Το θέμα του σεμιναρίου είναι "Δημιουργώντας Λόγο στην αφήγηση: Από το χαρτί... στην ανάδυση της προσωπικής παραλλαγής" και απευθύνεται σε νηπιαγωγούς, δασκάλους, παιδαγωγούς καθώς και σε ανθρώπους που αγαπούν να λένε και να ακούνε ιστορίες. Στις 9 μ.μ. στον ίδιο χώρο ο Δημήτρης Προύσαλης θα μοιραστεί με το κοινό "Ιστορίες για να στεριώνει το καλό και να μπολιάζει η ελπίδα", μια αφήγηση που αφορά και πάλι ενήλικο κοινό.

Ο Δημήτρης Προύσαλης σπούδασε Παιδαγωγικά, Βιβλιοθηκονομία, μετεκπαιδεύτηκε στην Ειδική Αγωγή και έχει μεταπτυχιακό δίπλωμα στη Λαογραφία ενώ είναι υποψήφιος διδάκτορας στο ΕΚΠΑ με θέμα την αφήγηση. Αφηγείται επαγγελματικά ιστορίες της λαϊκής προφορικής λογοτεχνίας από το 2003. Ασχολείται ακόμη με την έρευνα, την καταγραφή και τη μελέτη του λαϊκού παραμυθιού από το 1999. Εχει συμμετάσχει σε διεθνή συνέδρια, ημερίδες, συμπόσια με θέματα για το λαϊκό παραμύθι και την αφήγησή του και εκδώσει 14 βιβλία, από τα οποία τα 11 είναι θεματικές συλλογές με λαϊκά παραμύθια από όλον τον κόσμο. Είναι εξωτερικός συνεργάτης του Εθνικού Θεάτρου στο Πρόγραμμα Κοινωνικής Δράσης «Τα παραμύθια του Εθνικού» από το 2015 με αφηγήσεις σε ευπαθείς κοινωνικές ομάδες. Διατελεί καλλιτεχνικός διευθυντής των Φεστιβάλ Αφήγησης Πηλίου «Παραμύθια και Μύθοι στου Κένταυρου τη ράχη» από το 2011, και «Αθήνα-... μια πόλη παραμύθια» με τη συνεργασία του ΟΠΑΝΔΑ, από το 2014. Επίσης έχει την ευθύνη λειτουργίας της Λέσχης Αφήγησης Αθήνας «Μοιράσου κι εσύ μιαν ιστορία» από το 2016.

Λίγες ώρες πριν την έναρξη του Φεστιβάλ Αφήγησης Λαϊκού Παραμυθιού ο κ. Προύσαλης μίλησε στην “Ε” μεταξύ άλλων για τον κόσμο των λαϊκών παραμυθιών, για το πώς συμβάλλουν στην ανάπτυξη της φαντασίας αλλά και για το σεμινάριο που θα παρουσιάσει στην Καλαμάτα.

- Το Σάββατο παρουσιάζετε ένα ενδιαφέρον σεμινάριο αφήγησης λαϊκού παραμυθιού στην Καλαμάτα. Τι θα περιλαμβάνει σε γενικές γραμμές;

Συμμετέχω με μεγάλη χαρά και τιμή στο 1ο Φεστιβάλ Αφήγησης Καλαμάτας «σΤης ελιάς το δάκρυ» που πρωτοεμφανίζεται με αξιώσεις ανάμεσα στα λιγοστά του είδους στην Ελλάδα, ξεκινώντας με μια συνάντηση που επιθυμεί να αποκαλύψει μικρά μυστικά και γενικές κατευθύνσεις στην πρακτική και εφαρμογή της αφηγηματικής τέχνης. Απευθύνεται σε ανθρώπους όλων των ιδιοτήτων που αναζητούν να γνωρίσουν και να δοκιμάσουν την οικοδόμηση σχέσης με μια παλιά αλλά υπαρκτή και αναγκαία ως τις μέρες μας μορφή επικοινωνίας και ήπιας ψυχαγωγίας. Η συνεχής διαλογική επαφή με το λαϊκό παραμύθι περνά μέσα από τον μετασχηματισμό των πηγών και τη δυναμική επενέργεια του αφηγητή που συγκροτεί νέα αφηγηματικά «σώματα». Αρα από τη μια κινείται στους δρόμους της προφορικής παράδοσης, που δοκιμάστηκε από το χρόνο, και από την άλλη αυτό που ακούγεται αποτελεί προϊόν μιας εξελικτικής συνομιλίας του χτες με το σήμερα χωρίς τέλος.

