Τις περασμένες ημέρες στην τοπική επικαιρότητα κυριάρχησε η είδηση ότι η Καλαμάτα, μαζί με άλλες πέντε ελληνικές πόλεις και συνολικά 100 πανευρωπαϊκά, επελέγη ως μέλος του καινοτόμου προγράμματος για την επίτευξη κλιματικά ουδέτερων και έξυπνων πόλεων έως το 2030. Το γεγονός συνιστά αναμφίβολα μια συλλογική επιτυχία που πιστώνεται σε όσους στη Δημοτική Αρχή, στο Δημοτικό Συμβούλιο και στην επιστημονική κοινότητα πίστεψαν και στήριξαν την υποψηφιότητα αυτή. Όμως, με την ανακοίνωση της ένταξης της πόλης στο πρόγραμμα ξεκίνησαν και οι αστοχίες: από τις θριαμβολογίες για «νίκη» και για «πακτωλό» χρημάτων, που θα εισέλθουν τα επόμενα χρόνια,  έως την προβολή της υπόθεσης ως κορυφαίου  αφηγήματος για το Δήμο την επόμενη δεκαετία. Είναι άραγε έτσι τα πράγματα; Και πώς μπορεί η επιτυχία αυτή να αξιοποιηθεί στο πλαίσιο ενός συνεκτικού, στρατηγικού οράματος για την Καλαμάτα του αύριο;

Ένα «παράθυρο ευκαιρίας» υπό προϋποθέσεις

Μια προσεκτική ματιά στους όρους του προγράμματος αποκαλύπτει ότι, παρά τους φιλόδοξους στόχους που θέτει, δεν συνοδεύεται από ισχυρά χρηματοδοτικά εργαλεία για την υποστήριξή τους. Ενδεικτικά, για τα επόμενη δύο χρόνια, οι συνολικοί πόροι μόλις υπερβαίνουν τα 300 εκατομμύρια Ευρώ για 100 πόλεις. Είναι προφανές λοιπόν ότι το πρόγραμμα δεν αποτελεί ένα ακόμα κοινοτικό ταμείο, αλλά περισσότερο ένα «κλειδί» που μπορεί να ανοίξει, υπό συγκεκριμένες προϋποθέσεις, «πόρτες» ή «παράθυρα» ευκαιρίας για  την υλοποίηση στοχευμένων παρεμβάσεων με στόχο την κλιματική ουδετερότητα και την ψηφιακή αναβάθμιση στις πόλεις αναφοράς. Και οι προϋποθέσεις αυτές είναι η ύπαρξη ενός ολοκληρωμένου, οραματικού σχεδιασμού στην πόλη και η αλλαγή του μοντέλου τοπικής διακυβέρνησης.

Ένα στρατηγικό όραμα για την Καλαμάτα

Για να αποδώσει τα αναμενόμενα οφέλη στην πόλη, το πρόγραμμα πρέπει να ενταχθεί στο πλαίσιο ενός ευρύτερου αφηγήματος για την Καλαμάτα της επόμενης δεκαετίας, το οποίο θα περιλαμβάνει συγκεκριμένα:

- τη δημιουργία ενός Διεθνούς Κέντρου για την Καινοτομία και την Ανάπτυξη από κοινού με μια Περιοχή Ολοκληρωμένης Τουριστικής Ανάπτυξης (Π.Ο.Τ.Α) στην περιοχή της δυτικής παραλίας. Πρόκειται για μια κορυφαία αναπτυξιακή πρωτοβουλία, η οποία θα αλλάξει τη μοίρα της Καλαμάτας για τις επόμενες δεκαετίες.

- την ενεργοποίηση της Ενεργειακής Κοινότητας Καλαμάτας, που συστήθηκε το 2021, με στόχο  την παραγωγή ενέργειας στο Δήμο, και ιδανικά και σε όλη τη Μεσσηνία, αποκλειστικά από ανανεώσιμες πηγές, με δημιουργία τουλάχιστον ενός φωτοβολταϊκού ή/και αιολικού πάρκου σε κατάλληλες θέσεις εντός των ορίων του. Η πρωτοβουλία αυτή θα επιφέρει μεγάλη μείωση στην επιβάρυνση νοικοκυριών και επιχειρήσεων και ανεξαρτησία από τα κερδοσκοπικά παιχνίδια στην αγορά ενέργειας.

- την εφαρμογή ενός εκτεταμένου προγράμματος ενεργειακής αναβάθμισης δημοσίων και ιδιωτικών κτιρίων.

