Ο λόγος για τη Βραζιλιάνα σκηνοθέτιδα και ακτιβίστρια Iara Lee, η οποία θα παρευρεθεί στην Καλαμάτα με αφορμή τέσσερα ντοκιμαντέρ της που θα προβληθούν στο αμφιθέατρο του Εργατικού Κέντρου Καλαμάτας «Θόδωρος Αγγελόπουλος». Παράλληλα θα διοργανώσει σεμινάριο για τους φοιτητές της Σχολής Καλών Τεχνών της Αθήνας. Η σκηνοθέτιδα με βραζιλιάνικες-κορεάτικες ρίζες ζει στις ΗΠΑ. Εχει βραβευτεί σε πολλά διεθνή φεστιβάλ, ενώ υπήρξε επί σειρά ετών καλλιτεχνική διευθύντρια του Διεθνούς Φεστιβάλ Κινηματογράφου του Σάο Πάολο.
- Ποιος θα είναι ο ρόλος σας στο Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Πελοποννήσου;
Το Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ της Πελοποννήσου έχει υπάρξει σπουδαίος υποστηρικτής των ταινιών μου κατά το παρελθόν. Οπότε, όταν παρουσιάστηκε αυτή η ευκαιρία να παρευρεθώ προσωπικά στην Καλαμάτα και σε άλλες πόλεις της Πελοποννήσου ενθουσιάστηκα πολύ. Αυτή τη φορά, εκτός από το «παρών» που θα δώσω στις προβολές των ντοκιμαντέρ μου, θα εκθέσουμε μία συλλογή φωτογραφιών με θέμα την κλιματική αλλαγή από τον κινηματογραφιστή Vlad Sokhin. Αυτό το έκθεμα συνοδεύει την ταινία «Wantoks» για την κλιματική αλλαγή, η οποία γυρίστηκε στην Μελανησία των Σολομώντειων Νήσων. Επίσης θα ανήκω στην κριτική επιτροπή του φεστιβάλ, ενώ θα συμμετέχω προσωπικά σε διαλέξεις, όπου θα συζητηθεί η σημασία της ταινίας ως μέσου ενημέρωσης του κοινού για σημαντικά θέματα, καθώς και το πώς οι ταινίες μπορούν να κινητοποιήσουν τους νέους ανθρώπους.
- Μιλήστε μας για τα ντοκιμαντέρ σας που θα προβληθούν στο Φεστιβάλ. Θα μας περάσουν κάποια μηνύματα;
Είχα την δυνατότητα να επισκεφθώ αρκετές από τις πληγείσες (από την κλιματική αλλαγή) χώρες, στις οποίες οι πιο πολλοί άνθρωποι δύσκολα θα είχαν πρόσβαση, και έχω μάθει πολλά για τα κινήματα αντίστασης σε αυτές τις γωνιές του πλανήτη. Είναι εκπληκτικό να μπορείς να μοιράζεσαι ιστορίες για τα κατορθώματα αυτών των ακτιβιστών καλλιτεχνών και να επιτρέπεις στο κοινό να επισκέπτεται αυτά τα μέρη μέσω των ταινιών. Δημιουργώ προσωπικές ταινίες για τα ταξίδια μου και τα διδάγματα που αποκομίζω. Μέσω της δημοσιοποίησης των εμπειριών μου, ελπίζω να εμπνεύσω περισσότερους ανθρώπους να ενδιαφερθούν και να δράσουν. Είμαι ενθουσιασμένη που μπορώ να μοιραστώ κάποιες από τις τελευταίες μου ταινίες με το κοινό της Πελοποννήσου. Οι ταινίες μου που θα δείτε στην Καλαμάτα είναι οι εξής: "Η Ζωή Περιμένει: Το Δημοψήφισμα και η Αντίσταση στη Δυτική Σαχάρα", "Η αγροτική οικολογία στην Μπουρκίνα Φάσο", “Η επαναστατική τέχνη στην Μπουρκίνα Φάσο", και τέλος, "Wantoks – Dance of Resilience in Melanesia". Οι δύο πρώτες θα προβληθούν στις 22 Ιανουαρίου και οι δύο επόμενες στις 26.
