Η υφαντική τέχνη, είναι σίγουρα μια από τις πιο παλιές μορφές χειροτεχνίας και η δημιουργός του «Ηλακάτειαι», Μαρία Σγουρού, είναι μια πραγματικά χαρισματική γυναίκα, με βαθιά αγάπη για τον άνθρωπο, την τέχνη της και τη διάδοσή της.
Η ίδια, φιλοδοξεί να διδαχθεί η υφαντική στα δημοτικά σχολεία και να δημιουργηθεί μια σχολή υφαντικής τέχνης με υψηλές προδιαγραφές, έτσι ώστε να είναι ένα εργαλείο για τη παιδεία των νέων και την καλύτερη ζωή των ενηλίκων.
«Ανήκει στις δημιουργικές τέχνες και, εκτός από την καλλιτεχνική της αίσθηση, η υφαντική έχει μεγάλη τεχνογνωσία σε πολλά επίπεδα αενάως. Δηλαδή γνώσεις μηχανικής, χημείας, μαθηματικών, τέχνης και φιλοσοφίας, ακόμα και κυβερνητικής» αναφέρει και προσθέτει «Μήπως λοιπόν ήρθε η ώρα και για τέτοιου είδους πράξεις που επιφέρουν την εξωτερική και εσωτερική αρμονία του ανθρώπου;».
Με αφορμή τα μαθήματα που θα ξεκινήσουν εντός του Μαρτίου στην Καλαμάτα, η έμπειρη εκπαιδεύτρια μιλά στην «Ε» και το eleftheriaonline.gr για το πώς ξεκίνησε, τις προκλήσεις που αντιμετώπισε και τους στόχους που έχει θέσει. Να διευκρινίσουμε ότι η υφαντική είναι μία τέχνη που χρειάζεται εκμάθηση από ένα δάσκαλο. «Επειδή το εύρος των τεχνικών είναι μεγάλο, σας περιμένουμε στον κύκλο μαθημάτων υφαντικής που θα ξεκινήσουμε στην Καλαμάτα, στα πλαίσια της διάσωσης και ανάδειξης παραδοσιακών τεχνών», επισημαίνει η κυρία Σγουρού.
Συνέντευξη στην Κωνσταντίνα Δρακουλάκου
- Πότε και με ποια αφορμή ξεκινήσατε την υφαντική;
Από μικρή μου άρεσαν οι τέχνες, όμως μέχρι το 1984 δεν είχα καταφέρει να βρω ακριβώς σε ποιά απ’ όλες ήθελα να μαθητεύσω. Ώσπου μια μέρα, περπατώντας στο κέντρο της Αθήνας, έπεσε τυχαία το μάτι μου σε ένα μικρό, χαριτωμένο τελαράκι υφαντικής που ήταν σε μια βιτρίνα καταστήματος. Αμέσως την άλλη μέρα έτρεξα να το αγοράσω με λαχτάρα, σα να ήταν το τελευταίο κομμάτι στη βιτρίνα. Και με μεγάλη ανυπομονησία κάθισα να υφάνω σαν να ήξερα από πάντα την υφαντική. Εντυπωσιάστηκα τόσο πολύ με το αποτέλεσμα! Είχα υφάνει το πρώτο μου υφαντό και ήθελα να συνεχίσω με μεγάλη όρεξη. Εκείνη την περίοδο έμενα στα Αναφιώτικα κάτω από την Ακρόπολη. Έτσι ανακάλυψα ότι στο Μουσείο Χατζημιχάλη στην Πλάκα γίνονταν μαθήματα υφαντικής. Η πρώτη μου δασκάλα ήταν η Σοφία Μάγγου το 1985. Αργότερα, προσπαθώντας να τελειοποιηθώ και αφού ήδη είχα αγοράσει έναν αργαλειό, το 1993 πήγα στη δημόσια κρατική σχολή υφαντικής του ΕΟΜΜΕΧ. Εκεί είχα 3 υπέροχες δασκάλες. Την Αγγελική Παπιγκιώτη-Γρίσπου, την Ευφροσύνη Χατζή και την Βάσω Δημητρακοπούλου – Αλεξοπούλου.
