«Η δύναμή σου πέλαγο, κι η θέλησή μου βράχος»
Διονύσιος Σολωμός, Ελεύθεροι Πολιορκημένοι, Σχεδίασμα Β’, Στ. 51
Η φετινή επέτειος της 25ης Μαρτίου έχει κάτι μοναδικό: Χαρακτηρίζεται εξ ανάγκης από μια ανήσυχη σιωπή εξαιτίας της πρωτοφανούς πανδημίας και όσων αυτή προκαλεί. Σχεδόν δύο αιώνες μετά την κήρυξη της Ελληνικής Επανάστασης του 1821, στην ελληνική συλλογική νοοτροπία φαίνεται πως δεν έχουν αλλάξει και πολλά. Κυριαρχούν ο αδικαιολόγητος πανικός, η προσέγγιση του «βλέποντας και κάνοντας», ο φόβος για το αύριο και, πρωτίστως, ένας αυτοκαταστροφικός ατομικισμός που διέπει τη σκέψη και την πράξη των περισσοτέρων Ελλήνων. Το «εγώ» φαίνεται να υπερέχει του «εμείς».
Γυρνώντας βέβαια το χρόνο 200 χρόνια πίσω, τα πράγματα δεν έμοιαζαν και πολύ διαφορετικά: Τις παραμονές της Επανάστασης του ’21 όλα κρέμονταν από μια κλωστή. Οι τοπικές κοσμικές και εκκλησιαστικές ηγεσίες των Ελλήνων, που απολάμβαναν τα «προνόμια» του οθωμανικού κράτους εμφανίζονταν εξαιρετικά διστακτικές στην υλοποίηση του «παράτολμου» επαναστατικού εγχειρήματος. Τα συμφέροντα των τοπικών αρχόντων και των οικονομικά εύρωστων χριστιανών εμπόρων και εφοπλιστών διέφεραν σημαντικά ανάμεσα στην ηπειρωτική Ελλάδα και στα νησιά, αλλά και ανάμεσα στις διαφορετικές φατρίες του ελλαδικού χώρου. Παρά τις ευνοϊκές για τους Ελληνες συγκυρίες, που διαδέχονταν -κατά διαβολική σύμπτωση- η μία την άλλη, στην περιοχή μας επικρατούσε μια παράξενη, αλλόκοτη σιωπή. Κεντρική επαναστατική ηγεσία δεν υπήρχε και η «αόρατος αρχή», που καλλιέργησε συνωμοτικά ως ιδέα η Φιλική Εταιρεία τα προηγούμενα χρόνια, αποδεικνυόταν και «ανύπαρκτος» για τους μυημένους Ελληνες. Το «εγώ» μας και πάλι προσπαθούσε να επισκιάσει τον υπέρτατο σκοπό.
Κι όμως: Ολα έδειχναν πως αυτή τη φορά το ποτάμι δε γυρίζει πίσω. Ενα πρωτοφανές για αιώνες συλλογικό αίσθημα προχωρούσε ακάθεκτο προς τον ξεσηκωμό. Αλλά χρειάστηκαν η ηρωική αυτοθυσία-αντιπερισπασμός του Υψηλάντη και του Ιερού Λόχου στη Μολδοβλαχία και η παραγωγική «θρασύτητα» του Παπαφλέσσα στην Πελοπόννησο, ώστε να καμφθούν οι αντιρρήσεις των προκρίτων του Μοριά και της Μάνης, για να πέσει η πρώτη φωτιά. Κι έτσι η Επανάσταση φούντωσε γρήγορα. Σώθηκε το 1822 από τις ορδές του Δράμαλη χάρη στο στρατηγικό σχέδιο και την ηγεσία του Κολοκοτρώνη, απέκτησε συνταγματική περιωπή, κέντρισε το ενδιαφέρον των φιλελλήνων της Ευρώπης. Στη συνέχεια, πνίγηκε στον εμφύλιο σπαραγμό για τη διανομή των πενιχρών αγγλικών δανείων και των αξιωμάτων της νέας διοίκησης, καθώς και πάλι το «εγώ» επισκίασε το «εμείς». Τελικά, υπέστη σοβαρά πλήγματα από την οργανωμένη στρατιά του Ιμπραήμ, ώστε να απαιτηθεί η παρέμβαση των τριών ισχυρών δυνάμεων στο Ναυαρίνο για να διασωθεί. Απέδωσε όμως στην ιστορία τον αξιοθαύμαστο ηρωισμό των πολιορκημένων του Μεσολογγίου, την αυτοθυσία στο Μανιάκι, την πυρπόληση των οθωμανικών πλοίων ως απάντηση στις θηριωδίες των αντικειμενικά ισχυρότερων αντιπάλων.
Εξ άλλου, στην πορεία των δύο αιώνων, το νεοσύστατο ελληνικό κράτος κατάφερε μεν να επιβιώσει, αλλά με ελάχιστες περιόδους εθνικής ενότητας και οργάνωσης. Ως τέτοιες πρέπει να θεωρηθούν οι Βαλκανικοί πόλεμοι του 1912-1913 και η περίοδος από τον Οκτώβριο του 1940 ως και τη γερμανική κατοχή.
Σήμερα, στις παραμονές των 200 ετών από την Επανάσταση του ’21 η πατρίδα μας είναι ξανά αντιμέτωπη με σοβαρές παγκόσμιες και εθνικές προκλήσεις. Η πανδημία δοκιμάζει σκληρά τις αντοχές του κατακρεουργημένου από τη μνημονιακή λαίλαπα συστήματος υγείας καθώς και της ίδιας της κοινωνίας μας. Ταυτόχρονα, οι εξ ανατολών απειλές διευρύνονται και οξύνονται καθώς το βαθύ τουρκικό κράτος ποτέ δε χώνεψε ότι ο «ραγιάς» -πρώτος στην Ευρώπη- απέκτησε την ανεξαρτησία του και σηματοδότησε την αρχή του τέλους για τον έως τότε άτρωτο οθωμανικό γίγαντα. Οι μέρες που έχουμε μπροστά μας είναι σίγουρα δύσκολες. Κι αν θέλουμε να βγούμε νικητές στη μάχη για την εθνική μας επιβίωση, πρέπει να ανατρέξουμε στη σοφία των απλών αγωνιστών του ’21, όπως ο Μακρυγιάννης: «Ξέρετε πότε να λέγει ο καθείς “εγώ¨”; Οταν αγωνιστεί μόνος του και φκιάσει ή χαλάσει, να λέγει “εγώ”· όταν όμως αγωνίζονται πολλοί και φκιάνουν, τότε να λένε “εμείς”. Είμαστε εις το ”εμείς” κι όχι εις το “εγώ”. Και εις το εξής να μάθομεν γνώση, αν θέλομεν να φκιάσομεν χωριόν, να ζήσομεν όλοι μαζί».
Τούτες τις μέρες της αναγκαστικής μας απομόνωσης, ας συλλογιστούμε λοιπόν ξανά με προσοχή τα λόγια του «αγράμματου» Στρατηγού.
* Ο Νίκος Θεοδώρου είναι Δικηγόρος και Διδάκτωρ Δημοσίου και Ευρωπαϊκού Δικαίου της Νομικής Σχολής του Πανεπιστημίου Ludwig-Maximilians του Μονάχου. Ιστοσελίδα: www.ntheodorou.gr
