Παρασκευή, 24 Δεκεμβρίου 2021 08:16

Ο γλύπτης Νίκος Φλώρος στην «Ε»: «Ο καλλιτέχνης είναι ένας προφήτης του μέλλοντος μέσα από τη ματιά του στη λεπτομέρεια»

Ο γλύπτης Νίκος Φλώρος στην «Ε»: «Ο καλλιτέχνης είναι ένας προφήτης του μέλλοντος μέσα από τη ματιά του στη λεπτομέρεια»

Τη δική του σφραγίδα στο πλαίσιο των εορτασμών για την επανάσταση του 1821 έβαλε μέσα από την έκθεση «Ήρωες από μέταλλο» ο Νίκος Φλώρος.

Η έκθεση, που μέχρι στιγμής έχει αποσπάσει διθυραμβικά σχόλια και θερμές κριτικές, όπως είναι γνωστό έχει πάρει παράταση μέχρι το τέλος του έτους, λόγω μεγάλου ενδιαφέροντος και επισκεψιμότητας. Η επετειακή έκθεση του διεθνούς φήμης γλύπτη είναι επισκέψιμη ήδη από τα μέσα Σεπτεμβρίου, στο χώρο της Συλλογής Ελληνικών Ενδυμασιών «Βικτωρία Γ. Καρέλια», στην οδό Σταδίου 64.

Παρότι η διάρκειά της αναμενόταν να λήξει περί το τέλος Οκτωβρίου, καθώς ο διάσημος εικαστικός έχει ήδη δεχθεί προσκλήσεις να την παρουσιάσει στο εξωτερικό, το τεράστιο ενδιαφέρον του κοινού που έρχεται να την επισκεφθεί από όλη την Ελλάδα οδήγησε στην απόφαση παραμονής των «Ηρώων από μέταλλο» στον εκθεσιακό χώρο της Συλλογής έως το τέλος Δεκεμβρίου, με ένα «παράθυρο» ανοιχτό και για τις αρχές Ιανουαρίου.

Πρόκειται για έργα που αναπαριστούν ήρωες της ελληνικής επανάστασης, τα οποία μέσα από την ιδιαίτερη κατασκευή τους μοιάζουν να ζωντανεύουν, μεταφέροντας νοητά το θεατή πίσω στο χρόνο, σε μια αλληλοσυμπλήρωση με τα κομμάτια της μόνιμης Συλλογής Ελληνικών Ενδυμασιών «Βικτωρία Γ. Καρέλια», η οποία δημιουργεί ένα ιστορικό παζλ. Οι δύο συλλογές έχουν κοινό άξονα την ιστορία και την παράδοση, δημιουργώντας μια σύμπνοια πατροπαράδοτου και σύγχρονου, παρελθόντος και παρόντος, υφάσματος και μετάλλου.

O Νίκος Φλώρος μιλώντας στην «Ε» αναφέρθηκε μεταξύ άλλων στους λόγους που τον οδήγησαν στην Καλαμάτα, στη γνωριμία του με την Πρόεδρο της Δημοκρατίας, στον προσανατολισμό της έκθεσης, αλλά και στο γλυπτό της Μαρίας Κάλλας το οποίο ετοιμάζει επιθυμώντας να τοποθετηθεί στη μεσσηνιακή πρωτεύουσα.

 

Συνέντευξη στον Τάσο Ανδρικόπουλο:

- Η παράταση της έκθεσής σας έδειξε αν μη τι άλλο ότι το φιλότεχνο κοινό αγκάλιασε την προσπάθειά σας. Πώς αισθάνεστε γι' αυτό; Ποιες ήταν οι συγκυρίες ώστε οι δρόμοι σας να ενωθούν με την Καλαμάτα;

