«Έστειλα δυο πουλιά στην Κόκκινη Μηλιά,
δυο πετροχελιδόνια,
μα ‘κει εμείνανε κι όνειρο γίνανε
και δακρυσμένα χρόνια.»
Πυθαγόρας Παπασταματίου, Ο Μαρμαρωμένος Βασιλιάς (τραγούδι)
Στις 13 Σεπτεμβρίου του 1922, η άλλοτε ζωντανή πόλη της Σμύρνης παραδίδεται στις φλόγες και χιλιάδες Έλληνες, που γλίτωσαν τη σφαγή ή την αιχμαλωσία, εγκαταλείπουν άρον-άρον τις πατρογονικές τους εστίες. Προηγουμένως, το μέτωπο των ελληνικών δυνάμεων στην Ανατολία είχε καταρρεύσει μέσα σε ελάχιστες μέρες και αυτές υποχωρούσαν άτακτα, αφήνοντας στο έλεος του προελαύνοντος κεμαλικού στρατού και των τουρκικών συμμοριών τους Έλληνες της Μικράς Ασίας. Ήταν ο τραγικός επίλογος της ελληνικής εκστρατείας στην Οθωμανική Αυτοκρατορία μετά το 1919 που ονομάστηκε, ορθώς, «Μικρασιατική Καταστροφή».
Με τη Συνθήκη της Λωζάνης που ακολούθησε το 1923, επισφραγίστηκε η αμφιλεγόμενη επιλογή των Κεμάλ και Βενιζέλου για δύο εθνικά και δυτικότροπα κράτη χωρίς ισχυρές μειονότητες που θα ζούσαν, υποτίθεται, εφεξής ειρηνικά. Έτσι, εκατομμύρια Ελλήνων της Μικράς Ασίας, του Πόντου και της Ανατολίας (όπως και εκατοντάδες χιλιάδες Τούρκοι στην Ελλάδα) ξεριζώθηκαν οριστικά από τις πατρίδες τους, που αποκλήθηκαν αρχικά «αλησμόνητες» και στη συνέχεια «χαμένες», αναδεικνύοντας το ανεπανόρθωτο της ζημιάς που είχε συντελεσθεί.
Έναν αιώνα μετά, κι ενώ μεσολάβησαν η βίαιη εκδίωξη των Ελλήνων της Πόλης, της Ίμβρου και της Τενέδου και η εισβολή της στην Κύπρο, η Τουρκία εξακολουθεί να απειλεί καθημερινά την εθνική μας κυριαρχία και να μετέρχεται προπαγανδιστικών και εκφοβιστικών μεθόδων. «Έλληνες, μην ξεχνάτε τη Σμύρνη….Όταν έρθει ο καιρός, η ώρα, θα κάνουμε ό,τι χρειάζεται !» βρυχάται ο ισλαμιστής Τούρκος Πρόεδρος. Ποια είναι όμως η βαθύτερη ανάγνωση της συμπεριφοράς αυτής; Και πώς πρέπει η Ελλάδα και οι Έλληνες να απαντήσουμε στο διαρκώς οξυνόμενο αναθεωρητισμό των γειτόνων;
Το «φάντασμα των Σεβρών» και η «νίκη» στη Μικρά Ασία: θεμέλιο εθνικισμού ή υπαρξιακό σύνδρομο;
Είναι γεγονός ότι η περίοδος 1919-1922 υπήρξε μοιραία τόσο για την Τουρκία όσο και για την Ελλάδα. Ξεκίνησε με την ταπείνωση και τον επαπειλούμενο διαμελισμό της Τουρκίας που θεσμοθετήθηκε με τη Συνθήκη των Σεβρών (1920), η οποία όμως ουδέποτε εφαρμόστηκε, ενώ προηγουμένως η Ελλάδα (1919) είχε αποβιβάσει στη Σμύρνη χιλιάδες στρατού, αναλαμβάνοντας για λογαριασμό των συμμαχικών δυνάμεων την κατοχή της περιοχής του Αϊδινίου γύρω από την πολυπολιτισμική αλλά με ισχυρό ελληνικό στοιχείο Σμύρνη. Η επιλογή του Ελευθερίου Βενιζέλου να αναλάβει το ριψοκίνδυνο αυτό εγχείρημα θα αποδεικνυόταν εσφαλμένη με βάση τις εύθραυστες γεωπολιτικές ισορροπίες της εποχής αλλά και το γεγονός ότι από το Νοέμβριο του 1920 και μετά τη μικρασιατική εκστρατεία συνέχισε με μεγαλύτερο ζήλο και η αντιβενιζελική και φιλοβασιλική παράταξη. Η Ελλάδα επέκτεινε σταδιακά την κατοχή της σε περιοχές της ενδοχώρας της Ανατολίας χωρίς ελληνική παρουσία και επιχείρησε να καταλάβει, ανεπιτυχώς, την Άγκυρα, με τα γνωστά αποτελέσματα. Κι ενώ οι γεωπολιτικές ισορροπίες μεταβάλλονταν ραγδαία υπέρ της νέας Τουρκίας, που υποσχόταν ο πανούργος Μουσταφά Κεμάλ, η Ελλάδα αρνιόταν να υποχωρήσει συντεταγμένα εξασφαλίζοντας την αραιοκατοικημένη Ανατολική Θράκη και τα μικρασιατικά παράλια, όπου ζούσε πυκνός ελληνικός πληθυσμός.
