…τότε κυρίως πρόσεξε σα βγεις στον δρόμον έξω,
εξουσιαστής περίβλεπτος με συνοδεία,
αν τύχει και πλησιάσει από τον όχλο κανένας Αρτεμίδωρος,
που φέρνει γράμμα, και λέγει βιαστικά
«Διάβασε αμέσως τούτα, είναι μεγάλα πράγματα που σ' ενδιαφέρουν»
Κ.Π. Καβάφη, Μάρτιαι Ειδοί
Ο φετινός Μάρτιος είναι για την Ευρώπη και τον κόσμο ένας μήνας γεμάτος αντιφατικές εξελίξεις: από την επιβεβαίωση του μεγάλου ενεργειακού κοιτάσματος στο τεμάχιο 10 της κυπριακής ΑΟΖ, που αλλάζει τις γεωπολιτικές ισορροπίες στην περιοχή μας, έως την επικείμενη(;) αποχώρηση του Ηνωμένου Βασιλείου από την Ε.Ε., είναι προφανές ότι η Ευρώπη οδεύει προς τις επερχόμενες ευρωεκλογές χωρίς πυξίδα και με διαρκώς ογκούμενη εθνική εσωστρέφεια. Κι ενώ ο τρομαγμένος από το κίνημα των κίτρινων γιλέκων και το δημοσκοπικό προβάδισμα Λεπέν Γάλλος Πρόεδρος Μακρόν διατύπωσε πρόσφατα κάποιες θετικές προτάσεις για την «Αναγέννηση της Ευρώπης», αυτές απορρίφθηκαν, άμεσα αν και διπλωματικά, από τη νεοεκλεγείσα «κλώνο» της Α. Μέρκελ στην ηγεσία του γερμανικού Χριστιανοδημοκρατικού Κόμματος. Την ίδια στιγμή, οι αντιευρωπαϊστές «σαρώνουν» εκλογικά σε Ιταλία, Πολωνία και Ουγγαρία και διαμορφώνουν ένα ευρύ μέτωπο που θα εκπροσωπηθεί με πρωτοφανή ισχύ στο νέο Ευρωκοινοβούλιο μετά τις 26 Μαΐου.
2009-2019: μια ταραγμένη δεκαετία για την Ευρώπη
Τα χρόνια που πέρασαν, η Ευρωπαϊκή Ενωση βίωσε μια πρωτόγνωρη, υπαρξιακή κρίση: η Ευρωζώνη δοκιμάστηκε σκληρά με την ελληνική περίπτωση να πρωταγωνιστεί αρνητικά, οι ανεξέλεγκτες μεταναστευτικές ροές κλόνισαν σοβαρά τη συνοχή των εταίρων, ενώ για πρώτη φορά κράτος-μέλος βρίσκεται στα πρόθυρα αποχώρησής του από μια Ενωση που έδειχνε -μέχρι πρότινος- μη αναστρέψιμη. Κοινή συνισταμένη σε όλα τα παραπάνω; Η αναδειχθείσα γερμανική ηγεμονία της Ευρώπης υπό το δίδυμο Μέρκελ-Σόιμπλε, η οποία αντικατέστησε τον ουσιαστικά ανύπαρκτο πλέον γαλλογερμανικό άξονα ως «ατμομηχανή» της Ενωσης. Ταυτόχρονα, τα κράτη-μέλη της ανατολικής και πρώην σοβιετοκρατούμενης Ευρώπης μετατράπηκαν σε προκλητικούς απολογητές της γερμανικής δημοσιονομικής ορθοδοξίας, την ίδια στιγμή που παραβιάζουν πρόδηλα το κράτος δικαίου και την υποχρέωση αλληλεγγύης τους απέναντι σε όσους δοκιμάζονται.