- Με ποιο λαό έχετε έρθει πιο κοντά κατά τη διάρκεια των ταξιδιών σας;
Νιώθω πολύ κοντά με τους ανθρώπους της Μπουρκίνα Φάσο. Αυτή η μικρή περίκλειστη χώρα της Δυτικής Αφρικής αποτελεί καταφύγιο για μια δυναμική κοινότητα καλλιτεχνών και ενδιαφερόμενων πολιτών. Μέσα από την δύναμη των ανθρώπων και μιας μαζικής λαϊκής επανάστασης, απομάκρυναν τον πρώην πρόεδρο Μπλεζ Καμπαορέ, που παρέμενε στην εξουσία για 27 χρόνια. Αντιμετωπίζουν πολλές προκλήσεις, αλλά ακλόνητοι συνεχίζουν τον αγώνα τους με την ίδια ένταση. Σήμερα, αυτό το πνεύμα της αντίστασης είναι πιο δυνατό από ποτέ και διαπερνά κάθε έκφανση της ζωής. Πιστεύω πως η Μπουρκίνα Φάσο αποτελεί παράδειγμα όχι μόνο για την Αφρική αλλά και για τον υπόλοιπο κόσμο.
- Πόσο δύσκολο είναι να μην επηρεάζεται η ματιά του κινηματογραφιστή από το συναίσθημα παρακολουθώντας τις πραγματικές ζωές των άλλων σαν σκηνοθέτης;
Με συγκινούν και με κινητοποιούν τα ένστικτα και τα συναισθήματά μου. Σίγουρα στρέφομαι περισσότερο στο θυμικό παρά στο εγκεφαλικό κομμάτι του εαυτού μου. Αυτός είναι ο λόγος, που ενώ δημιουργώ φιλμ πολιτικού περιεχομένου, υπάρχει μία πραγματική έμφαση στις τέχνες και στον πολιτισμό. Σχεδόν πάντα νιώθω πως η στεγνή πολιτική ανάλυση δεν αγγίζει τις καρδιές και τα μυαλά των ανθρώπων, ενώ ένα ισχυρό τραγούδι, ποίημα ή φωτογραφία μπορεί να πετύχει πολύ περισσότερα, και ως προς την ερμηνεία μιας κατάστασης αλλά και προς την κινητοποίηση των ανθρώπων με περισσότερη συμπόνια και σύμπνοια.
- Τα ντοκιμαντέρ θεωρείτε πως λαμβάνουν την αποδοχή που τους πρέπει;
Δυστυχώς οι περισσότεροι άνθρωποι έχουν συνδέσει τον όρο ντοκιμαντέρ με ένα μακρύ, βαρετό και μονότονο φιλμ, αλλά όλο και περισσότερο το μέσο αναζωογονείται. Πολλοί νέοι δημιουργοί μεταλλάσσουν το είδος σε μία καινοτόμο, ρηξικέλευθη έκφραση τέχνης. Θεωρώ ότι ο τρόπος με τον οποίο οι πληροφορίες μεταδίδονται είναι ίσης σημασίας με το ίδιο το περιεχόμενό τους. Ετσι, προσπαθώ να ενθαρρύνω τους νέους δημιουργούς να σκέφτονται αντισυμβατικά και να καινοτομούν ως προς το πώς επιλέγουν να πουν τις ιστορίες τους.
- Για τους Ελληνες τι άποψη έχετε; Βγάζουν καλή εικόνα στο εξωτερικό;
Αισθάνομαι ότι οι Ελληνες είναι αρκετά πολιτικοποιημένοι εξαιτίας των πολύ σημαντικών πολιτικών γεγονότων που έχουν βιώσει τα τελευταία χρόνια. Πιστεύω πως οι δυσκολίες μάς κάνουν πιο ευαίσθητους και συνειδητοποιημένους πολίτες. Ενώ πολλοί βλέπουν την Ελλάδα ως μία χώρα διακοπών και ξεκούρασης, εγώ την βλέπω ως μία χώρα αντίστασης - ένα μέρος όπου ενεργοί νέοι άνθρωποι αμφισβητούν το status quo (υπάρχουσα κατάσταση των πραγμάτων) και απαιτούν θετικές αλλαγές. Oπως οι άνθρωποι παντού στον κόσμο, έτσι και οι Ελληνες δεν ανέχονται άλλο τους διεφθαρμένους πολιτικούς, την κακοδιαχείριση και το υψηλό τίμημα που οι καθημερινοί άνθρωποι πληρώνουν εξαιτίας των κακομεταχειρίσεων από τους ισχυρούς.
