Το ενδιαφέρον της για την παράδοση την οδήγησε σε ένα οδοιπορικό στα χωριά της Τσακωνιάς, όπου, μέσα από συζητήσεις κυρίως με άτομα άνω των 60 ετών, κατέγραψε πολύτιμες πληροφορίες για την καλλιέργεια, τη συγκομιδή, την αποθήκευση και την κατανάλωση τοπικών καρπών. «Αυτό ήταν και το ωραιότερο μέρος αυτής της διαδικασίας: ατέλειωτες συζητήσεις, κεράσματα, μαγειρέματα, γέλια, φωτογράφιση και κατανάλωση φαγητού», σημειώνει. «Εντυπωσιάστηκα από την ποικιλία του τσακώνικου πρωινού γεύματος», αναφέρει χαρακτηριστικά. «Γάλα βρασμένο με πλιγούρι, βραστογαλιά – γάλα με μπουκιές ψωμιού και αλάτι, χαϊδίτσα – χυλός από καλαμποκάλευρο με βούτυρο και τυρί, κρασόβρεγμα με παξιμάδι, κρασί και ελιές, αλλά και γλυκά ψωμιά από καστανάλευρο ή χαρουπάλευρο με καρύδια, σταφίδες και μέλι. Ακόμα, οι συνταγές με κάστανο από τα ορεινά χωριά και η μελιτζάνα από την πεδινή Τσακωνιά ήταν πραγματικές αποκαλύψεις».

Στη συλλογή της με τίτλο "Γεύσεις Τσακώνων" παρουσιάζει παραδοσιακές συνταγές στην τσακώνικη διάλεκτο, συνοδευόμενες από την απόδοσή τους στην κοινή νεοελληνική. «Η προετοιμασία του φαγητού είναι μια πράξη αγάπης που ξεκινά από την επιλογή ποιοτικών υλικών», επισημαίνει η ίδια, ενώ τονίζει χαρακτηριστικά: «Οσο πιο λίγες γεύσεις ανακατεύονται σε ένα πιάτο, τόσο πιο νόστιμο είναι».

Συνέντευξη στην Κωνσταντίνα Δρακουλάκου

- Πώς επηρέασαν η προσωπική σας εμπειρία και η ζωή στο Λεωνίδιο την απόφασή σας να ασχοληθείτε με την τσακώνικη διάλεκτο και να δημιουργήσετε έργα γύρω από αυτή;

Στο πατρικό μου σπίτι ο πατέρας μου άκουγε τσακώνικα τραγούδια και κάθε φορά που τον επισκέπτονταν συγγενείς του από την πλευρά του πατέρα του μιλούσαν τσακώνικα. Η μητέρα μου, παρόλο που δεν ήταν Τσακώνα, ήταν Συριανή, αγάπησε τον τόπο και έδειξε μεγάλο ενδιαφέρον για τη γλώσσα. Την άκουγα να ρωτά συνέχεια τον πατέρα μου για τις ονομασίες διαφόρων πραγμάτων και με πολύ χαρούμενη διάθεση να τα επαναλαμβάνει. Παράλληλα στα κτήματά μας οι εργάτριες με καταγωγή από το τσακωνοχώρι Μέλανα Κυνουρίας μιλούσαν μόνο τσακώνικα μεταξύ τους, μιλάμε για τα μέσα της δεκαετίας του ’80. Για εμένα όλα αυτά είχαν καταλυτική σημασία, είχα ήδη αγαπήσει τον ήχο της γλώσσας. Η μεγάλη ώρα σήμανε όταν βραβεύτηκα σε ένα διαγωνισμό έκθεσης στην τσακώνικη διάλεκτο από το αρχείο Τσακωνιάς. Τότε ο αείμνηστος τσακωνολόγος-γλωσσολόγος Θανάσης Κωστάκης ζήτησε να γνωρίσει αυτή την μαθήτρια που εν έτει 1990 γνώριζε τόσο καλά τσακώνικα. Η συνάντησή μας ήταν ορόσημο για εμένα. Πήρα την σκυτάλη, δεν ξέχασα ποτέ τα λόγια του, την παράκλησή του να μην αφήσουμε τη γλώσσα μας να σβήσει. Προσωπικά βαθιά μέσα μου πιστεύω, πως γεννήθηκα για να ακολουθήσω αυτό το μονοπάτι.

