Από τους πρώτους μήνες της ελληνικής επανάστασης οι Έλληνες είχαν συνειδητοποιήσει ότι πέρα από τις πολεμικές επιχειρήσεις ήταν σημαντικό να δώσουν άλλο ένα κρίσιμο αγώνα, εκείνο της διάδοσης των επαναστατικών ιδεών και νέων στις εξεγερθείσες περιοχές. Έτσι, μέσα σε σύντομο χρονικό διάστημα χρειάστηκε να οργανώσουν τυπογραφεία που θα αναλάμβαναν την έκδοση εφημερίδων, βιβλίων, διοικητικών και άλλων εγγράφων. Το εγχείρημα δεν ήταν καθόλου εύκολο, αν αναλογιστούμε ότι στην τουρκοκρατούμενη Ελλάδα δεν υπήρχαν διαθέσιμα πιεστήρια, απουσίαζαν τα υλικά και υπήρχε έλλειψη εξειδικευμένων τυπογράφων. Παρά τις αντιξοότητες το πρώτο τυπογραφείο στην επαναστατημένη Ελλάδα ιδρύθηκε στην Καλαμάτα και συνδέθηκε άρρηκτα με το όνομα του κυδωνιάτη τυπογράφου Κωνσταντίνου Τόμπρα.
Κωνσταντίνος Τόμπρας
Ο Κ. Τόμπρας γεννήθηκε και μεγάλωσε στο Αϊβαλί (Κυδωνίες) της Μικράς Ασίας και το 1817 πήγε στο Παρίσι, με δαπάνες του έμπορου Σαλτέλη, για να σπουδάσει την τυπογραφική τέχνη δίπλα στον γάλλο φιλέλληνα Διδότο (Didot). Δύο χρόνια αργότερα, το 1819, επιστρέφει στο Αϊβαλί και ιδρύει το πρώτο τοπικό τυπογραφείο, το οποίο θα λειτουργήσει μέχρι την καταστροφή της πόλης από τους Οθωμανούς, τον Ιούνιο του 1821. Ο Τόμπρας τελικά κατάφερε να σωθεί και διέφυγε στα γειτονικά Ψαρά.
Από τα Ψαρά στην Καλαμάτα
Όταν τον Ιούνιο του 1821 ο Δημήτριος Υψηλάντης αποβιβάστηκε στην Ύδρα, απεσταλμένος από τον αδελφό του Αλέξανδρο, μαζί του πέρα από όπλα και πολεμοφόδια είχε φέρει από την Τεργέστη κι ένα μικρό τυπογραφικό πιεστήριο. Λόγω έλλειψης έμπειρων τυπογράφων, ξεκίνησε άμεσα η αναζήτηση του προσώπου που θα το οργάνωνε και θα το λειτουργούσε. Τη λύση έδωσε ο Ιάκωβος Τομπάζης, ο οποίος μίλησε στον Υψηλάντη για τον Τόμπρα και φρόντισε με δικά του μέσα να τον φέρει από τα Ψαρά στην Ύδρα.
Το Ιούλιο του 1821, το πιεστήριο του Υψηλάντη μεταφέρθηκε στην Καλαμάτα, όπου ιδρύθηκε το πρώτο τυπογραφείο στην επαναστατημένη Ελλάδα, καθώς η πόλη θεωρούταν το πιο ασφαλές μέρος. Στις 30 Ιουλίου 1821 τυπώθηκαν στην Καλαμάτα οι «Νόμοι Στρατιωτικοί» και ο «Όρκος» του Αλέξανδρου Υψηλάντη, ενώ την 1η Αυγούστου 1821 εκδίδεται η πρώτη έντυπη εφημερίδα του Αγώνα, η «Σαλπιγξ Ελληνική». Συντάκτης της εφημερίδας ήταν ο Θεόκλητος Φαρμακίδης και τυπογράφος ο Τόμπρας. Η εφημερίδα κυκλοφόρησε συνολικά τρία φύλλα: την 1η, την 5η και την 20ή Αυγούστου 1821. Ωστόσο, η έκδοσή της δεν θα συνεχιστεί, καθώς οι διαμάχες του Φαρμακίδη με τον Δημ. Υψηλάντη θα οδηγήσουν στη διακοπή της. Επίσης, στο τυπογραφείο Καλαμάτας τυπώθηκε η «Ωδή Πολεμιστήριος» (Ιούλιος ή Αύγουστος 1821) καθώς και το έγγραφο «Δια προσταγής του Υψηλοτάτου Πρίγκηπος Δημητρίου Υψηλάντου πληρεξούσιου» (1η Σεπτεμβρίου 1821).
Η μετακίνηση και το τέλος του τυπογραφείου
Ύστερα από την Άλωση της Τριπολιτσάς (20 Σεπτεμβρίου 1821) το τυπογραφείο μεταφέρεται στην Τρίπολη και από εκεί για λίγο στο Άργος. Στο τέλος του 1821 η Α΄ Εθνοσυνέλευση ορίζει ως έδρα της Κυβέρνησης την Κόρινθο, όπου θα μεταφερθεί τελικά το τυπογραφείο τον Μάρτιο του 1822. Σε αυτό εκδίδεται πλήθος εγγράφων καθώς και το «Προσωρινό Πολίτευμα της Ελλάδος», το Σύνταγμα δηλαδή της Α΄ Εθνοσυνέλευσης. Το πρώτο αυτό τυπογραφείο της Επανάστασης, που είχε ως βάση του την Πελοπόννησο, δεν θα λειτουργήσει όμως για πολλούς μήνες ακόμη, καθώς η εκστρατεία του Δράμαλη και η κατάληψη της Κορίνθου τον Ιούλιο του 1822 θα οδηγήσουν στη διάλυσή του.
Η Καλαμάτα, λοιπόν, ήδη από την έναρξη του Αγώνα διαδραμάτισε σπουδαίο ρόλο όχι μόνο σε πολεμικό επίπεδο, αλλά και σε πνευματικό, συμβάλλοντας μέσω του πρώτου τυπογραφείου στην ιδεολογική προετοιμασία και οργάνωση του Αγώνα. Η ίδρυσή του στην πόλη μας δεν ήταν τυχαίο γεγονός και στη λειτουργία του συνέβαλε τα μέγιστα ο τυπογράφος Κωνσταντίνος Τόμπρας. Σήμερα 200 χρόνια μετά το όνομα του Τόμπρα δεν έχει σβήσει από την Καλαμάτα. Στην περιοχή της Παραλίας υπάρχει οδός που φέρει το όνομα του κυδωνιάτη τυπογράφου, θυμίζοντάς μας έναν αφανή ήρωα της επανάστασης, ο οποίος για τουφέκι του είχε ένα τυπογραφικό πιεστήριο και για φυσίγγια τα τυπογραφικά στοιχεία.