Η έκθεση έγινε κατόπιν πρόσκλησης της κ. Βικτωρίας Καρέλια, η οποία αποτέλεσε την αφορμή για να πραγματοποιηθεί. Εγώ τότε βρισκόμουν στη Γερμανία, κάνοντας μια περιοδεία με το χοροθέατρο της Πίνα Μπάους, μέχρι που έλαβα το μήνυμα ώστε να προκύψει αυτή η συνεργασία με βάση την Καλαμάτα. Στη συνέχεια επισκέφτηκα το χώρο της έκθεσης ο οποίος είναι εξαιρετικός. Δεν περίμενα σε μια επαρχιακή πόλη να δω ένα μουσείο τόσο πολύ καλοφτιαγμένο, στα ευρωπαϊκά πρότυπα. Αυτό ωστόσο που με εντυπωσίασε περισσότερο ήταν το πάθος αυτής της γυναίκας για την τέχνη και η αγάπη της για τον πολιτισμό, με αποτέλεσμα να δεχτώ να υλοποιηθεί αυτή η συνεργασία, η οποία ήταν ένα στοίχημα, γιατί δεν ξέραμε εξ αρχής πώς θα μπορούσε να συνδυαστεί το παλιό με το σύγχρονο. Με την έκθεση πλέον να φτάνει στο τέλος της, μπορώ να πω πως κολακεύτηκα από το ενδιαφέρον του κόσμου, ωστόσο αυτό που ήθελα περισσότερο ήταν -και είναι- τα έργα να περάσουν διάφορα μηνύματα, όπως αυτό της ανακύκλωσης ή του περιβαλλοντολογικού προσανατολισμού.

Εχοντας να κάνω έκθεση στην Ελλάδα από το 2007, θα μπορούσε μετά από πολλά χρόνια να γίνει σε οποιαδήποτε πόλη της Ελλάδας, όμως οι συγκυρίες οδήγησαν ώστε να γίνει στην Καλαμάτα. Για μένα η μεσσηνιακή πρωτεύουσα ήταν μια αποκάλυψη, όπως και ο κόσμος της, που αγκάλιασε και αγάπησε τη δουλειά μου, αλλά και το μουσείο της κ. Καρέλια. Η προσέλευση των επισκεπτών σημειώνεται από περιοχές όλης της Ελλάδας, γεγονός πολύ συγκινητικό για μένα, μιας και βλέπω πως στη χώρα μου αναγνωρίζεται το έργο μου. Αυτό που θρέφει έναν καλλιτέχνη δεν είναι η δόξα ούτε τα υλικά. Είναι η αγάπη που του δίνει ο κόσμος, αποκτώντας δύναμη και ενέργεια ώστε να προχωρήσει το έργο του.

- Υστερα από ένα σεβαστό διάστημα οι «Ήρωες από μέταλλο» αποχωρούν από τη μεσσηνιακή πρωτεύουσα στο τέλος του έτους, αποτελώντας ωστόσο μια καλή αφορμή για περιήγηση για τους επισκέπτες της πόλης στις γιορτές. Ως πρωτομάστοράς της, τι πρέπει να γνωρίζει όποιος την επισκεφτεί;

Πρόκειται για εφτά έργα τα οποία είναι εμπνευσμένα από την ελληνική επανάσταση και ειδικότερα από τους ήρωες του 1821, με άξονα το μεγάλο αγαθό της ελευθερίας. Όπως είναι γνωστό, είναι κατασκευασμένα από ένα βιομηχανικό υλικό, το αλουμίνιο, το οποίο χαρακτηρίζει μια ολόκληρη εποχή, τη σύγχρονη. Ουσιαστικά ανασυνέθεσα το αλουμίνιο, δηλαδή τα κουτάκια αναψυκτικών που τα χρησιμοποιώ με μια δική μου τεχνική, πατενταρισμένη στη Νέα Υόρκη, δημιουργώντας υφάσματα και μορφές. Η έκθεση αφορά όλες τις ηλικίες, καλώντας μικρούς και μεγάλους να δουν τα έργα και να συνειδητοποιήσουν τι συναισθήματα τους βγάζει.

- Ο ρόλος του ξεναγού δεν είναι μια εύκολη υπόθεση. Πόσο μάλλον όταν απέναντί του έχει την Πρόεδρο της Δημοκρατίας. Μιλήστε μας για αυτή την εμπειρία…

Ηταν μια εξαιρετική εμπειρία. Η κ. Σακελλαροπούλου είναι μια γυναίκα με πολύ μεγάλο ενδιαφέρον για την τέχνη και τον σύγχρονο πολιτισμό. Προσωπικά εντυπωσιάστηκα από το ενδιαφέρον της και από τις γνώσεις της. Υπήρξε μεταξύ μας ένας πολύ ωραίος διάλογος και μπορώ να πω πως ήταν τιμή μου που την ξενάγησα στην έκθεσή μου. Η απλότητά της και οι γνώσεις της πραγματικά με κέρδισαν. Η θέση της ΠτΔ είναι δύσκολη, καθώς δεν είναι εύκολο να κρατά κανείς όλες τις ισορροπίες, ωστόσο η ίδια το καταφέρνει πολύ καλά.