- Τι σας έφερε κοντά στον κόσμο των λαϊκών παραμυθιών της προφορικής παράδοσης;

Ασχολούμαι με τη έρευνα, την καταγραφή, τη συγκέντρωση και τη μελέτη των λαϊκών παραμυθιών περισσότερο από 20 χρόνια. Αυτό υπήρξε προσωπική ανάγκη αφού στην οικογένειά μου ακούγονταν πάντα ιστορίες που αφορούσαν τη ζωή και τα βιώματα μελών της καθώς και μύθοι του Αισώπου σε κάθε περίσταση. Αυτή η σχέση, που αποτελεί βασική και καθοριστική πλευρά της συνάντησής μου με τα λαϊκά παραμύθια προήλθε από μια τυχαία ανακάλυψη και παραδοχή που αργότερα μπολιάστηκε και από μια επιστημονική προσέγγιση που πήρε τη μορφή ενός μεταπτυχιακού διπλώματος με θέμα την αφήγηση, καθώς και μια διδακτορική διατριβή που είναι σε εξέλιξη. Η αφηγηματική μου ιδιότητα προέκυψε από την ανάγκη αναζήτησης εναλλακτικών εργαλείων για αξιοποίηση-παρέμβαση στην τάξη -είμαι δάσκαλος πάνω από 30 χρόνια- και την συνειδητοποίηση της δύναμης του προφορικού λόγου αλλά και την πολυπρισματική υπόσταση του παραμυθιακού υλικού ως μέρους της άυλης πολιτιστικής κληρονομιάς.

- Eχετε επιμεληθεί και εκδώσει 15 συλλογές κυρίως με λαϊκά παραμύθια εστιασμένες σε κάποιο θέμα. Τι συναισθήματα σας διακατέχουν όταν ολοκληρώνετε ένα βιβλίο σας;

Οποιος ασχολείται με σοβαρότητα, σεβασμό αλλά και επίγνωση για τη θέση του απέναντι στα λαϊκά παραμύθια, καταλαβαίνει χρόνο με το χρόνο ότι ο άγνωστός μας ανώνυμος, μακρινός συγγενής, λαϊκός άνθρωπος του χτες, σε όλους τους τόπους κι όλες τις εποχές, μίλησε με τρόπο άλλοτε συμβολικό κι άλλοτε κυριολεκτικό για ένα πλήθος ζητημάτων που τέθηκαν μέσα από ένα πλέγμα σύνθετων διαπροσωπικών και κοινωνικών σχέσεων, χρησιμοποιώντας τη σύμβαση του ψέματος για να κρύψει αλήθειες. Τα βιβλία που έχουν εκδοθεί αφορούν σε ένα μέρος τους θεματικές που με απασχόλησαν ατομικά ή υπήρξαν αντανακλάσεις κοινωνικών συνθηκών (Παραμύθια του Κάτω κόσμου, Παραμύθια των Παραμυθάδων, Λαϊκά παραμύθια ενάντια σε δύσκολους καιρούς). Αλλα αποτέλεσαν τον καρπό συνάντησης πολλών ανθρώπων υπό την επιμέλειά μου (Παραμύθια των Ευχών, των Μεταμορφώσεων, με Δυνατές Γυναίκες, με Σοφούς Τρελούς) ή περιοχών προσωπικού ενδιαφέροντος (Ελληνόφωνα Παραμύθια από την Κάτω Ιταλία, των Παλαιστινίων κλπ). Η ολοκλήρωση ενός βιβλίου αποτελεί την υπόσχεση ενός αναδυόμενου γόνιμου διαλόγου με το συλλογικό ασυνείδητο και όσους έρθουν σε επαφή μαζί του, αλλά και τη χαρά της προσωπικής μου συμβολής σε αυτόν.

- Πώς συμβάλλουν τα παραμύθια στην ανάπτυξη της φαντασίας και γιατί είναι σημαντικά στον άνθρωπο κάθε ηλικίας;

Τα λαϊκά παραμύθια αποτελούν προσομοιώσεις κοινωνικών ανθρώπινων καταστάσεων σε επίπεδο φαντασιακό, σχέσεις και δράσεις που γνωρίζουμε πως δεν έχουν συμβεί αλλά θα μπορούσαν ίσως να συμβούν δίπλα μας. Αποτελούν έναν οδηγό πάνω στο χάρτη της ανθρώπινης εμπειρίας και μας θυμίζουν πόσο όμορφο είναι να είσαι άνθρωπος, αλλά και πόσο δύσκολο μα πολύτιμο είναι να κρατάς την ανθρωπιά σου. Το φανταστικό στοιχείο είναι κομμάτι του ανθρώπινου ψυχισμού, ανάγκη του και προβολή του για να μπορέσει να σηκώσει το αδήριτο βάρος μιας καθημερινότητας που μπορεί να λειτουργεί ισοπεδωτικά ή να υπονομεύει διαθέσεις εμφυσώντας πολλαπλές «αναπηρίες». Δίνει δύναμη στους αδύναμους και ρίχνει φως στα σκοτάδια δημιουργώντας δυνατότητες και πιθανές εξελίξεις, δρομολογώντας το αδύνατο και απίθανο στην προοπτική «τα πάντα μπορούν να συμβούν!», γι’ αυτό η μυθιστορηματική λογοτεχνία ασκεί μεγάλη επιρροή και οι περιπετειώδεις ταινίες ευδοκιμούν. Τα παραμύθια φτιάχτηκαν για να μεγαλώσουν με ασφάλεια οι μικροί και για να κρατιούνται σε επαγρύπνηση οι μεγάλοι, με απόλυτα δημοκρατική ισότιμη συμπερίληψη όλων αλλά και την ελευθερία να λάβουν το δικό τους προσωπικό μήνυμα.

