Πέμπτη, 11 Μαρτίου 2021 11:36

Έξυπνη πόλη και Δικαιοσύνη

Γράφτηκε από την
Έξυπνη πόλη και Δικαιοσύνη

Του Ηλία Καλφακάκου, Οικονομολόγου - Συνιδρυτή του Δίαυλου Καινοτομίας Ο Σπόρος

Η ιδέα της “έξυπνης” πόλης δεν είναι καινούργια. Συνήθως, χρησιμοποιείται από φορείς και εταιρείες για να μιλήσουν για μια "ουτοπική" πόλη του μέλλοντος και συνήθως περιγράφουν τη χρήση δεδομένων και τεχνολογίας. Όπως και αν τις αποκαλούμε, "έξυπνες πόλεις" ή "νοήμονες πόλεις", οι σύγχρονες πόλεις υπάρχουν εδώ και χρόνια και αντί να είναι ουτοπικές, οι σύγχρονες-έξυπνες πόλεις θέτουν πραγματικές προκλήσεις στην κοινωνία μας και στη δημοκρατία μας.
Υπάρχουν πολλές προσεγγίσεις που μπορούμε να εξετάσουμε για να φτάσουμε σε μια δημοκρατική και δίκαιη έξυπνη πόλη και πρέπει να διερευνήσουμε λύσεις για τις προκλήσεις που παρουσιάζουν.
Συνήθως, έχουμε στο νου μας τη μετάβαση στην έξυπνη πόλη σαν ένα σύνολο τεχνικών και τεχνολογικών αλλαγών. Στην πραγματικότητα, όμως, είναι μια μετάλλαξη της οργάνωσης της κοινωνίας και άρα είναι, σε μεγάλο βαθμό, ένα ζήτημα πολιτικό. Η έξυπνη πόλη αποτελείται από πολίτες και απευθύνεται στους πολίτες, και οι πολίτες, τελικά, πρέπει να είναι η αφετηρία και ο προορισμός της σκέψης και της στρατηγικής μας.
Τα ερωτήματα είναι το εξής:
Η έξυπνη πόλη θα δημιουργήσει έξυπνους πολίτες; Μήπως οι “έξυπνοι” πολίτες θα σχηματίσουν μια ουσιαστική έξυπνη πόλη; Ή μήπως αποτελεί μια αμφίδρομη διαδικασία όπου οι “έξυπνοι” πολίτες, δηλαδή οι εκπαιδευμένοι, συνειδητοποιημένοι πολίτες, θα “εξελίξουν” την πόλη τους και ταυτόχρονα θα εξελιχθούν μέσα σε αυτή; 
Και στην τελική τι  “Έξυπνους” πολίτες θέλουμε;
«Έξυπνους πολίτες» που νοιάζονται για το μέλλον της πόλης.
«Έξυπνους πολίτες» που μπορούν, με χρήση της τεχνολογίας να συμμετέχουν ενεργά.
«Έξυπνους πολίτες» που ξέρουν ότι δε χρειάζεται να «νοιάζονται» για την καθημερινότητά τους.
«Έξυπνους πολίτες» που νιώθουν προστατευμένοι από την έξυπνη πόλη.
«Έξυπνους πολίτες» που μπορούν να εφαρμόζουν τη δημοκρατία στην πράξη. 
Οι έξυπνες πόλεις έχουν ένα βασικό χαρακτηριστικό: Διαχειρίζονται δεδομένα και πληροφορίες. Προσφέρουν στον πολίτη δεδομένα για να κάνουν πιο εύκολη τη ζωή του. Και εδώ κρύβεται και ο πρώτος μεγάλος κίνδυνος: Ποιος και πώς μοιράζει αυτές τις πληροφορίες; Ποιος και πώς τις φιλτράρει; Σε αυτό το πνεύμα, ο δίαυλος καινοτομίας ο Σπόρος, που εδρεύει στην Καλαμάτα, θα αναπτύξει το επόμενο διάστημα ένα πρόγραμμα επιμόρφωσης στο ζήτημα του εντοπισμού ψευδών ειδήσεων, χρηματοδοτούμενο από το Active Citizens Fund, και στο πλαίσιο αυτού του χρηματοδοτούμενου έργου θα κάνει λόγο πέρα από τις ψευδές ειδήσεις και για την ασφάλεια των δεδομένων.