 

- Η οικογένειά σας συνδέεται άρρηκτα με την επανάσταση του ‘21. Το γεγονός αυτό πόσο σημαντικό ρόλο έπαιξε στη δημιουργία της έκθεσης;

Ο πρόγονός μου Νικόλαος Φλώρος ήταν ένας από τους ήρωες του 1821 που αποκεφαλίστηκε στη μάχη των Αθηνών το 1822. Από μικρό παιδί ο πατέρας μου μού μιλούσε για τους προγόνους μου. Ως παιδί δεν έδινα ιδιαίτερη βάση λόγω ηλικίας, όμως μεγαλώνοντας κατάλαβα πόσο σημαντικοί ήταν οι ήρωες του ‘21, και κατά συνέπεια οι πρόγονοι από τους οποίους κουβαλάω μέσα μου ένα κομμάτι από το δικό τους όραμα. Για μένα ήταν διπλή ευθύνη να δημιουργήσω αυτά τα έργα, γιατί ουσιαστικά αποτέλεσαν τιμή προς εκείνους. Προς όλους όσοι θυσίασαν τη ζωή τους για την ελευθερία της Ελλάδας και γενικότερα του ανθρώπου. Η ελευθερία άλλωστε δεν έχει να κάνει τόσο με τη χώρα όσο με τον άνθρωπο. Για οποιονδήποτε καταπιέζεται από οποιοδήποτε σύστημα εξουσίας, η ελευθερία είναι το μεγαλύτερο αγαθό που μπορεί να δεχτεί και που μπορεί να θυσιάσει σχεδόν τα πάντα στη ζωή του για αυτό. Μπορούμε όμως να οριοθετήσουμε την ελευθερία; Για μένα ελευθερία είναι να μπορείς να εκφράζεσαι και να ζεις χωρίς τον έλεγχο από κανέναν άνθρωπο και από κανένα σύστημα. Εγώ λοιπόν το λιγότερο που μπορούσα να κάνω στη μνήμη των ανθρώπων αυτών ήταν το να δημιουργήσω τα συγκεκριμένα έργα.

- Πόσο διήρκεσε η δημιουργία αυτών των γλυπτών; Συναντήσατε εμπόδια μέχρι την υλοποίησή τους, λόγω πανδημίας;

Αυτή η σειρά των έργων μού πήρε για να τη δημιουργήσω γύρω στα 2,5 με 3 χρόνια. Γενικότερα, οι καλλιτέχνες είμαστε άτομα που βρισκόμαστε σε έναν συνεχόμενο εγκλεισμό. Δουλεύουμε απομονωμένοι, οπότε προσωπικά οι περιορισμοί της πανδημίας δεν με επηρέασαν ιδιαίτερα, μιας και η καθημερινότητά μου είναι μια συνεχόμενη καραντίνα. Το μόνο που με επηρέασε ήταν η εξεύρεση των υλικών μου και η μεταφορά τους. Στο δημιουργικό κομμάτι είχα περισσότερη ηρεμία και χρόνο ώστε να μπορέσω να ολοκληρώσω τα έργα μου.

- Μέσα από την έκθεσή σας γίνεται σαφές πως δεν δίνετε τόσο βάση στη μορφή των ανθρώπων, αλλά στην ψυχή τους. Τι είναι αυτό που επιθυμείτε να κρατήσει κανείς φεύγοντας από την έκθεση;

Αυτό που με ενδιέφερε δεν ήταν η απεικόνιση και ο ρεαλισμός, αλλά η αύρα, η ενέργεια και το συναίσθημα το οποίο βγάζει η έκθεση απέναντι στο θεατή. Ουσιαστικά, οι ήρωες του ‘21 δεν γνωρίζουμε πώς ήταν στην πραγματική τους ζωή. Απλά έχουμε κάποιες περιγραφές και κάποια πορτρέτα που τείνουν κατά προσέγγιση στα πρόσωπα, μιας και δεν υπήρχε φωτογραφική μηχανή για να ξέρουμε πώς ήταν ο Κολοκοτρώνης ή η Μπουμπουλίνα. Μη έχοντας ακριβή στοιχεία, αποφάσισα να προσεγγίσω τους ήρωες μέσα από την άλλη διάσταση στην οποία βρίσκονται, μέσα από το σκοτάδι που έρχονται στο φως ξανά, μετά από 200 χρόνια, περνώντας τα δικά τους μηνύματα. Αυτό στο οποίο εστίασα ήταν η αύρα και το συναισθηματικό τους εκτόπισμα – και όχι τόσο η ρεαλιστική απεικόνιση.