Έτσι, το 1922 υπήρξε έτος «αναγέννησης» για τους Τούρκους και τραγωδίας για τους Έλληνες, καθώς η κατάρρευση του ελληνικού στρατού, αναβίωσε τον εθνικισμό μεταξύ των Τούρκων που γλίτωσαν τελικά το διαμελισμό των Σεβρών και πέτυχαν την οριστική εκδίωξη όλων των μειονοτήτων από το έδαφός τους, αφού προηγουμένως είχαν διαπράξει γενοκτονίες και εγκλήματα εις βάρος τους.
Η Ελλάδα απέναντι στον τουρκικό αναθεωρητισμό: μαθαίνοντας από το 1922.
Όμως, η διαρκής επίκληση των γεγονότων της περιόδου αυτής από την τουρκική ηγεσία, αναδεικνύει και τον τρόμο που προκαλεί στο συλλογικό της υποσυνείδητο το ενδεχόμενο επανάληψης ενός «σεναρίου Σεβρών» αλλά και την εύθραυστη εσωτερική της ισορροπία, την οποία επιχειρεί να καλύψει με τις επεκτατικές της βλέψεις. Έτσι, η Ελλάδα κινδυνεύει να βρεθεί σήμερα αντιμέτωπη με νέες εκδηλώσεις του τουρκικού αναθεωρητισμού, που κάνουν καθημερινά «κουρελόχαρτο» τη Συνθήκη της Λωζάνης, ληξιαρχική πράξη γέννησης της σύγχρονης Τουρκίας.
Μπροστά λοιπόν στον επικείμενο κίνδυνο, χώρα μας πρέπει άμεσα να αντιτάξει μια ενεργητική και έξυπνη εξωτερική πολιτική διαμορφώνοντας ένα ολοκληρωμένο πλαίσιο πολιτικών και οικονομικών διεκδικήσεων κατά της Τουρκίας, ολοκληρώνοντας άμεσα τις διαπραγματεύσεις οριοθέτησης της ελληνικής Α.Ο.Ζ με όλες τις γειτονικές χώρες, επεκτείνοντας τα ελληνικά χωρικά ύδατα στα 12 ναυτικά μίλια κατά το διεθνές δίκαιο, πλην του ανατολικού Αιγαίου, ενεργοποιώντας πλήρως το Ενιαίο Αμυντικό Δόγμα Ελλάδας-Κύπρου με ενίσχυση της ελληνικής παρουσίας στο νησί και στην Κυπριακή Α.Ο.Ζ, ενισχύοντας γρήγορα την αμυντική θωράκιση της χώρας και υπερασπίζοντας τόσο τα ελληνικά σύνορα όσο και τους Έλληνες της Πόλης, Ίμβρου και Τενέδου ως κόρην οφθαλμού. Ας αποδείξουμε λοιπόν ότι ως έθνος έχουμε και μνήμη και κρίση αλλά προπάντων σχέδιο και όραμα για το μέλλον. Και αυτή θα είναι η πρέπουσα τιμή στις αλησμόνητες πατρίδες και στην ιστορία μας.
*Ο Νίκος Θεοδώρου είναι Δικηγόρος παρ’ Αρείω Πάγω και Διδάκτωρ Δημοσίου και Ευρωπαϊκού Δικαίου της Νομικής Σχολής του Πανεπιστημίου Ludwig-Maximilians του Μονάχου. Ιστοσελίδα: www.ntheodorou.gr
