Ρομαντικός και ρεαλιστής ταυτόχρονα, ο καταγόμενος από τη Μεσσηνία εικαστικός Διονύσης Χριστοφιλογιάννης πετυχαίνει με τα έργα του να κεντρίσει τα βαθύτερα συναισθήματά μας, να μας προβληματίσει και να μας κάνει να σκεφτούμε υπό ένα άλλο πρίσμα, τα όσα βιώνουμε τα τελευταία χρόνια. Για πρώτη φορά, ο ίδιος μιλά στην “Ε” για το χώρο του στην Αθήνα “Space52”, για τις πρόσφατες δουλειές του αλλά και για το όνειρο να δουλέψει πάνω σε κάποιο ομαδικό πρότζεκτ εδώ, στη Μεσσηνία.
- Ποιο είναι το αντικείμενο της δουλειάς σας τα τελευταία χρόνια;
“Ιδιαίτερα τα τελευταία χρόνια, τα έργα μου έχουν σχέση με θραύσματα, μνημεία, μνήμες, με την έννοια του σπιτιού και της κληρονομιάς, με την ιστορία. Ετσι, οι ουτοπικές φωτογραφίες από την Μπιενάλε της Θεσσαλονίκης με τα ερείπια της Συρίας σε μία εικόνα με το τοπίο της Αθήνας, καθώς και κομμάτια δαντέλας βελονάκι της μητέρας μου στο σώμα του κούρου της Βολομάνδρας, αφήνουν το ίχνος της σύγχρονης ιστορίας σε μια άλλη. Η σχέση ενός δίπολου, παλιού και νέου, αρνητικού και θετικού, ζωής και θανάτου, θηλυκού και αρσενικού φαίνεται ακόμα και στο διδακτορικό μου πριν 14 χρόνια, με την εμμονή μου να βρω την ισορροπία μου ουσιαστικά, με την αρχαιολατρική διατριβή πάνω στην Διονυσιακή και Απολλωνιακή διχοτομία”.
- Ποιος είναι συνήθως ο τρόπος που φτιάχνεις ένα έργο;
“Η δημιουργία έργων μου βασίζεται σε αυστηρούς περιορισμούς· η αφοσίωση και η επιμονή είναι περιορισμός. Το στούντιο, το ατελιέ, μου επιβάλλει περιορισμούς. Οι προσωπικοί περιορισμοί είναι σαν ιεροτελεστία. Είναι μια εμμονή που επαναλαμβάνεται συνεχώς. Είναι σαν μια βαθιά συγκέντρωση στο πώς ακολουθούμε συναισθηματικά και φυσικά ένα αυστηρό τρόπο γέννησης του έργου τέχνης. Οι περιορισμοί, εξωτερικοί ή προσωπικοί, οδηγούν τελικά σε ένα είδος λύτρωσης και ελευθερίας”.
- Εδώ και 5 χρόνια έχετε μετατρέψει το εργαστήριό σας σε ένα “artist run space” με το όνομα “Space52”. Tι ακριβώς είναι το “Space52”;
“Ναι, ακριβώς. Είμαι ο ιδρυτής του μη κερδοσκοπικού οργανισμού “Space52” και του περιοδικού «One after another» στην Αθήνα, το οποίο είναι κομμάτι του οργανισμού αυτού. Το όνομά του χώρου έχει αναφορά απλώς στο δρόμο του Βοτανικού, στην οδό Καστοριάς 52, όπου και βρίσκεται. Ετσι, ένα παλιό φαναρτζίδικο γίνεται χώρος τέχνης σε μια όμορφη γειτονιά. Το “Space52” υποστηρίζει καλλιτέχνες με έδρα την Αθήνα και αναζητά συνεχώς συνεργασίες με χώρους τέχνης και επαγγελματίες από το εξωτερικό. Το “Space52” χρησιμεύει ως κόμβος για τοπικούς και διεθνείς δημιουργικούς ανθρώπους, διανοούμενους και θεωρητικούς. Ο κύριος στόχος όλων των δεσμεύσεων του είναι οι τρέχουσες έρευνες της αναπτυσσόμενης δυναμικής κοινότητάς μας. Το “Space52” είναι η θερμοκοιτίδα ιδεών και πειραματισμών της Αθήνας (http://www.space52.gr/). Εχουμε παρουσιάσει δεκάδες ομαδικές και ατομικές εκθέσεις καλλιτεχνών από όλο τον κόσμο, βιβλία, περφόρμανς και έργα. Επίσης έχουμε