Μελέτες, δοκίμια, μονογραφίες, εργασίες, βιβλιογραφικές ανασκοπήσεις και κάθε λογής έρευνες στηρίζονται στη μελέτη των βιβλίων. Πολλά είναι όμως χαμένα στον χρόνο, άλλα άγνωστα, δυσεύρετα ή πανάκριβα. Η αναζήτησή τους σήμερα γίνεται στο διαδίκτυο, όπου ενδεχομένως μερικές φορές, απλά εντοπίζεται ή πιστοποιείται η ύπαρξή τους. Αρκετά από αυτά εντοπίζονται σήμερα σε ειδικές ψηφιακές βιβλιοθήκες κυρίως πανεπιστημίων ή άλλων οργανισμών. Η πρόσβαση είναι άμεση άλλα κάποιες φορές απαιτείται συνδρομή ή απόδειξη της ακαδημαϊκής ιδιότητας του ενδιαφερόμενου. Υπάρχουν όμως και οι Βιβλιοθήκες οργανισμών ή του δημοσίου, όπου κάποιος μπορεί να έχει πρόσβαση στις πηγές. Αν και η οργάνωση διαρκώς βελτιώνεται, δεν θα πρέπει να παραγνωρίζεται ο σημαντικός ρόλος των παλαιοβιβλιοπωλείων στις μελέτες των ερευνητών.
Οι παλιές, ποιοτικές εκδόσεις έχουν αναμφισβήτητα μεγάλη αξία. Γνωστική αλλά και καλλιτεχνική. Και ποιός δεν έχει εκπλαγεί από παλιά βιβλία του 19ου ή του 18ου αιώνα, ή και παλαιότερα, με ωραίες περίτεχνες γραμματοσειρές και προσεγμένη παρουσίαση του κειμένου και των εικόνων τους; Ή τη στιβαρή, χειροποίητη βιβλιοδεσία. Βιβλία που σε τραβάνε να τα διαβάσεις αμέσως. Η πρόσβαση όμως σε αυτά πολλές φορές είναι δύσκολη, αν όχι απαγορευμένη. Η βιομηχανοποίηση της τυπογραφίας έκανε πιο εύκολη την πρόσβαση στο βιβλίο, αλλά συνήθως η ποιότητα των εκδόσεων υποβάθμισε την καλλιτεχνική αξία του.
Για την επίλυση της αγωνίας της πρόσβασης σε παλιά βιβλία, ήρθαν οι σχετικά φτηνές, φωτοτυπικές ανατυπώσεις ή αναστατικές εκδόσεις για δυσεύρετα ή σπάνια έργα που διατηρούν έως σήμερα την επιστημονική τους αξία για ερευνητές και ιστορικούς. Εκδόσεις που θα είχαν χαθεί στο πέρασμα του χρόνου, σώθηκαν χάρη στο ενδιαφέρον παλαιοβιβλιοπωλών που με όπλο τη φωτοτυπία κατάφεραν να τις διασώσουν και να τις παραδώσουν στις επόμενες γενιές, φτηνά και εύκολα. Σήμερα, ακόμα και κάποια ελληνικά πανεπιστήμια έχουν πραγματοποιήσει τέτοιες «αναστατικές» εκδόσεις.
Πρωτοπόρος σε αυτή την προσπάθεια της διάσωσης της καταγραμμένης γνώσης ήταν όμως αναμφισβήτητα, ο Νότης Καραβίας.
Γεννήθηκε στην Πύλο της Μεσσηνίας, το 1919 και σε ηλικία δεκατεσσάρων ετών έφτασε στην Αθήνα. Για δύο χρόνια, στο ξεκίνημά του, εργάστηκε στο βιβλιοπωλείο του αδελφού του και γνωστού εκδότη Αθανασίου Δ. Καραβία, που έδρευε στη διασταύρωση των οδών Ακαδημίας και Ιπποκράτους. Μετά από δυο χρόνια, το 1936, απέκτησε τον δικό του υπαίθριο πάγκο με βιβλία, μια υπαίθρια βιβλιοθήκη στο πεζοδρόμιο, ανάμεσα σε άλλους πάγκους υπαίθριων βιβλιοπωλών, πουλώντας βιβλία στον χώρο πίσω από την Εθνική Βιβλιοθήκη, στην οδό Ακαδημίας.
Η εκπομπή της ΕΡΤ, Παρασκήνιο, το 1984, παρουσίασε αυτόν τον εξαιρετικό παλαιοβιβλιοπώλη, που αφιέρωσε τη ζωή του στο βιβλίο αλλά και τη θεματική βιβλιογραφική ταξινόμησή του, σε ένα μονοθεματικό, επιμορφωτικό ντοκιμαντέρ. Σε αυτό παρουσιάζεται η ιστορία της οικογένειας Καραβία και του μοναδικού παλαιοβιβλιοπωλείου που συνεχίζει την προσφορά της από γενιά σε γενιά.