Ελλάδα: η μεγάλη χαμένη της κρίσης και η ανάγκη για μια νέα «Επανάσταση»
Κι αν η Ευρώπη πέρασε δύσκολα, για την Ελλάδα η περασμένη δεκαετία υπήρξε σχεδόν καταστροφική. Οι δημοκρατικοί θεσμοί και το πολιτικό σύστημα κλονίστηκαν χωρίς να μεταρρυθμιστούν ουσιαστικά. Η χώρα εξαναγκάστηκε σε βίαιη ύφεση της οικονομίας και σημαντική συρρίκνωση του εθνικού εισοδήματος, ενώ οδηγήθηκε σε δημογραφική αιμορραγία, χάνοντας πολύτιμο, ειδικευμένο ανθρώπινο δυναμικό. Ταυτόχρονα βιώνει με ασύντακτο τρόπο τις επιπτώσεις του μεταναστευτικού κύματος ως χώρα υποδοχής χωρίς την απαραίτητη στήριξη, ενώ αναπόφευκτα απομειώθηκε και η γεωπολιτική της ισχύ με την ανάδειξη μακροπρόθεσμων κινδύνων για την εδαφική της ακεραιότητα. Παράλληλα, η ήδη προβληματική της δημόσια διοίκηση απογυμνώθηκε περαιτέρω, με αποτέλεσμα να έχουμε φτάσει στα όρια ενός ευρωπαϊκού «failed state».
Ολα αυτά θα ήταν αντιμετωπίσιμα, αν δεν υπήρχε το πιο επικίνδυνο στοιχείο: μια συλλογική ψυχολογία και νοοτροπία παραίτησης χωρίς αίσθημα ελπίδας και προοπτικής για το αύριο, ακόμα και στους νέους ανθρώπους. Οι περισσότεροι θεωρούν ότι, ακόμα και με κυβερνητική μεταβολή, τίποτε ουσιαστικό δεν πρόκειται να αλλάξει στη ζωή τους και στη θέση της Ελλάδας τα επόμενα αρκετά χρόνια. Την ίδια στιγμή, το πολιτικό προσωπικό, στην πλειοψηφία του, φαίνεται απρόθυμο και αδύναμο να προωθήσει τις αναγκαίες θεσμικές τομές στο κράτος, την οικονομία και την κοινωνία, ενώ κυριαρχούν η αναξιοκρατία και η οικογενειοκρατία.
Μπορούν άραγε η Ελλάδα και η Ευρώπη να τα καταφέρουν; Ισως, με μια τρέλα που βασίζεται σε πειστικό και ελκυστικό όραμα και σχέδιο. Μια τέτοια «τρέλα» ήταν και η 23η Μαρτίου του 1821, όταν μερικές εκατοντάδες χριστιανοί υπήκοοι του Σουλτάνου αποκήρυξαν το ραγιαδισμό τετρακοσίων ετών και, ξεκινώντας από την Καλαμάτα, βγήκαν μπροστά ως απόγονοι των αρχαίων Ελλήνων και τάραξαν την κοιμωμένη Ευρώπη, απευθύνοντας προς τους αδιάφορους Δυτικούς την «Προειδοποίησιν εις τας ευρωπαϊκάς αυλάς». Ετσι, σε λιγότερο από μια δεκαετία, με θυσίες αλλά και αρκετή τύχη, η Ελλάδα ήταν ξανά ζωντανή και ελεύθερη. Η ιστορία όμως επαναλαμβάνεται θετικά μόνο από πρωταγωνιστές και όχι από κομπάρσους. Το ραντεβού μας με τα 200 χρόνια από την Επανάσταση του ’21 πλησιάζει. Αν ξυπνήσουμε τώρα, προλαβαίνουμε.
*Ο Νίκος Θεοδώρου είναι Δικηγόρος και Διδάκτωρ Δημοσίου και Ευρωπαϊκού Δικαίου της Νομικής Σχολής του Πανεπιστημίου Ludwig-Maximilians του Μονάχου.
www.ntheodorou.gr