- Ποιες εντυπώσεις σας αφήνουν οι αντιδράσεις των παιδιών όταν τους διαβάζετε παραμύθια στην τσακώνικη διάλεκτο και θεωρείτε ότι αυτό συμβάλλει στην αγάπη τους για τη γλώσσα και την παράδοση;

Θα μιλήσω για την πιο πρόσφατη εμπειρία που είχα με παιδιά του νηπιαγωγείου, μια τόσο τρυφερή ηλικία. Όταν έλαβα την πρόσκληση του προέδρου του Συλλόγου Γονέων και Κηδεμόνων να συμμετάσχω στις χριστουγεννιάτικες εορταστικές εκδηλώσεις, αρχικά προβληματίστηκα σκεπτόμενη πώς θα κερδίσω το μικρό μου κοινό. Επέλεξα να παρουσιάσω στα παιδιά τα έθιμα του Δωδεκαημέρου συνδυάζοντας αφήγηση, εικόνες και δρώμενα. Ήταν εκπληκτικό με πόση προσοχή παρακολούθησαν χωρίς να διακόψουν τη ροή της δράσης, με πόση χαρά επαναλάμβαναν τις τσακώνικες λέξεις και εκφράσεις που μάθαιναν, και με τι ενθουσιασμό δραματοποίησαν σκηνές του αφηγήματος.  Θεωρώ ότι αυτή είναι η δουλειά του καλού σπορέα, να προετοιμάσει το έδαφος, να σπείρει τον σπόρο και να φροντίσει να διώξει τα ζιζάνια, ξεκινώντας από αυτές τις μικρές τρυφερές ηλικίες, με αγάπη και σεβασμό. Αυτή είναι η βασική αρχή. Είσαι υπεύθυνος γι’ αυτό που αγαπάς. Ποιος μπορεί να μας πείσει ότι αγαπά τα λουλούδια του κήπου του αν τα αφήνει απότιστα; Είμαστε υπεύθυνοι να καλλιεργήσουμε τους δεσμούς με τους προγόνους μας όχι με ευκαιριακά λόγια επίδειξης αλλά με πράξεις ώστε να μη διακοπεί η συνέχεια.

- Τι σας ώθησε να δημιουργήσετε το "Πρώκιου μι Τσακώνικο Λεξικό με εικόνε" και ποιες κατηγορίες λέξεων επιλέξατε να περιλάβετε;

Στην προσπάθειά μου να κινήσω το ενδιαφέρον των παιδιών μου για τη γλώσσα μας, έφτιαχνα σχέδια, τα οποία τους έδινα να ζωγραφίσουν για να γνωρίσουν τα χρώματα, τα αντικείμενα και ό,τι άλλο μου ζητούσαν να μάθουν. Κάπως έτσι καλλιεργήθηκε η ιδέα της δημιουργίας του Τσακώνικου Λεξικού με εικόνες. Συγκέντρωσα κατηγορίες λέξεων, τις οποίες συναντούμε στην καθημερινότητα, όπως οικογένεια, μέλη του σώματος, ρουχισμό, ζώα, φυτά, χρώματα, τρόφιμα, χρόνο κ.ά. Φυσικά δεν εξάντλησα το λεξιλόγιο της διαλέκτου, αφού επρόκειτο για ένα λεξικό, το οποίο πρωτίστως απευθυνόταν σε παιδιά.