Τι σχέση έχει όμως η Δικαιοσύνη με την έξυπνη πόλη; Και όμως. Διεθνώς, εξελίσσεται μια τεράστια συζήτηση για το αν η εξέλιξη της τεχνολογίας τελικά καταφέρνει να απευθυνθεί στο σύνολο των πολιτών και αν, τελικά, θα καταφέρει να δημιουργήσει μια δίκαιη και δημοκρατική κοινωνία.
Ποιες λοιπόν πρέπει να είναι οι προϋποθέσεις για να καταλήξουμε σε αυτήν τη δίκαιη έξυπνη κοινωνία η οποία θα στεγάζεται σε μια έξυπνη πόλη;
1ον Πρέπει να διασφαλίζονται ανοιχτές διαδικασίες και ανοιχτή επικοινωνία με τους πολίτες. Συμφωνίες με μεγάλες εταιρίες, αποφάσεις και σχεδιασμοί χωρίς τη συμμετοχή των πολιτών, θα διαμορφώσουν μια άνιση ανάπτυξη. Δε θα μπορούσε να ξεκινήσει οποιαδήποτε διαδικασία έξυπνης πόλης, χωρίς πρώτα να υπάρχει δημόσια συμμετοχή. Πρέπει να γίνονται συζητήσεις με τους κατοίκους νωρίς και συχνά, ώστε να καταστεί σαφές το τι χρειάζονται και θέλουν από μια έξυπνη γειτονιά. Και σίγουρα δεν πρέπει να γίνει κάποια συμφωνία με κάποια εταιρία, και στη συνέχεια, οι κάτοικοι να πρέπει να μαντεύουν για το πώς θα είναι το έργο. Το παράδειγμα της σύγχυσης που προκλήθηκε στην Καλαμάτα στην προσπάθεια υιοθέτησης της τεχνολογίας 5G είναι χαρακτηριστικό.
2ον Οι πολίτες για να γίνουν "έξυπνοι" πρέπει να εκπαιδευτούν. Αν δεν ξέρουν τί είναι η έξυπνη πόλη, τί είναι οι τεχνολογίες που εφαρμόζονται και κυρίως αν δεν ξέρουν πώς όλα αυτά θα αλλάξουν τη ζωή τους, δεν θα μπορέσουν ποτέ να τα υιοθετήσουν.
Θυμόμαστε όλοι τις εκστρατείες για τη δημόσια ασφάλεια από επικίνδυνα καιρικά φαινόμενα, για τις ζώνες αυτοκινήτου και τα τροχαία ατυχήματα, τα ενημερωτικό σποτ για τη μετάβαση στην ψηφιακή τηλεόραση, την “πολύ σχολαστική” εκστρατεία για τον κορονοϊό; Έτσι, λοιπόν, θα πρέπει να γίνει και αυτό, με δημόσια εκπαίδευση σε δεδομένα και τεχνολογία για οποιοδήποτε έργο έξυπνης πόλης.
Υπάρχουν σημαντικές ερωτήσεις σχετικά με τις έξυπνες πόλεις που πρέπει να τεθούν, και για να τις θέσουμε, οι άνθρωποι πρέπει να εκπαιδευτούν για αυτές. Δεν γίνεται να διαβουλευόμαστε με τους πολίτες για πράγματα που δεν είναι γενικά κατανοητά. Εάν το κάνουμε αυτό, τότε υπάρχει πρόβλημα.
3ον Τα δεδομένα. Πρέπει να θέτουμε και να απαντάμε σε ερωτήσεις όπως: Πώς λειτουργεί το Internet of Things; Πώς λειτουργεί η παρακολούθηση; Πώς θα κοινοποιούνται τα δεδομένα και με ποιον; Ποια δεδομένα θα συλλεχθούν και γιατί; Ποιοι είναι οι ισχύοντες νόμοι και πολιτικές που διέπουν τα δεδομένα, ποιος έχει πρόσβαση, γνωρίζουν οι πολίτες αν χρειάζεται να μοιράζονται τα δεδομένα τους και ποιος, πού και γιατί τα χρησιμοποιεί; Είναι ένα τεράστιο ζήτημα που κρύβει τεράστιους κινδύνους.