- Tα πρώτα χρόνια εργαστήκατε ως εκπαιδεύτρια υφαντικής στο Σικιαρίδειο Iδρυμα για Α.Μ.Ε.Α. Θα θέλατε να μας πείτε λίγα λόγια γι' αυτό και για την πορεία σας μετέπειτα; Ποιες ήταν οι προκλήσεις που αντιμετωπίσατε; Υπήρξαν περίοδοι παύσεων και, αν ναι, πού οφείλονται;
Το 1999 με ειδοποίησαν να πάω στο Σικιαρίδειο Ίδρυμα ως εκπαιδεύτρια υφαντικής για ΑΜΕΑ στο Μαρούσι. Η πρόκληση ήταν μεγάλη γιατί, ενώ από την μία ήξερα καλά την υφαντική τέχνη, από την άλλη δεν εγνώριζα τίποτε για τα άτομα με ειδικές δεξιότητες. Έτσι, όταν βρέθηκα εκεί την πρώτη ημέρα και παρά τους φόβους μου δύο ήταν οι εκπλήξεις που με περίμεναν. Μία η χαμογελαστή ομάδα της υφαντικής και μία το υπέροχο και μεγάλο, πλήρως εξοπλισμένο εργαστήριο, που διέθετε το ίδρυμα. Έτσι τα ανέλαβα με χαρά και τα δύο και τελικά δεν έπεσα έξω, γιατί ήταν τα ωραιότερα χρόνια της ζωής μου. Δυστυχώς όπως όλοι γνωρίζουμε, το 2012 ήρθαν τα μνημόνια και η οικονομική κρίση, οπότε για να επιβιώσει το ίδρυμα, έπρεπε να απολύσει πάνω από 30 εργαζόμενους. Μέσα σε αυτούς ήμουν κι εγώ. Βρέθηκα λοιπόν εκτός εργασίας, εκτός μαθητών και χωρίς την καθημερινότητα της υφαντικής και του εργαστηρίου γιατί είχα πουλήσει και τον δικό μου αργαλειό μερικά χρόνια πριν. Αυτό ήταν για εμένα μια μεγάλη στέρηση της υφαντικής εκείνη τη χρονιά. Ετσι μετά το πρώτο σοκ, άρχισα να παραδίδω μαθήματα υφαντικής σε έναν πολιτιστικό σύλλογο. Την ίδια χρονιά έκλεισε και ο ΕΟΜΜΕΧ. Αυτό ήταν ένα ακόμη σοκ.
- Επομένως έχετε αποκτήσει μια εμπειρία στη διδασκαλία. Ποια είναι, θα λέγατε, η κύρια διαφορά μεταξύ αυτού που μάθατε και αυτού που διδάσκετε τώρα;
Προσπαθώ να μην υπάρχει καμία διαφορά ως προς τις τεχνικές της υφαντικής. Στον τρόπο διδασκαλίας όμως θεωρώ πως θα πρέπει να είναι πιο απλουστευμένος, κατανοητός, και ολοκληρωμένος. Επίσης, να είναι εμπλουτισμένος με μια άλλου είδους προσέγγιση που νομίζω ότι μου επιτρέπει η γνώση των αρχαίων κειμένων. Έτσι η διδασκαλία έχει ένα ιστορικό, ετυμολογικό, και φιλοσοφικό υπόβαθρο, οπότε μας δημιουργεί χαρά κι ενδιαφέρον από την πρώτη επαφή.
