Η νομική φύση του συμφώνου συμβίωσης είναι μικτή. Από τη μια πλευρά πρόκειται για θεσμό του οικογενειακού δικαίου, ενώ από την άλλη αποτελεί μια ακόμη τυπική, επώνυμη, υποσχετική, ενοχική σύμβαση αορίστου χρόνου, ενέχουσα στοιχεία εταιρείας. Η μικτή φύση του συμφώνου σημαίνει ότι επ’ αυτού μπορούν να τύχουν (αν όχι πάντοτε ευθείας, τουλάχιστον αναλογικής) συμπληρωματικής εφαρμογής διατάξεις τόσο από το ενοχικό δίκαιο των συμβάσεων, όσο και από το δίκαιο του γάμου του Αστικού Κώδικα (Παπαχρίστου, Κριτικές παρατηρήσεις στο ν. 3719/ 2008 ΕφΑστΔ 2008, 1019, με ορθή επίκληση και των άρθρ. 8, 14 ΕΣΔΑ.) Υποβάλλεται στο νόμιμο τύπο του συμβολαιογραφικού εγγράφου σε αντίθεση προς τον πολιτικό γάμο, δεν καταρτίζεται ενώπιον δημάρχου λόγω και των πρόσθετων συμβατικών όρων που συμπεριλάβουν οι συμβίοι στο σύμφωνο μεταξύ τους. Ως προϋπόθεση για την έναρξη της ισχύος του επιβάλλεται η κατάθεση του συμβολαιογραφικού συμφώνου στο ληξιαρχείο . Η ιερολόγηση του δεσμού των συμβίων ως γάμου με αποκλειστικώς θρησκευτική έννοια είναι και επιτρεπτή και αξιώσιμη (στο πλαίσιο του αντιστοίχου δημοσίου δικαίου δικαιώματος ακροάσεως), ανεξαρτήτως των ειδικότερων δικαιωμάτων και υποχρεώσεων που συνεπάγεται το σύμφωνο συμβίωσης, αρκεί οι συμβίοι να επιθυμούν να υποβάλλουν τον κοινό τους βίο στις επιταγές του θρησκεύματός τους.
Το σύμφωνο συμβίωσης παράγει φυσική ενοχή, καθώς δεν είναι εξαναγκαστές οι πρωτογενείς αξιώσεις που γεννά (οι αξιώσεις προς συμβίωσιν), αφού η κατοικία και η γενετήσια ελευθερία του καθενός είναι απαραβίαστες (Σ 2, 5§1, 7§1, 9§1). Εννοείται ότι άλλες κύριες, δευτερογενείς ή παρεπόμενες απαιτήσεις που πηγάζουν από το σύμφωνο συμβίωσης είναι απολύτως αγώγιμες, π.χ. οι απαιτήσεις διατροφής σε περίπτωση διαστάσεως, λύσεως, αλλά και διαρκούσης της σχέσεως, απαιτήσεις χρηματικές εξαναγκαστές με κατάσχεση (ΚΠολΔ 951) και προσωποκράτηση εφόσον αναγνωρισθούν δικαστικώς (ΚΠολΔ 1047 σε συνδ. προς ΠΚ 358), υποχρεώσεις προστασίας του συντρόφου και μερίμνας υπέρ αυτού και των συμφερόντων του κ.ά (Χριστοδούλου σε ΕφΑθ 2009, 52 )
Πλήρη πρόσβαση σε όλα τα περιουσιακά και κληρονομικά δικαιώματα, αλλά αποκλεισμό από τον γάμο ή την κοινή υιοθεσία προέβλεπε το Χ νομοσχέδιο του υπουργείου Δικαιοσύνης για τη σύναψη συμφώνου συμβίωσης και από ομόφυλα ζευγάρια. Το νομοσχέδιο το οποίο δόθηκε στη δημοσιότητα τροποποίησε τον ισχύοντα νόμο, επτά χρόνια μετά την ψήφισή του, για τα ετερόφυλα ζευγάρια, ενώ η κατάρτισή του κρίθηκε αναγκαία μετά την καταδίκη της Ελλάδας, προ ενάμισι έτους, από το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο διότι δεν επέτρεπε τη σύναψη συμφώνου συμβίωσης για τα ζευγάρια του ίδιου φύλου. Ως προς τα κληρονομικά θέματα, το νομοσχέδιο δίνει τη δυνατότητα διατήρησης της αυτονομίας των συμβαλλόμενων μερών, καθώς ορίζει ότι εφόσον το επιθυμούν μπορούν να διατηρήσουν σε μεγαλύτερο βαθμό την περιουσιακή τους αυτοτέλεια. Εάν ωστόσο δεν το επιλέξουν, έχουν πλήρη περιουσιακά και κληρονομικά δικαιώματα. Ακολούθως άρχισαν οι συζητήσεις για την υιοθεσία παιδιών από ομόφυλα ζευγάρια... ρυθμίσεων που αφορούν στην παιδοθεσία ομοφυλόφιλων ζευγαριών. Θα είναι το κράτος ο τελικός κριτής της γονεϊκότητας. Το ενδεχόμενο υιοθεσίας παιδιών από ζευγάρια ομοφυλοφίλων και την απλοποίηση των διαδικασιών για τις μονογονεϊκές οικογένειες, εξετάζεται από σχετική νομοπαρασκευαστική επιτροπή, η οποία ασχολείται με το νέο νομοθετικό πλαίσιο για τον θεσμό της υιοθεσίας και της ανάδοχης οικογένειας. Πιο ευέλικτο το νομοθετικό πλαίσιο ; Στόχος μεταξύ άλλων είναι να επιταχυνθούν συνολικά οι διαδικασίες υιοθεσίας έτσι ώστε να «χτυπηθεί» το εμπόριο βρεφών και παράνομων υιοθεσιών αλλά και η ιδρυματοποίηση των ανηλίκων;
Οι υποστηρικτές του αιτήματος υιοθεσίας, μήπως άθελά τους λαμβάνουν υπόψη μόνο την επιθυμία (κάποιων) ομοφυλόφιλων, η οποία αναγορεύεται αυτόματα και σε δικαίωμα; Οφείλουμε να παρακολουθούμε συνεχώς τις αλλοδαπές έννομες τάξεις , τις αποφάσεις του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου, τους Κανονισμούς…
«Η ψυχανάλυση επιβεβαιώνει την αρχαία θρησκευτική διαίσθηση ότι ο μόνος τρόπος για να πετύχουμε την ευτυχία είναι να αποδεχόμαστε περιορισμούς με πνεύμα ευγνωμοσύνης και μεταμέλειας, αντί να επιχειρούμε να ακυρώσουμε τους περιορισμούς αυτούς ή να αγανακτούμε μ’ αυτούς. Η νεωτερική τεχνολογία έχει επιτύχει τόσο πολλές τεχνολογικές ανακαλύψεις, ώστε σήμερα δυσκολευόμαστε να φανταστούμε όρια στη συλλογική ανθρώπινη επινοητικότητα» («Η κουλτούρα του ναρκισσισμού, Κρίστοφερ Λας 1979. Εκδ. Νησίδες, σελ. 234-235).
Του Γεωργίου Φερετζάκη, Συμπαραστάτη του Δημότη και της Επιχείρησης – Δικηγόρου, Επιστημονικού Συνεργάτη ΕΠΕΕ Νομικής Αθηνών