Μία από τις μεγαλύτερες ανησυχίες είναι ότι, με την έλλειψη δημόσιας εκπαίδευσης έχουμε έλλειψη κατανόησης που σχετίζεται με τη συλλογή δεδομένων. Είναι λογικό ότι, η συλλογή προσωπικών δεδομένων, το απόρρητο και η παρακολούθηση θα βρίσκονται στο επίκεντρο της συζήτησης. Ωστόσο, αυτές οι συζητήσεις συνήθως ξεκινούν με το "τι θα κάνετε με τα δεδομένα μου;" αντί για το "γιατί χρειάζεστε τελικά τα δεδομένα μου;". Η συλλογή δεδομένων παρουσιάζεται ως υποχρεωτική. Όμως δεν είναι, ή τουλάχιστον, δεν πρέπει να είναι.
Μέχρι να απαντηθεί η ερώτηση ως προς την αναγκαιότητα συλλογής τους, τα δεδομένα που παράγονται από κατοίκους σε μια πόλη θα πρέπει να ελέγχονται από τους κατοίκους και τις εκλεγμένες αρχές και τους αυστηρά εποπτευόμενους φορείς τους και όχι από μια εταιρεία ή από μη πιστοποιημένους υπαλλήλους. Χαρακτηριστικό παράδειγμα η σχεδιαζόμενη τοποθέτηση καμερών παρακολούθησης στα πλαίσια δημιουργίας συντονιστικού κέντρου αντιμετώπισης της παραβατικότητας στην Καλαμάτα και ο τρόπος διαχείρισης των δεδομένων που θα συλλέγονται μέσω των καμερών. Θα υπάρχουν άραγε και δημοτικοί υπάλληλοι που έχουν πρόσβαση σε αυτά τα δεδομένα και αν ναι με ποια εκπαίδευση και με ποια εξασφάλιση ότι δεν θα κάνουν χρήση ή θα κάνουν σωστή χρήση αυτών των δεδομένων.
Πρέπει, επίσης, να βελτιώσουμε τη συζήτηση για τα δεδομένα. Υπάρχουν τόσα πολλά διαφορετικά είδη δεδομένων: προσωπικά αναγνωρίσιμες πληροφορίες, συγκεντρωτικά και ανώνυμα δεδομένα σχετικά με το πώς μετακινούνται οι άνθρωποι στην πόλη, περιβαλλοντικά δεδομένα (γεωχωρικά δεδομένα, χάρτες, πληροφορίες ρύπανσης), δεδομένα υποδομών κ.α. Κάθε τύπος δεδομένων και το πλαίσιο στο οποίο χρησιμοποιούνται, συνοδεύεται από το δικό του σύνολο σκέψεων - συμπεριλαμβανομένου του εάν πρέπει να συλλέγονται εξαρχής, εάν τα δεδομένα πρέπει να είναι κλειστά, κοινόχρηστα ή ανοιχτά και, επίσης, εάν πρέπει να εμπορευματοποιηθούν ή να χρησιμοποιηθούν ως πνευματική ιδιοκτησία.
Είναι, επίσης, σημαντικό να σημειωθεί ότι τα δεδομένα ανθρώπινης συμπεριφοράς πρέπει να αντιμετωπίζονται πολύ διαφορετικά από άλλα είδη δεδομένων.
4ον Η έξυπνη πόλη όπως είπαμε είναι ένα πολιτικό ζήτημα. Πρέπει να σταματήσουμε να θεωρούμε τις έξυπνες πόλεις ως ζήτημα τεχνολογίας και να δούμε για το τι είναι πραγματικά. Το ποιος παίρνει τις αποφάσεις και με τι κριτήρια λειτουργεί είναι, επίσης, ένα τεράστιο θέμα. Η παραδοσιακή πολιτική σκέψη δεν είναι εύκολο να διαχειριστεί την ταχύτητα και το εύρος των αλλαγών. Ο τρόπος που λειτουργεί μια έξυπνη πόλη είναι μια άμεση αντανάκλαση της πολιτικής της ηγεσίας.
και 
5ον Η επίσης παραδοσιακή διαχείριση της διοίκησης των πόλεων, όπου περιμένουμε να εμφανιστεί ένα πρόβλημα για να το λύσουμε, επίσης, πρέπει να αλλάξει και αν δεν γίνει αυτό, μια πόλη δεν μπορεί να πιάσει τους ρυθμούς που απαιτούν οι έξυπνες πόλεις. Χρειάζεται, πλέον, μια ευέλικτη (agile) κουλτούρα διοίκησης.