- Ας σταθούμε για λίγο στο όνομα του συλλόγου στον οποίο διατελείτε πρόεδρος. "Ηλακάτειαι". Ποιο είναι το νόημα αυτής της λέξης και πόσο βαθιά στον χρόνο τη συναντούμε;
Αυτή η λέξη δεν υπάρχει στα λεξικά μας. Υπάρχει όμως στις πινακίδες της Κνωσού σε γραφή Γραμμική Β’ (1400π.Χ.). Εκεί καταγράφονταν οι γυναίκες που έγνεθαν και παρέδιδαν το νήμα στις υφάντρες είτε του παλατιού είτε των γύρω περιοχών. Το νήμα σαν πρώτη ύλη που είναι ελέγχεται εξ ολοκλήρου από τον Μίνωα. Γι’ αυτό και σήμερα ακόμα, αν δεν διαχειριζόμαστε την πρώτη ύλη, σαν κράτος δεν έχουμε καμία ανάπτυξη και στην ουσία δεν υπάρχουμε. Είμαστε απλά δούλοι. Αυτή η λέξη, «ΗΛΑΚΑΤΗ», δηλώνει ένα μακρύ ξύλο, ένα καλάμι, όπου εκεί τυλίγεται η τουλούπα με το μαλλί και το άτομο που χειρίζεται την ΗΛΑΚΑΤΗ λέγεται «ΗΛΑΚΑΤΕΙΑ». Υπάρχει ακόμη και σήμερα σαν λέξη στα Βαλκάνια, και στη Μήλο διατηρεί τον τύπο της δωρικής διαλέκτου «ΑΛΕΚΑΤΗ», που σημαίνει το εργαλείο της νήσεως δηλαδή της κατασκευής του νήματος.
- Ας μιλήσουμε λοιπόν για τον σύλλογο Ελληνικής Υφαντικής Τέχνης «Ηλακάτειαι». Πότε ιδρύθηκε και ποιους στόχους έχει θέσει;
Μετά λοιπόν από το 2012 και το κλείσιμο του ΕΟΜΜΕΧ, σκεφτόμουν συνεχώς ότι δεν θα υπήρχε ποτέ ξανά ένας φορέας με σοβαρή στήριξη στην υφαντική τέχνη και θα διακόπτετο η πλούσια συνέχεια, γνώση και παράδοση που διαθέτουμε σαν Ελληνες. Έτσι, μερικοί φίλοι της υφαντικής και υφάντρες αποφασίσαμε να ιδρύσουμε τον σύλλογο "Ηλακάτειαι" το 2016. Ο σκοπός του συλλόγου είναι η διδασκαλία, διάδοση και διατήρηση της αρχαίας, παραδοσιακής και σύγχρονης ελληνικής υφαντικής τέχνης. Επίσης η έρευνα, μελέτη, αναζήτηση, συγκέντρωση και δημοσίευση ιστορικού και λαογραφικού υλικού, η διαφύλαξη, υποστήριξη, προβολή και αξιοποίηση της υφαντικής τέχνης.
- Γιατί θα προτείνατε την υφαντική σε λάτρεις της χειροτεχνίας; Ποιο θετικό αντίκτυπο μπορεί να έχει στη ζωή των ανθρώπων και τι σημαίνει για εσάς δημιουργικότητα;
Το να έχω έναν τρόπο ζωής σχετικό με μια δημιουργική τέχνη και όχι μιμητική. Δηλαδή το να γνωρίζω τον τρόπο κατασκευής ενός τρισδιάστατου αντικειμένου σε όλες τις φάσεις του και την πρώτη ύλη του, τις αιτίες κατασκευής του και τον τελικό σκοπό χρησιμότητάς του για το κοινό όφελος. Από αυτό υπάρχει η λεγόμενη χαρά της δημιουργίας. Όπως ακριβώς λέει και ο Πλάτων, η χαρά είναι αυτή που θρέφει την ψυχή μας οπότε είμαστε υγιείς στο σώμα και στην ψυχή.
