, μαθήματα, μελέτη, συνεννοήσεις με μουσικούς, σκηνοθέτες, μαέστρους, ραντεβού για προτάσεις νέων έργων και πολλά άλλα. Συνθέτω μουσική συνήθως μεταξύ 10 το βράδυ και 2 τα ξημερώματα, τότε υπάρχει λίγη ηρεμία. Επίσης έχω μια υπέροχη οικογένεια, τρεις κόρες…Το αδιέξοδο είναι συχνά εκεί, απλά ζω με αυτό βρίσκοντας λύσεις, δίνοντας προτεραιότητα πάντα στους ανθρώπους.
- Ποια η γνώμη σας για το ταλέντο; Είναι συνδυασμός πολλών πραγμάτων ή φυσική κλίση που απαιτεί εξάσκηση;
Η λέξη ταλέντο έχει πολυσύνθετη ερμηνεία. Σημαίνει με απλά λόγια τις ιδιαίτερες -πέραν των συνηθισμένων- ικανότητες που εμφανίζει ένα άνθρωπος (συνήθως αναφερόμαστε σε παιδιά) σε ένα αντικείμενο, επιστήμη, τέχνη, κινητική δεξιότητα κ.λπ. Το ταλέντο είναι από μόνο του μια πολύ καλή «μαγιά», μια καλή πρώτη ύλη. Αυτό και μόνο όμως δεν σημαίνει και πάρα πολλά. Ενα καλό ταλέντο πρέπει να συνδυάζει και άλλα ταλέντα πέραν του αντικειμένου του για να εξελιχθεί. Για παράδειγμα στη μουσική, μπορεί κάποιος να είναι ταλαντούχος συνθέτης, αλλά αν δεν έχει το ταλέντο της εργατικότητας (γιατί και αυτό ταλέντο θέλει) ή της οργάνωσης του εαυτού του και του περιβάλλοντός του δεν θα καταφέρει να πάει μακριά. Χρειάζεται επίσης να έχει όραμα: αυτό που λένε στην Αμερική “drive”. Κάτι να σε οδηγεί, να σε σπρώχνει, μια εσωτερική σπίθα. Και χρειάζεται ταλέντο για να καταφέρεις να μείνεις πιστός στο όραμά σου. Υπάρχουν πάρα πολλά ταλέντα στον κόσμο που δεν εξελίχθηκαν λόγω μη ευνοϊκών συγκυριών. Και εδώ έρχεται ως καταλύτης ο ρόλος της οικογένειας και των δασκάλων. Η ευθύνη μας όταν έχουμε να κάνουμε με ένα γνήσιο ταλέντο είναι πολύ μεγάλη.
- Εχετε κάποια σχέδια για το μέλλον πάνω στο επάγγελμά σας;
Τον περασμένο μήνα κυκλοφόρησε η τέταρτη δισκογραφική δουλειά μου, ένα CD άλμπουμ με τίτλο “Conversation with the River” το οποίο θα παρουσιαστεί στις 21 Ιανουαρίου στο Zoo Χαλανδρίου. Μόλις την προηγούμενη ημέρα, στις 20 Ιανουαρίου κάνει πρεμιέρα η όπερα δωματίου μου “The Shell Game” από την ομάδα The Medium Project, ένα έργο που ανεβαίνει για δεύτερη φορά και θα παίζεται μέχρι το Πάσχα. Επίσης βρίσκομαι στη διαδικασία ηχογράφησης του επόμενου δίσκου μου ο οποίος θα περιέχει έργα για πιάνο και βιολί, διαφορετικής αισθητικής από αυτόν που μόλις κυκλοφόρησε. Μια εκκρεμότητα που έχω και προσπαθώ να προγραμματίσω είναι οι εκδόσεις των έργων μου σε μορφή παρτιτούρας. Ηδη έχω ξεκινήσει να εκδίδω σε ψηφιακή μορφή μερικές από τις δεκάδες ενορχηστρώσεις που έχω κάνει στο παρελθόν, αλλά έχουν σειρά και τα δικά μου έργα. Αλλο ένα σχέδιο αφορά στο άνοιγμα που πρέπει να γίνει προς το εξωτερικό. Υπάρχει μια πρόταση για συνεργατική δημιουργία μιας όπερας στον Καναδά την καλλιτεχνική περίοδο ‘24-’25. Και άλλα πολλά βέβαια - όπως συχνά λέω στους συνεργάτες μου, «τα καλύτερα έρχονται»!