Φεύγοντας κανείς από την έκθεση, αυτό που με ενδιαφέρει είναι τι αίσθηση του μένει, γι’ αυτό δεν έχω χρησιμοποιήσει πρόσωπα στα γλυπτά. Μέσα σε μια απρόσωπη όψη μπορεί ο καθένας να σκεφτεί και να βάλει το δικό του πρόσωπο, νοητά, σε αυτά. Ηθελα να δώσω μια ελευθερία στα έργα, ώστε ο κόσμος να μπορεί να συμμετέχει με τον δικό του τρόπο, και όχι η εικόνα να του επιβάλλεται.

 

- Εχοντας γνωρίσει πολλές μορφές τέχνης, αλληλεπιδρούν αυτές με κάποιο τρόπο μεταξύ τους;

Ολες οι τέχνες αλληλεπιδρούν μεταξύ τους. Εχοντας κάνει μεταξύ άλλων θέατρο, αρχαιοελληνικό δράμα και κλασική μουσική, μπορώ να πω πως η μία τέχνη αλυσιδωτά βοηθάει την άλλη. Πρέπει να έχεις γνώσεις από πολλές τέχνες για να μπορέσεις να δημιουργήσεις. Ας μην ξεχνάμε άλλωστε πως ο Λεονάρντο ντα Βίντσι έκανε μέχρι και ανατομία. Ό,τι τέχνη έχω γνωρίσει, δεν την πλησίασα για να αποκτήσω πτυχία. Με ενδιέφερε το τι μπορώ να πάρω από την καθεμία, ώστε να εξελιχθώ. Δεν έχω τη νοοτροπία του δημοσίου υπαλλήλου, δηλαδή να πάρω χαρτιά ώστε να διοριστώ σε ένα σχολείο ή σε ένα πανεπιστήμιο. Αυτού του είδους η καριέρα ποτέ δεν με ενδιέφερε, με ενδιαφέρει μόνο η προσωπική μου εξέλιξη ως καλλιτέχνη.

- Ο όρος “τέχνη” βρίσκεται σε ένα σεβαστό επίπεδο στην Ελλάδα, κατά τη γνώμη σας; 

Στην Ελλάδα η τέχνη θεωρείται λίγο πολυτέλεια. Δεν ασχολείται ιδιαίτερα η πλειοψηφία του κόσμου, και γι’ αυτό δεν φταίει ο ίδιος, αλλά κάποια media που παρουσιάζουν κάποιου είδους κουλτούρα ενώ στην ουσία είναι υποκουλτούρα – με τον κόσμο έτσι να γαλουχείται με αυτή και να μην έχει μέτρο σύγκρισης ώστε να καταλάβει τι είναι τέχνη και τι όχι. Ο θεατής πρέπει να έχει να επιλέξει ανάμεσα σε πολλά θέματα, δεν πρέπει να είναι μονόπλευρα. Ιδίως για τα νέα παιδιά, με έναν λάθος τρόπο δημιουργούνται λανθάνουσες αξίες στη ζωή τους. Η τέχνη και ο πολιτισμός δεν απογοήτευσε ποτέ κανέναν, ίσα ίσα δίδαξε, δημιούργησε εξαιρετικούς ανθρώπους και γαλούχησε ψυχές για να προσχωρήσουμε ως ανθρωπότητα.

- Επιστρέφοντας στους «Ήρωες από μέταλλο», υπάρχει κάποιο έργο που έχει δεχτεί τις περισσότερες θετικές κριτικές μέχρι στιγμής σε σχέση με τα υπόλοιπα;