-  Ποια ήταν η πιο ενδιαφέρουσα ανακάλυψη για τη διατροφή των Τσακώνων στο βιβλίο «Γεύσεις Τσακώνων», και πώς καταφέρατε να συγκεντρώσετε το υλικό και τις συνταγές που περιλαμβάνονται;

Εντυπωσιάστηκα από την ποικιλία του τσακώνικου πρωινού γεύματος. Γάλα βρασμένο με πλιγούρι-τι πιο υγιεινό και πιο χορταστικό-  βραστογαλιά, γάλα βρασμένο με μπουκιές ψωμί και αλάτι, χαϊδίτσα, χυλός από καλαμποκάλευρο με φρέσκο βούτυρο και τυρί, κρασόβρεγμα, ντόπιο παξιμάδι με κρασί και ελιές, και η αδυναμία των μικρών, γλυκά ψωμιά από καστανάλευρο ή χαρουπάλευρο, εμπλουτισμένα με καρύδια, σταφίδες, μέλι και η μπομπότα με πετιμέζι ή χαρουπόμελο. Υπερτροφές που καμία μόδα δεν έφερε στο τραπέζι τους . Αυτοί οι άνθρωποι κατανάλωναν τις πιο θρεπτικές τροφές ζώντας σε αρμονία με τη φύση, χωρίς φυσικά να έχουν συμβουλευτεί ποτέ διατροφολόγο. Ανακάλυψα συνταγές με κάστανο από την ορεινή Τσακωνιά που αγνοούσα και συνταγές με μελιτζάνα από την πεδινή Τσακωνιά.

Η ιδέα της συγκέντρωσης και καταγραφής των διατροφικών συνηθειών των Τσακώνων είχε φωλιάσει μέσα μου από καιρό. Με πλήρη συνείδηση πως ο χρόνος δεν είναι σύμμαχος, ξεκίνησα έναν κύκλο ατελείωτων ταξιδιών στα τσακωνοχώρια, όπου είχα την ευκαιρία να συνομιλήσω με γέροντες και γερόντισσες από όλες τις κοινωνικές τάξεις και από διάφορα επαγγέλματα. Αυτό ήταν και το ωραιότερο μέρος αυτής της διαδικασίας, ατέλειωτες συζητήσεις, κεράσματα, μαγειρέματα, γέλια, φωτογράφιση και φυσικά κατανάλωση του φαγητού. Οφείλω και από εδώ ένα μεγάλο «ευχαριστώ» για την φιλοξενία αυτών των ανθρώπων.

-Ποια είναι η πιο αγαπημένη σας τσακώνικη συνταγή από το βιβλίο σας, η οποία  σχετίζεται με τις Αποκριές και συχνά προτείνετε στους φίλους σας να δοκιμάσουν;

Γλυκιά κολοκυθόπιτα με καρύδια και μέλι η οποία  γίνεται με πολλά φύλλα σαν μπακλαβάς.  Η συνταγή είναι από την γηραιότερη Τσακώνα που πήρα συνέντευξη γεννηθείσα το 1912, την Φλωρίνα Δημητρίου, το γένος Γεωργά, από τον Άγιο Ανδρέα Κυνουρίας.

- Οι νέες γενιές ενδιαφέρονται για τις παραδοσιακές συνταγές ή τις θεωρούν μια βαρετή διαδικασία που αποφεύγουν;

Οι νέες γενιές έχουν επιστρέψει στην παραδοσιακή διατροφή τα τελευταία χρόνια. Εξάλλου η επιστήμη απέδειξε περίτρανα την αξία της μεσογειακής διατροφής και η τσακώνικη γαστρονομία δεν αποκλίνει από αυτή. Πολλές νέες μητέρες με ρωτούν να τους δώσω συμβουλές για την παρασκευή συγκεκριμένων φαγητών, μάλιστα ενθουσιάζονται με την απλότητα τους. Αυτό είναι και το μυστικό, όσο πιο λίγες γεύσεις ανακατεύονται σε ένα πιάτο, τόσο πιο νόστιμο είναι. Επιπλέον στην επαρχία ζούμε πιο κοντά στη φύση, οι πρώτες ύλες είναι άμεσα διαθέσιμες και η παραδοσιακή οικογένεια κρατά γερά τους δεσμούς της με αποτέλεσμα οι πρακτικές να μεταδίνονται από γενιά σε γενιά.