- Εχετε σκεφτεί να γυρίσετε κάποιο ντοκιμαντέρ για το θέμα του προσφυγικού στη Μεσόγειο;
Ενθαρρύνω τους τοπικούς δημιουργούς που μπορούν να περάσουν περισσότερο χρόνο με τους πρόσφυγες και τις ιστορίες τους να κινηματογραφήσουν την κρίση. Οι πρόσφυγες εξαναγκάζονται να αυτοεξοριστούν, όχι επειδή το θέλουν, αλλά γιατί συνθήκες πέρα από τον έλεγχό τους, τους ωθούν να εγκαταλείψουν τις πατρίδες τους. Εάν οι λαοί έχουν ανθρωπιά, οφείλουν να υποστηρίξουν τους πρόσφυγες και όχι να τους επαναπροωθούν πίσω στις διαλυμένες από τον πόλεμο χώρες τους. Είναι μία κρίση κολοσσιαίων διαστάσεων και ελπίζω ότι οι Ελληνες, παρά τις δυσκολίες που οι ίδιοι αντιμετωπίζουν, θα συνεχίσουν να έχουν χώρο στις καρδιές τους για ανθρώπους που είναι λιγότερο τυχεροί.
- Εχετε αντιμετωπίσει στο παρελθόν επικίνδυνες καταστάσεις στη δουλειά σας;
Λέγοντας την αλήθεια στους ισχυρούς, αυτόματα εκθέτουμε τους εαυτούς μας σε κινδύνους. Αυτή είναι η πραγματικότητα του να αμφισβητείς την καθεστηκυία τάξη. Η μειοψηφία των ανθρώπων που επωφελούνται από το υπάρχον καθεστώς των πραγμάτων δεν αρέσκεται στην αμφισβήτηση και στην ελευθερία του λόγου. Eτσι, δεν αναζητώ τον κίνδυνο, αλλά αντιλαμβάνομαι ότι οι άνθρωποι που βρίσκονται στις πρώτες γραμμές της αντίστασης αναλαμβάνουν μεγάλα ρίσκα και κάνουν θυσίες για να υπερασπίσουν τα πιστεύω τους. Αναγνωρίζω ότι υπάρχουν κίνδυνοι που άπτονται του ακτιβιστικού κινηματογράφου. Προσωπικά, έχω φυλακιστεί, έχω εκδιωχθεί, μου έχουν ακυρώσει βίζες, έχω μπει σε μαύρες λίστες χωρών με αυταρχικά καθεστώτα, αλλά συνεχίζω με το ίδιο πάθος. Το 2010 για παράδειγμα, είχα εμπλακεί με την «Κίνηση για την Ελευθερία της Γάζας», μία μη βίαιη, ανθρωπιστική δράση, με σκοπό να σπάσει την παράνομη πολιορκία της Γάζας. Ξεκάθαρα γνωρίζαμε ότι υπήρχαν κίνδυνοι. Περιμέναμε συλλήψεις ή ακόμα και κακομεταχείριση. Αλλά αυτοί ήταν υπολογισμένοι κίνδυνοι, ήσσονος σημασίας σε σύγκριση με ό,τι αντιμετώπιζαν οι κάτοικοι της Γάζας σε καθημερινή βάση. Δεν περιμέναμε ότι η ισραηλινή κυβέρνηση θα απαντούσε με τέτοια βιαιότητα ώστε να οδηγήσει στον θάνατο εννέα επιβάτες στο καράβι που βρισκόμουν, το “Mavi Marmara”. Ηταν μία οδυνηρή εμπειρία.