Η ελληνική σημαία πραγματικά εντυπωσίασε πολύ τον κόσμο, γεγονός που δεν περίμενα, όπως και το γλυπτό της ελευθερίας. Όλα τα πορτρέτα έχουν το δικό τους εκτόπισμα ενδιαφέροντος, αλλά η ελληνική σημαία πραγματικά φαίνεται πως ξεχώρισε. Ουσιαστικά την αναδημιούργησα με έναν διαφορετικό τρόπο, μέσα από το αλουμίνιο, ένα υλικό που δεν μειώνει την αξία ενός έργου, ούτε υπερτερεί. Αυτό που υπερτερεί είναι η ιδέα που έχει δημιουργήσει το έργο. Η σημαία συμπερασματικά δημιουργήθηκε με έναν διαφορετικό τρόπο, ο οποίος ανασυντίθεται από τα ξέφτια της ιστορίας και μέσα από τα ψήγματα των αγώνων και του πόνου. Η αλήθεια είναι πως φοβόμουν να αγγίξω την ελληνική σημαία, γιατί είναι ένα ιερό σύμβολο και γιατί υπήρχε η σκέψη πως μπορούσαν να υπάρξουν αντιδράσεις. Για το λόγο αυτό απαιτείται μια άλλη αντιμετώπιση και προσέγγιση πάνω στη δημιουργία. Το αποτέλεσμα που προέκυψε ήταν το συναίσθημά μου για το πώς φαντάζομαι τη σημαία μας, κεντρίζοντας, όπως αποδείχτηκε, το ενδιαφέρον του κόσμου. Τα μηνύματα που έχω λάβει αναφέρουν πως πολλοί επισκέπτες στην έκθεση έχουν δακρύσει μπροστά της νιώθοντας δέος.

- Εκθέσεις σαν τη δική σας μπορούν να αποτελέσουν το «σκαλοπάτι» ή το παράδειγμα ώστε μελλοντικοί γλύπτες να εμπνευστούν στην επόμενη ίσως επέτειο;

Αυτό είναι κάτι στο οποίο δεν μπορεί να απαντήσει κανείς με σιγουριά. Ο χρόνος σίγουρα θα κρίνει τον κάθε καλλιτέχνη για τα δημιουργήματά του, αλλά σίγουρα ο καθένας βάζει το δικό του λιθαράκι σε αυτό που λέγεται τέχνη και πολιτισμός. Αν μη τι άλλο, αν όχι όλοι, κάποιοι άνθρωποι στο μέλλον θα πάρουν κάποια ερεθίσματα από κάποιο έργο για να μπορέσουν να δημιουργήσουν κι εκείνοι. Αυτό άλλωστε έπραξα κι εγώ, μέσα από έργα της Αρχαίας Ελλάδας, της Αναγέννησης αλλά και σύγχρονα, τα οποία μου έδωσαν έμπνευση. Όλα τα έργα είναι σαν ένα παγκόσμιο κτίσμα, όπου μέσα σε αυτό ο κάθε μελλοντικός καλλιτέχνης θα αφουγκραστεί τη δική του τέχνη και θα εμπνευστεί αντίστοιχα. Θα έλεγα πως το κάθε έργο είναι ένα παράθυρο της εποχής του, το οποίο δίνει μια γνώση και ένα φως, αποτελώντας τη σκυτάλη για την επόμενη γενιά. Αυτός είναι και ο σκοπός της τέχνης, κι όχι η δόξα, τα χρήματα ή η δημοσιότητα.

Η τέχνη βγαίνει μέσα από τη ζωή, και για να γίνει αυτό πρέπει να βουτήξεις ο ίδιος βαθιά στη ζωή για να καταλάβεις πολλά πράγματα. Ο καλλιτέχνης είναι ένας προφήτης του μέλλοντος μέσα από τη ματιά του στη λεπτομέρεια. Οι σύγχρονοι άνθρωποι λόγω της ταχύτητας της ζωής προσπερνάνε τις λεπτομέρειες, χάνοντας ουσιαστικά το μέλλον, γιατί μόνο μέσα από τη λεπτομέρεια μπορεί να καταλάβει κανείς τι θα συμβεί αργότερα. Οι καλλιτέχνες από την πλευρά μας παρατηρούμε τα πράγματα σε πιο αργή κίνηση και τα εκφράζουμε μέσα από τα έργα μας, περνώντας κάποια μηνύματα ως άλλες Κασσάνδρες.

- Πρόσφατα σε ανάρτησή σας επισημάνατε πως η Μαρία Κάλλας υπέγραψε τη ζωή σας. Δεδομένου πως η ντίβα της όπερας συνδέεται με τη Μεσσηνία, πώς ερμηνεύετε την τοποθέτησή σας αυτή;

