Το πρόβλημα του ιδιωτικού χρέους έγινε ιδιαίτερα αισθητό μετά την εμφάνιση της οικονομικής κρίσης που κυριάρχησε στην Ελλάδα την περασμένη δεκαετία. Στα χρόνια που ακολούθησαν, οι κυβερνήσεις που διαχειρίστηκαν το θέμα, προχώρησαν σε μια σειρά από πρωτοβουλίες. Μεταξύ αυτών ήταν και ο νόμος για την ρύθμιση και απαλλαγή των οφειλών(Ν. 4738/2020).
Ο νόμος παρέχει τη δυνατότητα σε νοικοκυριά και επιχειρήσεις να διευθετήσουν τις υποχρεώσεις τους προχωρώντας σε ρύθμιση, η οποία κάτω από προϋποθέσεις μπορεί να περιλαμβάνει διαγραφή για σημαντικό μέρος της οφειλής.
Βασικό εργαλείο για την επίτευξη του στόχου αποτελεί μεταξύ άλλων η ηλεκτρονική πλατφόρμα του νέου εξωδικαστικού μηχανισμού ρύθμισης οφειλών. Αξίζει να σημειωθεί ότι κατά την χρήση του μηχανισμού με την οριστική υποβολή της αίτησης και μέχρι την ολοκλήρωση της διαδικασίας, ο νόμος προβλέπει την αναστολή όλων των διαδικασιών αναγκαστικής εκτέλεσης, όπως διαταγές πληρωμής, κατασχέσεις τραπεζικών λογαριασμών, πλειστηριασμοί κ.τ.λ.
Ο Εξωδικαστικός Μηχανισμός Ρύθμισης Οφειλών αποτελεί μια ηλεκτρονική διαδικασία, χωρίς προσφυγή στα δικαστήρια, μέσω της οποίας επιχειρείται η ρύθμιση των οφειλών προς τράπεζες και διαχειριστές δανείων (Servicers), το Δημόσιο, τους Φορείς Κοινωνικής Ασφάλισης (ΕΦΚΑ), και λοιπές οφειλές υπέρ τρίτων που εισπράττονται από τη φορολογική διοίκηση.
Με βάση τις προβλέψεις του νόμου η διαγραφή προς το Δημόσιο μπορεί να φτάσει έως και το 75% επί της βασικής οφειλής, και μεταξύ 85% και 95% για τα πρόστιμα τους τόκους και τις προσαυξήσεις. Αντίστοιχα προς τις τράπεζες και τους διαχειριστές δανείων, οι διαγραφές μπορούν να φτάσουν στο 80% για την βασική οφειλή και στο 100% της υποχρέωσης σε ότι αφορά στους τόκους ( Πίνακας 1).
Αυτό που ισχύει στην πράξη είναι ότι όλοι οι οφειλέτες θέλουν να επιτύχουν την μεγαλύτερη δυνατή διαγραφή σε αντίθεση με τους πιστωτές οι οποίοι ,θεωρητικά τουλάχιστον, θίγονται από την απομείωσή της. Εδώ πρέπει να σημειωθεί ότι γενικά η θέση των πιστωτών ( δηλ. οι τράπεζες, διαχειριστές δανείων κ.τ.λ. ) σχετικά με την πιθανή διαγραφή οφειλής, προσδιορίζεται από την αρχή της μη χειροτέρευσης της θέσης του πιστωτή. Αυτό σημαίνει ότι ο πιστωτής μετά από την όποια συμφωνία, δεν θα βρεθεί σε χειρότερη θέση από εκείνη στην οποία θα βρισκόταν εάν κινούσε διαδικασίες αναγκαστικής εκτέλεσης για την είσπραξη της οφειλής.
Με άλλα λόγια αξιολογείται αν ο οφειλέτης έχει την δυνατότητα να αποπληρώσει την υποχρέωσή του και οποιαδήποτε ελάφρυνση παρέχεται στην περίπτωση που αντικειμενικά με βάση τα εισοδήματα ή την περιουσία του δεν υπάρχει η δυνατότητα αποπληρωμής.