Γιατί ανήκει στις δημιουργικές τέχνες και, εκτός από την καλλιτεχνική της αίσθηση, η υφαντική έχει μεγάλη τεχνογνωσία σε πολλά επίπεδα αενάως. Δηλαδή γνώσεις μηχανικής, χημείας, μαθηματικών, τέχνης και φιλοσοφίας, ακόμα και κυβερνητικής. Εξαιτίας των δυνάμεων που κατέχει αλλά και της διεργασίας που επιτελεί ως πράξη εξωτερική αλλά και εσωτερική, καθώς όπως μας λέει ο Πρόκλος, η Αθηνά υφαίνει τα δύο άλογα μέρη της ψυχής μας για να μπορέσει έτσι αυτή να εξελιχθεί. Μήπως λοιπόν ήρθε η ώρα και για τέτοιου είδους πράξεις που επιφέρουν την εξωτερική και εσωτερική αρμονία του ανθρώπου;
- Ποια είναι η διαδικασία δημιουργίας ενός κομματιού; Υπάρχουν συγκεκριμένα υλικά, τα οποία πρέπει να διαθέτει κανείς; Και τί θα συμβουλεύατε κάποιον που θα ήθελε να ξεκινήσει κάτι δημιουργικό – όπως ένα στρωσίδι, για παράδειγμα;
Η υφαντική είναι μία τέχνη που χρειάζεται εκμάθηση από ένα δάσκαλο. Το υφαντό ξεκινά με δύο διαφορετικά είδη κλωστών, δηλαδή το στημόνι και το υφάδι. Τα υλικά πρέπει να είναι συγκεκριμένα, για να δένουν αρμονικά μεταξύ τους και να ενώνονται. Αν το στρωσίδι είναι κουρελού, χρησιμοποιούμε βαμβακερό στημόνι (κουρελόνημα) και ό,τι παλιά υφάσματα έχουμε στο σπίτι, κόβοντάς τα με το ψαλίδι ισοπαχή και υφαίνοντάς τα σε αργαλειό ή και σε τελάρο ζωγραφικής. Αυτό συμβάλλει και στην ανακύκλωση. Όσον αφορά το κιλίμι χρησιμοποιούμε μάλλινο υφάδι και πολλές τεχνικές, σχέδια και χρώματα. Επειδή το εύρος των τεχνικών είναι μεγάλο, σας περιμένουμε στον κύκλο μαθημάτων υφαντικής που θα ξεκινήσουμε στην Καλαμάτα.
- Ποια είναι τα απαραίτητα εργαλεία;
Απαραίτητα εργαλεία είναι όλο το πλήθος των εργαλείων για το ξάσιμο (λανάρια, λανάρες), γνέσιμο (ρόκες ή ηλακάτες, αδράχτια και σφονδίλια), βάψιμο (καζάνια και διάφορα λουλούδια της φύσης) και ο αργαλειός για την ύφανση με τα όργανα που χρησιμοποιούμε (σαΐτες, μασούρια κ.α.). Τα μαθήματά μας όμως ξεκινάνε σε τελάρο ζωγραφικής.
- Στα πλαίσια της διάσωσης και ανάδειξης παραδοσιακών τεχνών, η Κοιν.σ.επ. "Εθος Πελοποννήσου" διοργάνωσε πρόσφατα στην Καλαμάτα μια παρουσίαση υφαντικής που είχε σημαντική συμμετοχή. Θα μπορούσαν, όσοι δεν παρέστησαν, να έχουν μια δεύτερη ευκαιρία γνωριμίας με την υφαντική τέχνη;
Η παρουσίαση είναι μέρος των μαθημάτων που θα γίνουν. Οι ενδιαφερόμενοι λοιπόν μπορούν να ξεκινήσουν άμεσα τα μαθήματα και να νιώσουν όλη αυτή τη χαρά της δημιουργίας. Αν υπάρχει όμως ιδιαίτερο ενδιαφέρον, με πολύ μεγάλη χαρά θα μπορούσα να παρουσιάσω εκ νέου την υφαντική τέχνη.