Η Μαρία Κάλλας μπήκε στη ζωή μου με έναν παράξενο τρόπο. Το 2007 μου έγινε πρόταση για μια έκθεση για τα 30 χρόνια από το θάνατό της. Προσωπικά ναι μεν τη θαύμαζα και άκουγα τη μουσική της, αλλά μέχρι εκεί. Μέσα από τα έργα όμως που έφτιαξα την προσέγγισα, βυθιζόμενος στο είναι της, μπαίνοντας στην ψυχή της με κάποιο τρόπο. Θα έλεγα πως μου το «επέτρεψε» κι εκείνη, με έναν μεταφυσικό τρόπο. Εκεί βρήκα πράγματα που αποτέλεσαν ένα θησαυρό, μέσα από τον οποίο δημιούργησα μια σειρά έργων που ταξίδεψαν σε όλο τον κόσμο. Ετσι η Κάλλας σημάδεψε τη ζωή μου με κοινά πράγματα. Δέχτηκα τη μεγαλύτερη δημοσιότητά μου μέσα από αυτή την έκθεση. Εκείνη τη χρονιά έγραψαν σε όλο τον κόσμο για μένα, όπως το BBC και το Reuters. Ένα χρόνο μετά έχασα τον καλύτερό μου φίλο από καρκίνο του εγκεφάλου. Εν ολίγοις έζησα και τη χαρά της και το πόνο της με έναν παράξενο τρόπο και συνδέθηκα πολύ περισσότερο μαζί της, μιας και εκείνη βίωσε τη δόξα, αλλά απ’ την άλλη και έναν φοβερό πόνο στη ζωή της. Οντας ένας συναισθηματικός άνθρωπος, μέσα από αυτόν βρήκα πολλά κοινά στοιχεία της προσωπικότητάς της με τη δικιά μου, ανεξαρτήτως τέχνης. Η Κάλλας έτσι υπέγραψε τη ζωή μου με αυτό τον τρόπο έχοντας γίνει ένα μέρος της. Για το λόγο αυτό θα προτείνω στην πόλη της Καλαμάτας, και όχι σε κάποιο άλλο μέρος της Ελλάδας ή του κόσμου, να δημιουργήσω ένα γλυπτό της το οποίο θα τοποθετηθεί σε κάποιο σημείο με αφορμή τα 100 χρόνια από τη γέννησή της, το 2023.

- Πώς έχετε στο μυαλό σας αυτό το γλυπτό; Αναλύστε μας τα χαρακτηριστικά του...

Ουσιαστικά θα είναι η μορφή της Κάλλας σε ένα κινούμενο γλυπτό όπου συντίθεται και ανασυντίθεται η μορφή της δημιουργώντας το ηχόγραμμά της από μια όπερα. Το έργο θα είναι ύψους πέντε μέτρων συνδυάζοντας το σύγχρονο και το κλασικό, που παγκοσμίως δεν θα υπάρχει αλλού, γιατί θέλω για την Κάλλας να υπάρξει ένα έργο που να αντιπροσωπεύει την τέχνη και την προσωπικότητά της. Το σκεπτικό μου είναι να έρχονται επισκέπτες από όλο τον κόσμο για να βλέπουν αυτό το έργο. Θα το προτείνω στο Δήμο Καλαμάτας και σε άλλους φορείς της πόλης, και εύχομαι να αγκαλιάσουν αυτή την ιδέα και να αποκτήσει «σάρκα και οστά». Η προετοιμασία του έχει ξεκινήσει ήδη από την πλευρά μου ως προς τα σχέδια, σε συνεργασία με κάποιες εταιρείες στο εξωτερικό. Το μόνο που δεν γνωρίζω είναι αν θα τοποθετηθεί εντέλει στην Καλαμάτα ή κάπου αλλού. Ένα τέτοιο έργο όμως πιστεύω πως θα έπρεπε να έχει τη βάση του κοντά στη γενέτειρά της, αποτελώντας ένα σημείο αναφοράς. Δεν μπορεί να έρθει κάποιος από το εξωτερικό στη Μεσσηνία και να μην ξέρει πως η Κάλλας κατάγεται από εδώ, είναι αδιανόητο. Αυτή την αξία η Καλαμάτα πρέπει να την εξαργυρώσει ώστε να συνδεθεί άρρηκτα μαζί της. 

- Μετά το πέρας της παραμονής της στην Καλαμάτα, ποια είναι τα σχέδιά σας για τη συλλογή των έργων σας;

Επίσημα η έκθεση τελειώνει στα τέλη του έτους, ωστόσο αναμένεται να παραμείνει στο χώρο μέχρι τα μέσα Ιανουαρίου. Στη συνέχεια θα ταξιδέψει στο εξωτερικό, με προορισμό το Σίδνεϊ της Αυστραλίας, ενώ στη συνέχεια θα μεταφερθεί σε διάφορα κράτη, όπως στη Ρωσία, στη Γερμανία, στο Βέλγιο και στη Γαλλία, πανδημίας επιτρέπουσας...