- Στην εποχή μας οι ηλεκτρονικές συσκευές όπως τα τάμπλετ και τα κινητά αξιοποιούνται και ως μηχανές ανάγνωσης. Ποια είναι η γνώμη σας πάνω σε αυτό το γεγονός;

Η κάθε εποχή έχει τον ορισμό των πλαισίων στα οποία κινείται. Τα τελευταία 25 χρόνια ζούμε μια πρωτοφανή επέλαση του ηλεκτρονικού κόσμου και αντιμετωπίζουμε τις συνέπειές του, την ατομικοποίηση, την αποξένωση, την αποθέωση της πληροφορίας-σκουπίδι, την υποταγή στην εντυπωσιακή κίνηση και εικόνα, την αμφισβήτηση της γνώσης και την αντικατάστασή της από την από-γνωση των μηχανών που υπόσχονται τα πάντα. Θα ήταν εγκληματικό να μην γνωρίζει η νέα γενιά τους όρους του κόσμου στον οποίο κινείται να ζήσει, αλλά χρειάζεται μέτρο και στοιχειώδης έλεγχος της αναπτυσσόμενης σχέσης, ειδικά όταν ανακύπτουν σοβαρά ζητήματα ασφάλειας και υγείας από την άκριτη και αλόγιστη χρήση των ηλεκτρονικών μηχανών από την μικρή κιόλας ηλικία.

- Πώς κρίνετε την τηλεοπτική ή την κινηματογραφική απόδοση ορισμένων παραμυθιών;

Τα λαϊκά παραμύθια πάντα ασκούσαν διαχρονικά μιαν επιρροή που απλωνόταν από το χώρο της λογοτεχνίας μέχρι τη μόδα και τη διαφήμιση. Ο κινηματογράφος δεν θα μπορούσε να λείπει από τους τομείς που οικειοποιήθηκαν την αίγλη και την σαγηνευτική επίδραση των παραμυθιακών θεμάτων ήδη από πολύ νωρίς, από τις αρχές της εμφάνισης των κινουμένων σχεδίων της Lotte Reininger και του Walt Disney. Η μεταφορά λαϊκών παραμυθιών στο κινηματογραφικό πανί αποτελεί μια πάγια πρακτική οικονομικής εκμετάλλευσης των δημοφιλών δημιουργιών του συλλογικού φαντασιακού που πάντα έχουν πέραση και προκαλούν άλλοτε ενδιαφέρουσες οπτικές μεταφορές κι άλλοτε βαρετές εφαρμογές εντυπωσιακών εφέ. Η αποδοχή ή μη κρίνει το αποτέλεσμα που επηρεάζεται από την ματιά του σκηνοθέτη και τη σοβαρότητα των προθέσεών του. Τίποτε όμως δεν μπορεί να υποκαταστήσει τη λαϊκή φαντασία αλλά και την προσωπική εικονοποίηση που επιτρέπει η προφορική αφήγηση στον καθένα που ακούει και μένει έκθετος στην μαγεία της ιστορίας.

- Αφηγείστε με έναν συγκεκριμένο τρόπο ή τον αλλάζετε ανάλογα με την περίσταση;

Ο τρόπος της αφήγησης ανά περίσταση καθορίζεται από τη διάθεση, το χαρακτήρα της εκάστοτε ιστορίας, από το ύφος που κουβαλά η υπόθεση, στοιχείο που πρέπει να λαμβάνει υπόψη του ο αφηγητής που γίνεται δυναμικός ενδιάμεσος ανάμεσα στην ιστορία και το ακροατήριο. Η πρόθεσή μου μένει σταθερά αταλάντευτη: να κερδίσω το μεγαλύτερο μέρος του κοινού και να αλλάξω την οπτική του για τη σημαντικότητα και την αξία των λαϊκών παραμυθιών, υπηρετώντας την ιστορία και δημιουργώντας καινούργιους φίλους προς όφελος του είδους, προωθώντας την αφηγηματική μορφή και σχέση. Παίρνω υπόψη μου την ηλικιακή κατάσταση του ακροατηρίου, τα συστατικά στοιχεία της ιστορίας, τις ιδιαίτερες συνθήκες της αφήγησης και τους αναδυόμενους στόχους. Προσπαθώ να είμαι οικείος, φυσικός και ειλικρινής, και να ενώνομαι με το κοινό αναδεικνύοντας τη μοναδικότητα της στιγμής, περπατώντας στους δρόμους των παλιών παραμυθάδων.