Η αποπληρωμή του υπολοίπου της οφειλής μπορεί να ρυθμιστεί συντάσσοντας ένα μακροχρόνιο πλάνο, με τις ληξιπρόθεσμες οφειλές προς το δημόσιο και τους Φορείς Κοινωνικής Ασφάλισης να αποπληρώνονται εντός 20ετίας.
Σε ότι αφορά στις υποχρεώσεις έναντι τραπεζών και διαχειριστών δανείων, η αποπληρωμή μπορεί να γίνει για τα φυσικά πρόσωπα σε περίοδο 35 ετών, αν οι οφειλές καλύπτονται από εξασφαλίσεις και σε περίοδο 20 ετών αν δεν υπάρχουν εξασφαλίσεις. Αντίστοιχα για τα νομικά πρόσωπα αν υπάρχουν εξασφαλίσεις προβλέπεται 20ετής αποπληρωμή ενώ αν δεν υπάρχουν εξασφαλίσεις η περίοδος περιορίζεται σε 15 έτη. ( Πίνακας 2)
Η αίτηση για την συμμετοχή στο μηχανισμό γίνεται με την χρήση της σχετικής ηλεκτρονικής πλατφόρμας, μέσω της οποίας πραγματοποιείται ανάκτηση πληροφοριών σχετικά με τα περιουσιακά στοιχεία και τα εισοδήματα του οφειλέτη . Στην συνέχεια με βάση τα στοιχεία αυτά, διαμορφώνεται μια πρόταση ρύθμισης μέσω της εφαρμογής ειδικού αλγορίθμου.
Ακολουθεί η αξιολόγηση της πρότασης από τράπεζες και διαχειριστές δανείων και εφόσον εγκριθεί, ο οφειλέτης αποφασίζει αν θα αποδεχθεί την προτεινόμενη ρύθμιση. Στη συνέχεια ακολουθεί η κατάρτιση της σχετικής σύμβασης η οποία καθορίζει τον τρόπο εξόφλησης, την πιθανή διαγραφή και όλες τις αναγκαίες λεπτομέρειες.
Βέβαια, στην αρχή της χρήσης της πλατφόρμας δεν έλλειψαν και οι δυσλειτουργίες. Έκτοτε οι τροποποιήσεις του νόμου με στόχο την βελτίωση της βιωσιμότητας των ρυθμίσεων ήταν αρκετές, με τις παρεμβάσεις που γίνονται να αφορούν τόσο επιμέρους στοιχεία των ρυθμίσεων (επιτόκια, κριτήρια ένταξης κτλ), όσο και την πίεση που ασκείται στους πιστωτές προκειμένου να συναινέσουν στη ρύθμιση των οφειλών.
Η επίλυση του προβλήματος του ιδιωτικού χρέους είναι κρίσιμης σημασίας για το σύνολο της οικονομίας. Στη βάση αυτή η αποτελεσματική λειτουργία του εξωδικαστικού μηχανισμού ρύθμισης οφειλών αποτελεί ένα χρήσιμο εργαλείο για την ανάταξη ενός πληγωμένου τμήματος της οικονομίας, το οποίο όμως έχει προοπτικές και δυναμική ώστε να συνεχίσει να λειτουργεί και να συμβάλλει αποτελεσματικά στην οικονομική ζωή.
Για να είναι όμως η όλη προσπάθεια επιτυχημένη, θα πρέπει από την μια οι οφειλέτες να κρατούν εποικοδομητική στάση έναντι των προτάσεων που προκύπτουν , αλλά και οι πιστωτές να επιδεικνύουν την δέουσα ευελιξία με στόχο την επίτευξη μιας ρεαλιστικής και βιώσιμης συμφωνίας. Δεν πρέπει να ξεχνάμε άλλωστε ότι οι όποιες συμφωνίες θα πρέπει να υλοποιηθούν μέσα σε ένα έτσι και αλλιώς δυσμενές οικονομικό περιβάλλον, το οποίο προέκυψε διαδοχικά μετά από δυο κρίσεις που άλλαξαν τα θεμέλια της οικονομίας, την κρίση χρέους της Ελλάδας και την πανδημία Covid -19.
*Ο Βασίλης Δρούλιας είναι Ορκωτός Ελεγκτής και Σύμβουλος Επιχειρήσεων.