φιλοξενήσει καλλιτέχνες σε residency, ώστε αυτοί να παράξουν το έργο στο χώρο και να το παρουσιάσουν στο τέλος σε μορφή έκθεσης ή workshop. Το 2021 το “Space52” βραβεύτηκε με το “NEON Grant” για την οργάνωση της ομαδικής διεθνούς έκθεσης με τίτλο «Μην διασχίσεις ποτέ το ίδιο ποτάμι δύο φορές», σε συνεργασία με τους επιμελητές Kisito Assangni και Αριάννα Καλλιγά. Επίσης το 2020 εξέδωσε τον κατάλογο “Q u a r a n t i n e Ex h i b i t i o n”, με αφορμή το open call κατά τη διάρκεια του covid-19 στο “Space52”. Ο κατάλογος που εκδόθηκε στο πλαίσιο της «Εκθεσης καραντίνας» είναι προς πώληση και τον βρίσκει κανείς και στη συλλογή του ΕΜΣΤ – Εθνικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης στην Αθήνα”.
- Το τελευταίο έργο σας αν δεν κάνω λάθος έχει σχέση με τη μνήμη, το μνημείο και την ιστορία μας. Ετσι δεν είναι;
“Το έργο αυτό λέγεται “MOMAFAD – Museum of modern art for a day”. Το “Μουσείο Μοντέρνας Τέχνης για μια μέρα”, μετά από 2 χρόνια έρευνας και πολύ συντονισμένης δουλειάς παρουσιάστηκε τέλος του 2021 στο ΕΜΣΤ Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης στην Αθήνα. Η παρουσίαση έγινε στο πλαίσιο της έκθεσης «SunShip: The Arc That Makes The Flood Possible», Arts Letters & Numbers στο CITYX Venice Italian Virtual Pavilion της 17ης Μπιενάλε Αρχιτεκτονικής της Βενετίας. Αυτό το πρώτο “MOMAFAD”, υλοποιήθηκε στο εγκαταλελειμμένο κτήριο του πρώην Ανατολικού Αερολιμένα Αθηνών στην περιοχή του Ελληνικού, το οποίο σχεδιάστηκε από τον Φινλανδό αρχιτέκτονα Eero Saarinen το 1968. Στην επιλογή της συγκεκριμένης τοποθεσίας συνετέλεσαν τόσο η σπουδαία αρχιτεκτονική, όσο και η συναισθηματική αξία του κτηρίου για τον Ελληνικό λαό”.
- Πόσο σημαντική είναι η συνεργασία και η ομαδικότητα, για την ατομική και γενική πρόοδο στην τέχνη;
“Απόδειξη - εκ του αποτελέσματος - της συνεργατικότητας και σύμπνοιας απόψεων είναι το “MOMAFAD”. Οι συνεργασίες είναι πολύ σημαντικές, όμως δεν πιστεύω ότι κάτι πραγματικά επαναστατικό έχει ποτέ επινοηθεί από ομάδα. Συνεργασίες αληθινές βέβαια πάντα βοηθούν και κάνουν το ατομικό έργο του κάθε καλλιτέχνη καλύτερο και κατά συνέπεια και το ομαδικό. Οι καλύτερες συνεργασίες μου είναι με καλλιτέχνες, όχι εικαστικούς, καθώς και με επαγγελματίες επιστήμονες σε διάφορους τομείς. Η τέχνη είναι αρκετά ατομική και μοναχική ιστορία, που απαιτεί φοβερή συγκέντρωση. Η εξοικείωση με τη μοναξιά μπορεί να είναι δύσκολη, δεδομένου ότι οι σχέσεις μας αυτές τις μέρες τείνουν να είναι αρνητικές. Η διαφορά γίνεται βέβαια όταν συναναστρέφεσαι φίλους με ίδιες αγωνίες και αναζητήσεις και έτσι το πιο απλό θέμα συζήτησης, αστείο, καθημερινό, πολιτικό, φιλοσοφικό και ό,τι άλλο μπορεί να σκεφτείτε, γίνεται πηγή έμπνευσης, χαράς, χαλάρωσης και δημιουργίας και όχι χάσιμο χρόνου. Αρα αν θέλετε να απαντήσω στη ερώτησή σας, ίσως καταλήξω στο ότι η μοναξιά του καλλιτέχνη είναι απαραίτητη μέσα στην ομάδα”.