- Πώς είναι η εμπειρία για κάποιον να ταξιδεύει και να εργάζεται παράλληλα; Είναι κάτι που θέλατε να το κάνετε από μικρή ηλικία;
Για μένα η ζωή και η δημιουργία ντοκιμαντέρ είναι ένα και το αυτό. Ταξιδεύω χωρίς διακοπές από τα 19 μου χρόνια. Ταξιδεύω για να μάθω και φτιάχνω φιλμ για να μοιραστώ αυτά που έμαθα. Ποτέ δεν αντιμετωπίζω τις καταστάσεις σαν ειδικός, αλλά σαν ένας περίεργος άνθρωπος που ανυπομονεί να κατανοήσει και να υποστηρίξει τους συνανθρώπους του.
- Ποιο είναι το μεγαλύτερο όνειρο ή φιλοδοξία σας σε σχέση με τη σκηνοθεσία και το σενάριο;
Ο τρόπος που φτιάχνω φιλμ δεν αφήνει χώρο για συγγραφή κειμένου. Αφήνω την ζωή να ξετυλιχτεί μπροστά στα μάτια μου και την καταγράφω. Πρόθεσή μου είναι να συλλάβω τις ρευστές στιγμές της καθημερινότητας. Δεν έχω μεγάλα όνειρα. Ενδιαφέρομαι περισσότερο να βαδίζω αργά αλλά σταθερά και να συμβάλλω σε κοινές προσπάθειες που γίνονται ο λόγος της ζωής μου. Μιας ζωής προσανατολισμένης στην προώθηση της ειρήνης με δικαιοσύνη και ενάντια σε όσους ωφελούνται από τους πολέμους, την κρατική τρομοκρατία, την επιχειρησιακή κακομεταχείριση, την μόλυνση του περιβάλλοντος και άλλες αδικίες. Ενδιαφέρομαι για τις μικρές ειλικρινείς στιγμές. Τον περισσότερο καιρό κινηματογραφώ ανθρώπους που δεν βρίσκονται στο φως της δημοσιότητας αλλά προωθούν το πνεύμα της αντίστασης με πυγμή και πάθος. Ενδιαφέρομαι για τις συλλογικές στιγμές, αντί για προσωποκεντρικά ντοκιμαντέρ όπου ένας άνθρωπος αναδεικνύεται ως ήρωας. Πιστεύω πως τα μεγάλα κατορθώματα χρειάζονται πολλούς.
- Υπάρχει κάποιος σκηνοθέτης ή σεναριογράφος που να αποτελεί πρότυπο για σας;
Τα τελευταία 25 χρόνια ήμουν τόσο απασχολημένη με την δημιουργία ντοκιμαντέρ οπότε οι περισσότερες σινε-γνώσεις μου προέρχονται από το κλασικό σινεμά. Αγαπάω τον Ταρκόφσκι και η ταινία που ολοκληρώνουμε τώρα («Παρακολουθώντας το Τσερνόμπιλ: εξερεύνηση και αποκάλυψη») είναι αφιερωμένη σε αυτόν. Επίσης μου αρέσει ο Κουροσάβα, ο Γκοντάρ και ο Τρυφώ. Αλλά υπάρχει και ο Βιτόριο Ντε Σίκα και τόσοι άλλοι ακόμα.
- Η τέχνη κατά τη γνώμη σας έχει όρια;
Πιστεύω ότι η ζωή του καλλιτέχνη μπορεί να αναπτυχθεί με πολλούς διαφορετικούς δρόμους - και θεωρώ πως είναι σημαντικό να ενθαρρύνουμε όλους τους ανθρώπους να βγάζουν προς τα έξω την καλλιτεχνική τους πλευρά. Η τέχνη μπορεί να λάβει πολλές μορφές, ό,τι ποιείται με παρουσία είναι τέχνη. Πιστεύω στην τέχνη του πλυσίματος πιάτων και στην τέχνη της τοποθέτησης πληροφοριών σε ένα λογιστικό φύλλο, καθώς και στην τέχνη της συγγραφής ενός καλού βιβλίου ή στην δημιουργία μιας καλής ταινίας. Εάν βάζεις την καρδιά, το μυαλό και την ψυχή σου σε ό,τι κάνεις, τότε είναι τέχνη. Και η ίδια η ζωή γίνεται τέχνη. Πιστεύω ότι ο τρόπος που ζεις και πολεμάς για τις αξίες σου είναι η καλύτερή σου τέχνη.