- την προώθηση ενός φιλόδοξου Σχεδίου Βιώσιμης Αστικής Κινητικότητας με σταδιακή απεξάρτηση των οχημάτων από τα παραδοσιακά καύσιμα και ανάπτυξη δημόσιων σημείων επαναφόρτισης ηλεκτρικών οχημάτων, με λειτουργία νέων γραμμών αστικής συγκοινωνίας, και με δημιουργία δεκάδων χιλιομέτρων ποδηλατοδρόμων, ώστε να ενθαρρυνθεί η χρήση του ποδηλάτου ως κυρίου μέσου μεταφοράς στην Καλαμάτα.

- την επαναλειτουργία του προαστιακού σιδηροδρόμου  προς Μεσσήνη και Οιχαλία και τη δημιουργία νέων, συνδυαστικών με το τρένο,  λεωφορειακών  γραμμών στα χωριά σε συνεργασία με τα ΚΤΕΛ, στο πλαίσιο μιας ολοκληρωμένης πολιτικής υπεραστικών μεταφορών.

- το συνδυασμό των εξαγγελθέντων αντιπλημμυρικών έργων στην πόλη από το «Μορέα» με τη δημιουργία ενός μεγάλου, περιαστικού πάρκου στο Νέδοντα.

- την εφεξής πραγματοποίηση μόνο βιοκλιματικών αστικών αναπλάσεων και την ενίσχυση των χώρων πρασίνου, ειδικά στις γειτονιές της πόλης.

- τη συνολική αναβάθμιση των ψηφιακών υποδομών στο Δήμο με υλοποίηση καινοτόμων εφαρμογών στους τομείς του τουρισμού, της ενεργειακής εξοικονόμησης, της δημόσιας ασφάλειας και της πολιτικής προστασίας. 

Ένα νέο μοντέλο διακυβέρνησης

Εξίσου σημαντική όμως είναι η υιοθέτηση ενός νέου μοντέλου δημοτικής διακυβέρνησης που μπορεί να υποστηρίξει το εγχείρημα της υλοποίησης του προγράμματος. Δεδομένου ότι το έργο υπερβαίνει προφανώς τις δυνατότητες της όποιας δημοτικής αρχής και του υφιστάμενου δημοτικού μηχανισμού, η υλοποίησή του επιβάλλεται να ανατεθεί σε ανεξάρτητο φορέα, που θα λειτουργεί με όρους διαφάνειας, αξιοκρατίας και αποτελεσματικότητας, με υπερκομματική διοίκηση που θα επιλεγεί με ευρύτατη πλειοψηφία από το Δημοτικό Συμβούλιο και με τη συνεργασία άξιων στελεχών του Δήμου. Στο ίδιο πλαίσιο, επωφελής θα ήταν και  η λειτουργία μιας Συμβουλευτικής Επιτροπής, από επιστημονικά στελέχη της τοπικής κοινωνίας και όχι μόνον,  για την παρακολούθηση και υποστήριξη του έργου του ανωτέρω φορέα αλλά και η ίδρυση γραφείου του Δήμου Καλαμάτας στις Βρυξέλλες για την στενή συνεργασία με την Ευρωπαϊκή Επιτροπή και την άμεση πρόσβαση στις πηγές χρηματοδότησης. Τέλος, αυτονόητο είναι πως το όλο project πρέπει να αποτελέσει παράγοντα ενότητας και όχι μικροπολιτικής αντιπαράθεσης ή εκμετάλλευσης εν όψει των επόμενων  αυτοδιοικητικών εκλογών. 

Συμπερασματικά, η θετική ένταξη της Καλαμάτας στις 100 κλιματικά ουδέτερες ευρωπαϊκές πόλεις μπορεί να έχει προστιθέμενη αξία για τους πολίτες μόνο στο πλαίσιο μιας συνολικής στρατηγικής και με την υιοθέτηση νέας αντίληψης για την τοπική διακυβέρνηση. Έτσι, με ενότητα, συνεργασία και αποφασιστικότητα,  η Καλαμάτα μπορεί να δει προς το 2030 με αισιοδοξία. 

*Ο Νίκος Θεοδώρου είναι Δικηγόρος παρ’ Αρείω Πάγω και Διδάκτωρ Δημοσίου και Ευρωπαϊκού Δικαίου της Νομικής Σχολής του Πανεπιστημίου Ludwig-Maximilians του Μονάχου.

Ιστοσελίδα: www.ntheodorou.gr