- Παρατηρείται συνεχής διάλογος μεταξύ δομικών/σκληρών υλικών και ιδιαίτερα “εύθραυστων” όπως η δαντέλα. Τι προσφέρει αυτή η συνεργασία;
“Νομίζω ότι αυτός ο διάλογος είναι προφανής. Η δαντέλα είναι το διονυσιακό στοιχείο που χρειάζεται το απολλωνιακό να ζευγαρώσει. Η συνεργασία αυτή λοιπόν εδώ και πάνω από 10 χρόνια έχει προσφέρει πληθώρα έργων. Η πρώτη ευκαιρία μου δόθηκε πριν μια δεκαετία με το project του Helidon Gjergji Mobilnale στην Πράγα. “Εντυσα” ένα smart με τις δαντέλες - προίκα της μητέρας μου. Οπως και ο Samuel Johnson είπε κάποτε ότι «Η φύση έχει δώσει στις γυναίκες τόση δύναμη, αλλά ο νόμος τους έχει δώσει τόσα λίγα» το έργο αυτό μιλάει για ένα είδος εξουσίας πάνω στους άνδρες, με το κέντημα ως θηλυκό στοιχείο πάνω στο αυτοκίνητο, ένα καθαρά αντρικό σύμβολο. Η γεωμετρία της δαντέλας έρχεται να συναντήσει στα επόμενα βήματά μου τη δομή και τις γραμμές του γύψου, του ξύλου, αλλά και του ίδιου του ανθρώπινου σώματος. Επαναχρησιμοποίησα κομμάτια παλιών ξύλινων επίπλων, τα οποία τα βρήκα στους δρόμους της Αθήνας, και τα κάλυπτα με λευκό κεντητό βελονάκι και γύψο, επαναπροσδιορίζοντας τη δομή, τη λειτουργία αλλά και την αισθητική τους. Τα παλιά χρηστικά αντικείμενα έπαιρναν νέα ζωή και αρχιτεκτονική άποψη, με μοναδική ουσιαστική αλλαγή την γεωμετρία. Οπως έγραψε ο Σωτήρης Μαχτσετζής, ως επιμελητής της έκθεσης “Beauty is the Method”, «ο Χριστοφιλογιάννης εκθέτει τη θεμελιώδη αρχή των συνεχόμενων μετασχηματισμών, αποτίοντας φόρο τιμής σε έναν από τους βασικούς νόμους της τέχνης: τη γεωμετρία.».
- Τι άλλο “ντύσατε” με δαντέλα;
“Με εμφανή γεωμετρικά σχήματα από την αλφάβητο των ναυτικών η δαντέλα ντύνει την μεγάλη ξύλινη πόρτα του σχολείου της Υδρας με τίτλο “Abracadabra”. Ενα παιχνίδισμα στα Αραμαϊκά: “I create as I speak” για το Hydra School Projects. Στην συνέχεια συνεργάστηκα με το χορογράφο και φίλο Γιάννη Αντωνίου, ο οποίος μέσα από απλές γυμναστικές ασκήσεις και μηχανικές στυλιζαρισμένες κινήσεις, προσέδωσε κίνηση στο κέλυφος (δαντέλα) κάνοντας ¨αόρατο¨ το ίδιο του το σώμα. Το λευκό της δαντέλας έπαιρνε συνεχώς την φόρμα και την γεωμετρία του ανθρώπινου σώματος σαν ένα αντικείμενο και έτσι το αποτέλεσμα ήταν μία σχέση μικρο-γεωμετρίας πάνω στη γεωμετρία, δηλαδή αυτή των μικρών μοτίβων της δαντέλας πάνω στην γεωμετρία του ανθρώπου”.