Σε αυτή τη συνέντευξη-αφιέρωμα ο Νότης Καραβίας, ένας άνθρωπος του μόχθου και λάτρης του βιβλίου, που πρόσφερε τη ζωή του στο λειτούργημα του παλαιοβιβλιοπώλη, όπως το αποκαλεί, λέει σχετικά:
«…Επειδή γεννήθηκα στην Πύλο της Μεσσηνίας και την αγάπησα, θεώρησα καθήκον μου να γράψω τη Μεσσηνιακή βιβλιογραφία και μετά το βιβλιογραφικό ενδιαφέρον επεξετάθη σε όλην την Πελοπόννησο. Τις γενικότερες γνώσεις καθώς και τα πρώτα βιβλιογραφικά μαθήματα μου τα παρέσχε ο μεγάλος δάσκαλος, τέως πρόεδρος της βιβλιογραφικής εταιρείας, ο μακαρίτης Νικόλαος Μαυρής, ένας σοφός άνθρωπος με απεριόριστες γνώσεις..»
Και συνέχιζε:
«Οι βιβλιογράφοι είναι οι αχθοφόροι των ερευνητών, μου έλεγε ο Μαυρής».
Πράγματι. Πόσες μελέτες, πτυχιακές εργασίες, διατριβές ή πρωτότυπες έρευνες δεν στηρίχτηκαν σε αυτούς τους βιβλιογραφικούς καταλόγους;
Το 1942, μέσα στα δύσκολα χρόνια της κατοχής, ο Νότης Καραβίας άνοιξε δικό του κατάστημα, στη γωνία Ακαδημίας 63 (τότε Φραγκλίνου Ρούσβελτ) και Χαριλάου Τρικούπη. Φυσικά με ενοίκιο. Έναν χρόνο αργότερα, τον Οκτώβριο του 1943, συνελήφθη από τους Γερμανούς με την κατηγορία της συμμετοχής στο ΕΑΜ. Οδηγήθηκε στο στρατοδικείο και αθωώθηκε. Για την υπεράσπισή του είχε καταθέσει ο Βυζαντινολόγος, ιστορικός και νεοελληνιστής, καθηγητής Πανεπιστημίου και Ακαδημαϊκός Νίκος Βέης που τον γνώριζε, αφού ήταν πελάτης του βιβλιοπωλείου του.
Ο μόχθος και οι δυσκολίες της ζωής, τον ανάγκασαν να αλλάξει πολλές φορές την έδρα του βιβλιοπωλείου του. Όμως αυτός αισθανόταν ότι κάθε μετακόμιση ήταν μια καινούργια αρχή. Μετά από την Ακαδημίας και Χαριλάου Τρικούπη, από το 1960 μέχρι το 1963 στεγάστηκε στην οδό Ιπποκράτους 4, στη συνέχεια από το 1964 μέχρι το 1976 στην οδό Μαυρομιχάλη 9, στην Χαριλάου Τρικούπη 53-55 από το 1977 μέχρι 1978 και στην Ασκληπιού 67 από το 1978 μέχρι το 1994. Τότε μεταφέρθηκε μόνιμα στη σημερινή του έδρα, στην οδό Ασκληπιού 35.
Και ευτυχώς συνέχιζε. Εκτός από την αγορά και την πώληση βιβλίων, ασχολήθηκε με τη θεματική βιβλιογραφική ταξινόμηση, την καταλογογράφηση και την πώληση παλαιών βιβλίων. Ελληνικών και ξένων.
Το 1962, ο Νότης Καραβίας ξεκίνησε τη σειρά ανατυπώσεων παλαιών και δυσεύρετων βιβλίων με τον τίτλο «Βιβλιοθήκη Ιστορικών Μελετών». Ο γιός του Διονύσης Καραβίας, από το 1974, συνεχίζει να την εμπλουτίζει συνεχώς. Στη σειρά αυτή επανεκδίδονται έργα, που έχουν «χαθεί» στο χρόνο και που διατηρούν έως σήμερα την επιστημονική τους αξία για ερευνητές και ιστορικούς. Πολλές από τις αναστατικές εκδόσεις έχουν εμπλουτιστεί με Εισαγωγή, και Ευρετήριο που κάνουν αυτά τα έργα πιο εύχρηστα.
Οι βιβλιογραφικοί κατάλογοί του Νότη Καραβία είναι πολύτιμοι αφού προσανατολίζουν στο εύρος της θεματολογίας των βιβλίων. Είναι εργαλεία και οδηγοί για το βιβλιόφιλο κοινό που βοήθησαν όμως και στον εμπλουτισμό των Πανεπιστημιακών βιβλιοθηκών της χώρας μας καθώς και πολλών Ιδρυμάτων του εξωτερικού.