- Ποια είναι η ανταπόκριση των νέων στα μαθήματα τσακώνικων;

  Η ανταπόκριση των νέων στα μαθήματα τσακώνικων είναι θετική και αυτό μας δίνει τη δύναμη να συνεχίσουμε. Η προθυμία των νέων να εγγραφούν στα μαθήματα είναι συγκινητική με μεγαλύτερη προσέλευση κατά τη διάρκεια του θερινού σχολείου, το οποίο λαμβάνει χώρα τα τελευταία τρία χρόνια, υπό την αιγίδα του Αρχείου Τσακωνιάς. Αυτό έχει ιδιαίτερη αξία σήμερα, που όχι μόνο στην Ελλάδα αλλά και διεθνώς όλο και περισσότερα παιδιά παραπονούνται, ότι δεν έχουν ελεύθερο χρόνο, καθώς είναι υπερφορτωμένα με δομημένες εξωσχολικές δραστηριότητες, οι οποίες συχνά οδηγούν στη συρρίκνωση αν όχι στην κατάργηση του ελεύθερου χρόνου τους.  Εδώ, πάντα σύμφωνα με την προσωπική μου άποψη, άπτεται της βούλησης των γονέων να οδηγήσουν τα παιδιά τους σε υγιείς και ωφέλιμες δραστηριότητες.

- Πώς νιώθετε βλέποντας τα έργα σας να αποτελούν μέρος μιας προσπάθειας διαφύλαξης της πολιτιστικής κληρονομιάς;

Αν σας έλεγα, χαρά και ικανοποίηση θα απαντούσα εν μέρει στην ερώτηση, καθώς το ανήσυχο πνεύμα μου δεν μου επιτρέπει να βρω αναπαμό, πάντα είμαι ο αυστηρότερος κριτής του εαυτού μου και πάντα θεωρώ πως ό,τι έχω κάνει δεν είναι αρκετό. Είμαι απόλυτα ειλικρινής ωστόσο ομολογώντας πως νιώθω ευγνώμων που γεννήθηκα σε αυτή την μικρή γωνιά της γης και ευλογημένη που μεγάλωσα και διδάχτηκα  μέσα στην κοινότητα της τσακώνικης γειτονιάς του Λεωνιδίου. Αυτό έχει να κάνει με βαθύτατες ψυχικές διεργασίες, με πρόσωπα που στάθηκαν πρότυπα στα τρυφερά χρόνια της εφηβείας. Αισθάνομαι βαρύ το χρέος στις πλάτες μου για να σταθούμε εμείς αύριο πρότυπα στις επόμενες γενιές. Έπειτα είναι η χαρά της δημιουργίας και η χαρά του μοιράσματος, να δίνεις ό,τι όμορφο έχεις μέσα σου, να μη θάβεις τα τάλαντο. Έδωσα ζωή, είμαι μητέρα τεσσάρων παιδιών, είμαι υπεύθυνη για ό,τι θα αφήσω πίσω μου, είμαι υπεύθυνη να μη σβήσει η φωτιά. Και όπως έγραψε, ο αγαπημένος μου Καζαντζάκης, «Ν’ αγαπάς την ευθύνη. Να λες: Εγώ, εγώ μονάχος μου έχω χρέος να σώσω τη γης. Αν δε σωθεί, εγώ φταίω».  

- Το "Γεύσεις Τσακώνων" είναι ένας θησαυρός συνταγών στην τσακώνικη με απόδοση στη νέα ελληνική γλώσσα. Πείτε μας με ποιον τρόπο μπορεί να φτάσει το βιβλίο σας στα χέρια των αναγνωστών μας;

Οι επισκέπτες της Τσακωνιάς έχουν τη δυνατότητα να βρουν το βιβλίο στο πρατήριο του Γυναικείου Τσακώνικου Συνεταιρισμού στο Λεωνίδιο και στο βιβλιοπωλείο της Ελένης Φιλιππακοπούλου στον Τυρό Κυνουρίας. Διαφορετικά όποιος επιθυμεί μπορεί να επικοινωνήσει μαζί μου μέσω email tsakonopoula@gmail.com και να του αποσταλεί ταχυδρομικά με αντικαταβολή.

Πηγή: Περιοδικό "Περισκόπιο"