- “Η σύζευξη παρόντος και παρελθόντος μπορεί να καρποφορήσει το μέλλον”;
“Ισως αυτή ακριβώς η σύζευξη να είναι και ένα από τα πιο σημαντικά στοιχεία της δουλειάς μου. Λατρεύω τη δύναμη και τη γνώση που αντλώ από το παρελθόν και είναι κάπως ένας τρόπος να δημιουργήσω εικόνες του μέλλοντος μερικές φορές δυσάρεστες, και άλλες ουτοπικές και ευχάριστες. Η παράδοση, η οικογένεια, το σπίτι, η μυθολογία είναι βασικά στοιχεία να χτίσω το μελλοντικό μου έργο. Στην ενότητα των φωτογραφικών κολάζ στην Bienalle 6 Θεσσαλονίκης, παρουσιάζω την εικόνα ενός δυστοπικού κόσμου, μιας ανοίκειας πραγματικότητας. Χαρακτηριστικές απόψεις της Αθήνας (με τον Παρθενώνα, τον λόφο του Λυκαβηττού και την Ομόνοια να κυριαρχούν) και της Θεσσαλονίκης (με την παλιά παραλία της σε πρώτο πλάνο) συνδυάζονται με απόψεις του ερειπωμένου αστικού τοπίου της εγκαταλελειμμένης πλέον πρωτεύουσας της Συρίας. Τα πάντα μπορούν να οδηγηθούν στην πόρτα μας με ταχύτητα αστραπής. Η επενέργεια της τρομοκρατίας δεν είναι μακριά από τα σπίτια μας. Πού είναι τώρα ένα ασφαλές μέρος στον κόσμο; Σκεφτήκαμε ποτέ ότι αύριο θα πρέπει να φύγουμε από την πατρίδα μας; Αυτή η σειρά των φωτογραφικών colaz αποκαλύπτει ένα ερειπωμένο τοπίο της Αθήνας και της Θεσσαλονίκης συνδυασμένο με το τοπίο της εγκαταλελειμμένης πια πρωτεύουσας της Συρίας. Είμαστε έτοιμοι να εγκαταλείψουμε το σπίτι, τον πολιτισμό, την οικογένεια, τη γλώσσα και την ιστορία μας; Πού θα πάμε να βρούμε ένα καταφύγιο; Ασφαλές καταφύγιο. Τα έργα μου κυριαρχούνται από το αρχιτεκτονικό στοιχείο και τις γεωμετρικές μορφές όπου η απλότητα, η καθαρότητα και η αφαίρεση συναντώνται με την ομορφιά και τον λυρισμό. Είναι ένα σχόλιο στη σύγχρονη κοινωνική, οικονομική και πολιτική διαταραχή, όπου το δικαίωμα στη στέγαση, ένα θεμελιώδες ανθρώπινο δικαίωμα, τίθεται υπό συνεχή αμφισβήτηση”.
- Ξεκάθαρο το αίτημά σας, δύσκολη η υλοποίηση του…
“Η δουλειά μου επιχειρεί κάποιους συσχετισμούς μεταξύ κουλτούρας και φύσης και του δίπολου, φως/σκοτάδι. Ολα επιβιώνουν σε μία μελαγχολική ύπαρξη και αντανακλούν έναν καθημερινό εχθρικό κόσμο, μέσα από τον οποίο διέρχονται. Αντί του τόπου και της δομής εμφανίζονται ανώνυμες καταστάσεις του μυαλού, μεταξύ κανενός τόπου και της ανησυχίας, της μοναξιάς και της ερημιάς. Στην κατάσταση της μοναξιάς και της ερήμωσης μπορεί να προβάλει η ελευθερία, και στα έργα μου η μοναξιά και η ελευθερία είναι συνδεδεμένες αξεδιάλυτα. Πέρα από τις παραδοσιακές οντολογικές κατηγορίες και ερμηνείες, ο κόσμος είναι ένα παιχνίδι δυνάμεων δίχως κάποια εσωτερική δομή ή τελικό σκοπό. Η εγκατάλειψη, ως πέρασμα του χρόνου, το σώριασμα, η κατάρρευση και η αλλαγή γνώριμων στοιχείων όπως μια σχολικής τάξης, ενός αρχαίου γλυπτού κ.