Ζούμε σε μια εποχή συλλογικής ψυχασθένειας. Η διαπίστωση αυτή είναι κοινή σε καθημερινές μας εμπειρίες και συζητήσεις, ιδίως τα τελευταία χρόνια. Αφορά μάλιστα πρωτίστως τις ενέργειες των πολιτικών ηγετών, εγχώριων και μη, και επιβεβαιώνεται -δυστυχώς- όλο και πιο συχνά. Η πραγματικότητα αυτή φέρνει στο προσκήνιο μια επίκτητη διαταραχή της συμπεριφοράς ορισμένων πολιτικών που εισήγαγε στο χώρο των κοινωνικών και πολιτικών επιστημών και στις παρυφές της ψυχιατρικής ορολογίας ο λόρδος Ντέιβιντ Οουεν, πρώην υπουργός Εξωτερικών του Ηνωμένου Βασιλείου, ιατρός και νευροεπιστήμονας, ο οποίος την ονόμασε εύστοχα «σύνδρομο της ύβρεως», δανειζόμενος τον όρο από την αρχαία ελληνική γραμματεία, όπου η υπέρβαση του μέτρου, η αλαζονεία και η περιφρόνηση για τους θεϊκούς και ανθρώπινους νόμους ονομαζόταν Υβρις.

Τα συμπτώματα 

Το Σύνδρομο Οουεν έχει σε γενικές γραμμές τα εξής χαρακτηριστικά-συμπτώματα: Αυτός που πάσχει θεωρεί τους πολίτες απλώς ένα πεδίο άσκησης της εξουσίας του. Φροντίζει υπέρμετρα για τη δημόσια εικόνα του και επιλέγει ενέργειες και δράσεις που ευνοούν αυτή την εικόνα στο λαό. Ταυτίζει τον εαυτό του με το θεσμό που εκπροσωπεί. Στις ομιλίες του μιλάει σαν μεσσίας, εκθειάζοντας τις ενέργειές του. Αγνοεί τις υποδείξεις και τις προτάσεις του περιβάλλοντός του, αφού πιστεύει ότι έχει το αλάθητο και το προνόμιο να γνωρίζει μόνο αυτός την αλήθεια. Διακατέχεται από υπέρμετρη αίσθηση αυτοπεποίθησης η οποία τον οδηγεί στον αποκλεισμό κάθε λογικής συμβουλής, ενώ αρέσκεται μόνο στις κολακείες. Και τελικά χάνει την επαφή με την πραγματικότητα. 

Η  άνω συμπεριφορά θα έφερνε στο μυαλό πολλών τις επίκαιρες περιπτώσεις γνωστών πολιτικών ηγετών: από τον Κιμ Γιονγκ Ουν έως τον Ταγίπ Ερντογάν και τον Ντόναλντ Τραμπ. Ο κίνδυνος από τις εκδηλώσεις του συνδρόμου για την ειρήνη και την ασφάλεια, σε περιφερειακό αλλά και παγκόσμιο, μάλλον δεν πρέπει να θεωρείται αμελητέος. Αλλά και στο εγχώριο πεδίο, δεν είναι λίγες οι περιπτώσεις πολιτικών που φαίνεται πως πάσχουν από το σύνδρομο, ακόμα και στο χώρο της τοπικής αυτοδιοίκησης. Ισως αυτό να είναι ένα ακόμη σύμπτωμα της πολυεπίπεδης κρίσης που περνά η πατρίδα μας. Με δεδομένες όμως τις επιπτώσεις των πολιτικών αποφάσεων στη ζωή όλων μας, επιβάλλεται η ενεργοποίηση των αναγκαίων αντίβαρων για την αντιμετώπισή του. 

Η θεραπεία 

Καθώς η εξουσία περιβάλλεται με πρωτόγνωρη για τις ανθρώπινες κοινωνίες ισχύ, η αποτελεσματική αντιμετώπιση των καταχρήσεων που τη συνοδεύουν μπορεί να αναζητηθεί μόνο σε θεσμικές λύσεις. Μια τέτοια λύση θα ήταν η ουσιαστική εφαρμογή ενός συστήματος αμοιβαίου ελέγχου και εξισορρόπησης των οργάνων άσκησης της εξουσίας, ώστε να αποφεύγονται αλαζονικές και επιβλαβείς προσεγγίσεις. Το σύστημα αυτό, γνωστό και με την ονομασία «Checks and balances», προϋποθέτει την ποιοτική λειτουργία των θεσμών και τη στελέχωσή τους με ικανά και άξια πρόσωπα που θα λογοδοτούν τακτικά στο λαό για τις πράξεις και τις παραλείψεις τους. 

Μια ακόμα λύση θα ήταν η καθιέρωση χρονικού ορίου θητείας των κατόχων δημοσίου αξιώματος (π.χ. δύο θητείες) ώστε να μην ταυτίζονται τα πρόσωπα με τη θέση που κατέχουν και να μην γίνονται καθεστώς. 

Ωστόσο, καμία από τις άνω λύσεις δεν μπορεί να λειτουργήσει αν δεν υπάρχει μια θεμελιώδης προϋπόθεση: η ανιδιοτελής συμμετοχή των πολιτών στα κοινά και η διαρκής επαγρύπνhσή τους για την ομαλή λειτουργία των θεσμών. Μόνο έτσι θα επέρχεται στο τέλος η Νέμεσις για τους υβριστές πολιτικούς και τις πράξεις τους. 

* Ο Νίκος Θεοδώρου είναι δικηγόρος και διδάκτωρ Δημοσίου και Ευρωπαϊκού Δικαίου της Νομικής Σχολής του Πανεπιστημίου Ludwig-Maximilians του Μονάχου.