- Συχνά το παραμύθι έχει μια υποτιμητική και απαξιωτική αντιμετώπιση. Γιατί συμβαίνει αυτό κατά τη γνώμη σας;

Τα λαϊκά παραμύθια ανέκαθεν λειτουργούσαν κάτω από τη σύμβαση του ψέματος, μιας δηλαδή γενικής παραδοχής πως αυτό που θα ακουστεί απέχει πολύ από την αλήθεια, πως θα ακουστούν παράξενα και θαυμαστά, με τελικό σκοπό την ψυχαγωγία και -γιατί όχι;- την κάθαρση. Eτσι μεγάλες, πολύτιμες, δύσκολες αλήθειες κρύφτηκαν κάτω από ακόμη μεγαλύτερα ψέματα. Τα ψέματα που αξιοποιούνται σε ένα ευρύ φάσμα κοινωνικών και προσωπικών εκδηλώσεων και περιστάσεων θέλουν να μας ξεγελάσουν, ενώ τα ψέματα των παραμυθιών επιθυμούν να μας βοηθήσουν να ακούσουμε αυτό που πιθανά ελλοχεύει ενοχλητικά. Ο σκηνοθέτης I. Bergman είπε πως τα ψέματα που λέμε στον εαυτό μας ή τους άλλους μας βοηθούν να υπεκφεύγουμε τις δυσκολίες της ζωής, ενώ τα ψέματα των παραμυθιών να τις αντιμετωπίζουμε. Ο άνθρωπος κατασκευάζει παραδοχές και συνειδήσεις πολλές φορές ζώντας μέσα σε «εικονικές» πραγματικότητες. Κλείνοντας μάτια και αυτιά μπροστά σε τεράστιες καταστροφές του περιβάλλοντος, υπονομεύσεις της ποιότητας ζωής και διατροφής, απόρροια απάνθρωπων πολιτικών που σπέρνουν πολέμους, χρειάζεται δικαιολογημένα ένα άλλοθι που να μην μπορεί να αντιδράσει.

- Είναι αλήθεια πως ορισμένα παραμύθια και μάλιστα κλασικά έχουν άλλο τέλος από αυτό που ξέραμε;

Τα λαϊκά παραμύθια χωρίζονται σε πολλές διαφορετικές κατηγορίες που χαρακτηρίζονται τόσο από το ειδολογικό τους ύφος όσο και το σκοπό της λειτουργίας-ύπαρξής τους. Συνήθως τα μαγικά παραμύθια κλείνουν με ένα αισιόδοξο τέλος, που αντανακλά το θετικό πνεύμα αντιμετώπισης των δυσκολιών της ζωής από τον λαϊκό άνθρωπο, ένα κατεξοχήν χαρακτηριστικό του γνώρισμα. Oσα γνωστά παραμύθια προσεγγίστηκαν από τη λόγια λογοτεχνία, το θέατρο ή την έβδομη τέχνη έγιναν αντικείμενο μιας παραμορφωτικής μεταποίησης και διαστρεβλωμένης διασκευής εξυπηρετώντας άλλοτε εμπορικούς σκοπούς, προσωπικές ερμηνευτικές προσεγγίσεις υποκειμενισμού των αναδημιουργών κι άλλοτε υποτάσσονταν σε ηθικοπλαστικούς κανόνες συστημάτων που έπρεπε να σμιλεύσουν καταναγκαστικά προκάτ συμπεριφορές και «κανονικότητες». Τέτοιες υποδοχές και αντιμετωπίσεις αδικούν κατάφωρα το είδος που στάθηκε όρθιο στο δοκίμι του χρόνου, ξεπερνώντας τοπογεωγραφικά όρια και τεχνητούς διαχωρισμούς, για να κουβαλήσει μέσα από τις φωνές χαρισματικών παραμυθάδων του χτες μηνύματα για όλους τους καιρούς, τους ανθρώπους, σχέσεις και περιστάσεις. Τα παραμύθια τα ακούς μονάχα με την καρδιά ανοιχτή, γιατί από τέτοιες ανάλογες πηγές ξεπήδησαν. Αν τα πλησιάσεις μόνο με το μυαλό και την τρέχουσα «λογική» τότε χάνεις το χρόνο σου, καλύτερα να ασχοληθείς με κάτι άλλο πιο εντυπωσιακό…