α. απεικονίζονται στα έργα ζωγραφικής μου σε ξύλο. Υπάρχει κάποια ομορφιά στην αποσύνθεση, μετατρέποντας την εγκατάλειψη σε απόκοσμη εντελώς απροσδόκητη τέχνη, που μπορεί να είναι εκπληκτικά ζωντανή και εμπνευσμένη. Ο κόσμος σήμερα χρειάζεται να πατήσει σε κάποιες γνώριμες βάσεις του παρελθόντος. Εχοντας πρότυπο την Ελληνική αρχαϊκή παράδοσή μας, ανατρέχω σε μύθους και ιστορίες του παρελθόντος και απεικονίζω το σύγχρονο νου με τη ζωγραφική, γλυπτική και οποιαδήποτε άλλο τρόπο μπορώ. Στον πίνακα π.χ. «τι έχεις στο μυαλό σου» όλη αυτή η εκστατική δύναμη που παραδίδεται από τον Βάκχο είναι σαν το κόσμο του Διόνυσου μέσα στον εγκέφαλό σου που θέλει να σε κάνει να χάσεις τον έλεγχό σου. Τι έχει συμβεί τη στιγμή των Διονυσιακών Θεοφανίων; Τι ζήσαμε; Βιώνουμε την «εκδήλωση» του Διονύσου. Μία τρέλα. Τι είναι όμως αυτό που εκδηλώνεται; Φαντασία; Ενα φάντασμα; Ενα όραμα; Μια εικόνα; Μια μάσκα; Τα “Θεοφάνια του Διονύσου” δεν είναι παρά μια οικεία αμεσότητα, μια αύρα της ετερότητας της επιθυμίας, του πάθους και της υπερβολής”.
- Αρχικά σπουδάσατε μηχανολόγος μηχανικός και στη συνέχεια Industrial Design. Το τεχνολογικό παρελθόν σας, πόσο σας έχει βοηθήσει;
“Στην αρχή των σπουδών μου στη Σχολή Καλών Τεχνών στο Cluj Napoca της Ρουμανίας, πίστευα ότι ήταν πολύ αρνητικό για μένα που ‘έχασα’ κάποια χρόνια σπουδών και μετέπειτα εργασίας ως μηχανολόγος. Ομως ο χρόνος, οι συγκυρίες και οι κατάλληλοι άνθρωποι που ήταν δίπλα μου όπως ο μέντορας μου και πρύτανης της σχολής Ioan Sbarciu, μου έδωσαν να καταλάβω ότι η τέχνη μπορεί να “παντρευτεί” με το παρελθόν μου σαν μηχανικός και μπορεί να δώσει ένα ιδιαίτερο χαρακτήρα στα έργα μου. Ετσι αποενοχοποιήθηκα και στη Ρουμανία ως φοιτητής ακόμα δούλευα ως σκηνογράφος στο Εθνικό Θέατρο, κάτι που μου άρεσε πολύ και μου ήταν πολύ εύκολο ως διαδικασία. Τα τεχνικά σχέδια, υλικά και λύσεις που απαιτούνταν στο σκηνικό έρχονταν να συνδυαστούν με το εικαστικό κομμάτι της σκηνογραφίας με πολύ ομαλό τρόπο. Συνεργάστηκα με πολύ σημαντικούς σκηνοθέτες στη Ρουμανία με αποκορύφωση τη συνεργασία μου στη Ελλάδα με τον Robert Wilson στο έργο “Οδύσσεια” στο Εθνικό Θέατρο. Στη συνέχεια στα γλυπτά μου, σχέδια και εγκαταστάσεις φαίνεται έντονα το τεχνικό στοιχείο - άμεσα συνδυασμένο με το εικαστικό. Ετσι συνεργάστηκα και με τον συμπατριώτη μου Χαράλαμπο Παπαδόπουλο, ιδρυτή της IDS-Industrial Drone Services, για τα light drawings με drones. Αυτά μετατρέπουν, για πρώτη φορά στην Ελλάδα, τον ουρανό σε καμβά και με τη βοήθεια της τεχνολογίας των drones και