Οι πολιτικές που υπάρχουν σήμερα, από το Δημοτικό έως το Περιφερειακό επίπεδο, αναπτύχθηκαν σε μεγάλο βαθμό πριν από την εποχή του Διαδικτύου. Για την αντιμετώπιση αυτού του προβλήματος, οι αρχές θα μπορούσαν να εξετάσουν μια ευέλικτη προσέγγιση στη χάραξη πολιτικής. Εάν οι πολιτικές δε λειτουργούν όπως προβλεπόταν, μπορούν να αλλάξουν ή να διαλυθούν εντελώς. Οι διοικήσεις δεν μπορούν να συνεχίσουν να διατηρούν αυτά τα σύνθετα προβλήματα και στη συνέχεια να προσπαθούν να τα αντιμετωπίσουν όλα με μία κίνηση.
Σε τοπικό επίπεδο, αυτό θα μπορούσε να μοιάζει με ψηφιακό master planning, με γνώμονα τους κατοίκους. Αυτό θα έβαζε τους κατοίκους και τις πόλεις σε μια κατευθυνση, ώστε να δώσουν προτεραιότητα στα τοπικά ζητήματα και να καθορίσουν ένα συνεκτικό σχέδιο για μια τεχνολογική πολιτική που να τους υποστηρίζει.
Σε παγκόσμιο επίπεδο, οι πόλεις θα μπορούσαν να συνεργαστούν περισσότερο όταν πρόκειται για νέες τεχνολογίες. Με τις έξυπνες πόλεις, αυτό θα μπορούσε να περιλαμβάνει την κατασκευή τεχνολογίας έξυπνης πόλης με ανοιχτές αρχές και τη δημιουργία ανοιχτής, κοινόχρηστης υποδομής, ομάδες ευρεσιτεχνιών, ανοιχτούς κώδικες και ψηφιακά πρότυπα υποδομών. Οι αρχές είναι απόλυτα σε θέση να υποστηρίζουν και να αξιοποιούν λογισμικό ανοιχτού κώδικα. Αυτή η διαδικασία μπορεί να μην ταιριάζει με όλους τους πολιτικούς, αλλά η ευέλικτη χάραξη πολιτικής είναι κάτι με το οποίο οι αρχές θα πρέπει να νιώσουν άνετα, ώστε να σπάσουν αυτήν τη συνήθεια - να βρίσκονται πίσω στον τομέα της τεχνολογίας.
Οι απειλές που θέτουν οι έξυπνες πόλεις στη δημοκρατία είναι πραγματικές, αλλά τα καλά νέα είναι ότι υπάρχουν αυτοί και άλλοι τρόποι για να αρχίσουν να αντιμετωπίζονται.
Ήρθε η ώρα να ξανασκεφτούμε τον τρόπο ανάπτυξης της τεχνολογίας στις πόλεις. Δεν πρέπει να υπάρχει για παρακολούθηση, ανάλυση του ατομικού προφίλ και αποκόμιση κέρδους από τους κατοίκους. Αντ' αυτού, πρέπει να υποστηρίζει τις τοπικές ανάγκες, τη δημοκρατικά ενημερωμένη πολιτική και την κοινωνική δικαιοσύνη. Ποιο είναι το ζητούμενο λοιπόν:
Το χτίσιμο μιας έξυπνης πόλης έχει σημασία όταν όλοι οι πολίτες της πόλης είναι και χρήστες της έξυπνης πλευράς της. Το χτίσιμο μιας έξυπνης πόλης έχει σημασία όταν όλοι οι πολίτες της καταλήγουν να έχουν δίκαιη πρόσβαση στις ευκαιρίες που δημιουργούνται, δίκαιη συμμετοχή στις αποφάσεις και δίκαιη αντιμετώπιση σε όλο το εύρος της κοινωνικής τους ζωής και δράσης μέσα στην πόλη τους.

*Το κείμενο παρουσιάστηκε στα πλαίσια της εκδήλωσης Kalamata@smartcity innovation talks, που πραγματοποιήθηκε το Σάββατο 27 Φεβρουαρίου 2021 με 20 ομιλητές και στόχο την ανάπτυξη δημιουργικής συζήτησης για την αξιοποίηση ψηφιακών εργαλείων και καινοτομιών που έχουν στόχο τη βελτίωση της ποιότητας ζωής στην πόλη της Καλαμάτας, την τοπική ανάπτυξη, την προστασία του περιβάλλοντος, τη συμμετοχικότητα και τη βιωσιμότητα.


NEWSLETTER