- Πήρατε ένα πρόγραμμα ERASMUS για την υφαντική τέχνη. Ποιοί ήταν οι φορείς που το υλοποίησαν, σε ποιους απευθύνεται και ποια είναι τα αποτελέσματα του προγράμματος;
Το πρόγραμμα ξεκίνησε από μια ιδέα που είχα για την υφαντική τέχνη στο πανεπιστήμιο. Πάντα ήθελα η υφαντική να έχει ένα πανεπιστημιακό ίδρυμα που να την στηρίζει, όπως ακριβώς γίνεται και στις περισσότερες ευρωπαϊκές χώρες. Θα πρέπει να ξέρετε ότι η Δανία έχει ένα από τα καλύτερα πανεπιστήμια σχετικά με την υφαντική τέχνη. Αυτό το συζητούσα συχνά με τον διευθυντή μου, Ιωάννη Μπίστα, από το ίδρυμα Μαργαρίτα για Α.Μ.Ε.Α. Επειδή το ίδρυμα έχει συνεργαστεί με το Χαροκόπειο Πανεπιστήμιο για άλλα προγράμματα, ήταν μια ωραία ευκαιρία να μας βοηθήσει στην υλοποίηση της ιδέας μου. Έτσι, με την πρώτη ευκαιρία, πήραμε το πρόγραμμα αυτό που αφορούσε κυρίως Α.Μ.Ε.Α. αλλά συμπεριλήφθηκαν και 15 άτομα γενικού πληθυσμού. Φορείς υλοποίησης του προγράμματος ήταν το Χαροκόπειο Πανεπιστήμιο - Leader, το Ίδρυμα Μαργαρίτα και το Ίδρυμα Θεοτόκος. Σκοπός μας ήταν να εκπαιδεύσουμε 15 άτομα Α.Μ.Ε.Α. και 15 άτομα γενικού πληθυσμού στην υφαντική τέχνη μέσα από εγχειρίδια, τα οποία θα εκδίδαμε στο χρονικό πλαίσιο του προγράμματος. Τα οφέλη θα ήταν μεγάλα, διότι από το 2012 που έκλεισε ο ΕΟΜΜΕΧ δεν υπάρχει σχολή υφαντικής στην Ελλάδα που να δίνει κάποιο πιστοποιητικό. Επίσης όλη η γνώση και η διδασκαλία του ΕΟΜΜΕΧ δεν καταγράφηκε ποτέ. Γι αυτό ήθελα να γίνει καταγραφή όλης αυτής της γνώσης σε ένα εγχειρίδιο. Το πρόγραμμα τελείωσε με επιτυχία εν μέσω δύσκολων συνθηκών. Διδάχτηκαν 15 άτομα ειδικού πληθυσμού και 15 άτομα γενικού πληθυσμού δια ζώσης και εκδόθηκαν δύο εγχειρίδια τα οποία περιέχουν το αρχικό και βασικό μέρος της υφαντικής τέχνης με ένα τρόπο easy-to-read τόσο για τα Α.Μ.Ε.Α. όσο και για τον γενικό πληθυσμό. Τα εγχειρίδια αυτά έχουν εκδοθεί σε 6 γλώσσες και μπορεί ένας εκπαιδευτής με ευκολία να τα χρησιμοποιεί για τη διδασκαλία, η οποία είναι πολύ επίπονη λόγω του εύρους των πληροφοριών.
- Ποιοι είναι οι στόχοι σας για το μέλλον;
Στο μέλλον θα ήθελα να μπορούν οι άνθρωποι να προσεγγίσουν την υφαντική τέχνη με νέα στοιχεία και νέα δεδομένα. Γι' αυτό έχω δύο στόχους. Ο ένας είναι να διδαχθεί η υφαντική στα δημοτικά σχολεία και ο άλλος να δημιουργηθεί μια σχολή υφαντικής τέχνης με υψηλές προδιαγραφές, έτσι ώστε να είναι ένα εργαλείο για τη παιδεία των νέων και την καλύτερη ζωή των ενηλίκων.