με το software του Παπαδόπουλου μπορούμε να σχεδιάσουμε σε ένα τεράστιο καμβά στον ουρανό, οτιδήποτε έχουμε στο χαρτί. Τα μικρά σχέδια με μολύβι μετασχηματίζονται σε κωδικό συντεταγμένων στον ουρανό θυμίζοντας το 1949 τον Pablo Picasso που ζωγράφιζε με φωτεινά σχέδια τις εκδοχές των ταύρων και των ελληνικών προφίλ σε ένα σκοτεινό δωμάτιο. Τα πιο πρόσφατα σχέδια μου έχουν επίσης αναφορές στο παρελθόν μου. Είναι μια σειρά έργων που ονομάζεται “Μηχανικά σώματα”. Το “Μηχανικό ειδώλιο” φέρνει στο προσκήνιο τα πιο αντιπροσωπευτικά παραδείγματα της αναπαράστασης μιας νέας κατασκευής, του εκσυγχρονισμού, της ανάπτυξης, καθώς και του ερωτισμού και της απελευθέρωσης δημιουργώντας αρχιτεκτονικά στοιχεία, χώρους και μηχανικά στοιχεία όπως στην αποτύπωση της ανθρώπινης μορφής στα κυκλαδικά ειδώλια με μέτρο, λιτότητα, απλότητα και καθαρότητα”.
- Ποια είναι τα επόμενα σχέδιά σας;
“Το πρώτο εξάμηνο του 2022 θα παρουσιάσουμε στο “Space52” το 3o edition της έκθεσης ‘Forthcoming’ με την υποστήριξη του Δανέζικου Ινστιτούτου σε συνδυασμό με residency Δανού καλλιτέχνη στην Αθήνα. Προσωπική μου ανάγκη και διάθεση είναι να κάνω κάτι στη Μεσσηνία. Ισως Καλαμάτα, Πύλο, Γαργαλιάνους, αλλά ακόμα και στην Καλλιθέα, στο χωριό που μεγάλωσα. Ακουσα πρόσφατα ότι το Δημοτικό Σχολείο στη Καλλιθέα ερήμωσε και δεν λειτουργεί πια και δεν σας κρύβω παρόλο που έχω να πάω στο χωριό 30 χρόνια στεναχωρήθηκα πολύ! Ξέρω αξιόλογους Μεσσήνιους καλλιτέχνες και θα ήταν καταπληκτικό να κάνουμε κάτι στο τόπο μας σύντομα σε συνδυασμό με αξιόλογους καλλιτέχνες και θεωρητικούς από Ελλάδα και εξωτερικό”.
Βιογραφικά στοιχεία: Μεγάλωσε στη Καλλιθέα Μεσσηνίας. Ο Διονύσης Χριστοφιλογιάννης είναι καλλιτέχνης που ζει στην Ελλάδα, καθηγητής Καλών/ Εικαστικών Τεχνών στο Αμερικάνικο Κολλέγιο Ελλάδος Deree. Εχει σπουδάσει ζωγραφική στο Cluj Napoca School of Fine Arts στη Ρουμανία, με διδακτορικό στις Καλές/Εικαστικές Τέχνες (ΜΑ και PhD), αφού πρώτα απασχολήθηκε για μερικά χρόνια στον τομέα του βιομηχανικού σχεδίου και της μηχανικής αποφοιτώντας μηχανολόγος μηχανικός από το Sheffield Hallam University και στη συνέχεια Industrial Design μεταπτυχιακό από το Strathclyde University στη Σκωτία. Τα έργα του ανήκουν σε πολλές ιδιωτικές και δημόσιες συλλογές στην Ελλάδα και στο εξωτερικό. Σε αυτά κυριαρχεί το αρχιτεκτονικό στοιχείο και οι γεωμετρικές φόρμες όπου η απλότητα, η καθαρότητα και η αφαίρεση συνδυάζονται με τον ωραιοποίηση και τον λυρισμό. Σχολιάζει τη σύγχρονη κοινωνική, οικονομική και πολιτική αναταραχή όπου το δικαίωμα στη στέγαση, θεμελιώδες ανθρώπινο δικαίωμα, τίθεται υπό διαρκή αμφισβήτηση.
