Χρονιά με... 5 κάλπες όπως αναφέρθηκε στο τελευταίο σημείωμα, αλλά και με πολλά ερωτηματικά σχετικά με αυτές. Υπάρχει ακόμη πολύς δρόμος όσο και αν ο πολιτικός χρόνος είναι πυκνός, η ρευστότητα είναι κάτι παραπάνω από προφανής και το σκηνικό αδιαμόρφωτο.
Σε αυτή την πορεία αποφεύγοντας την παρέμβαση στις εξελίξεις γιατί αυτό δεν είναι στην πρόθεση του γράφοντος, ίσως θα ήταν χρήσιμο να δούμε κάποια πράγματα που σχετίζονται με την πόλη και την εξέλιξή της από άλλη σκοπιά. Ετσι για την ιστορία και για να διερευνήσουμε κατά δύναμη κάποια πράγματα σε μακρινές εποχές που άφησαν τα δικά τους αποτυπώματα. Και άλλες φορές έχω γράψει με άλλες αφορμές, ότι ο Νέδοντας και η πόλη πάνε μαζί σε μια σχέση ανταγωνιστική καθώς η πόλη τον περιόριζε και αυτός διεκδικούσε το ζωτικό του χώρο. Και δεν μπορεί παρά να προκαλεί μεγάλη εντύπωση το γεγονός ότι, πριν 148 χρόνια, υπήρχαν άνθρωποι στην πόλη οι οποίοι έλεγαν πράγματα που πολλοί ανακάλυψαν τα τελευταία χρόνια. Με μια καθαρεύουσα που έχει τη δική της περιγραφική χάρη, ο αρθρογράφος της εφημερίδας “Αριστόδημος” την Πρωτοχρονιά του 1871 σχολιάζει επικριτικά την ανθρώπινη αδηφαγία που εκδηλώνεται σε ποτάμια, χειμάρρους και ρέματα: “Ο χειμών εξακολουθεί δριμύς και έκτακτος. Ο παρά την πόλιν ημών καταρρέων χείμαρρος Νέδων επλημμύρισε προ πέντε ημερών και παρέσυρε και κατέστρεψε περιφράγματα τινά εν τη κοίτη του, διεκδικήσως ούτω τα φυσικά αυτού όρια. Οι παρά την όχθην αυτού έχοντες κτήματα δεν δικαιούνται, φρονούμεν, να παραπονεθώσιν διά τας επινεχθείσας αυτούς μικράς ζημίας, διότι δι’ επανειλημμένων προασαυξήσεων και προεκτάσεων των κτημάτων αυτών εστενοχώρησαν υπέρ το δέον την κοίτην του χειμάρου και εγένοντο παραίτιοι της συμβάσης ζημίας. Και οι ποταμοί και τα στοιχεία αυτά της φύσεως πιεζόμενα παρά τους κανονίζοντας την πορείαν αυτών φυσικούς νόμους εξανίστανται και ικανοποιούνται εν δέοντι...”.
Το γεγονός ότι ακόμη και σήμερα μετά από κάθε πλημμύρα διατυπώνονται στη... δημοτική αυτές οι σκέψεις, έχει τη δική του ξεχωριστή σημασία. Διδακτικό κείμενο με ηλικία... ενάμιση αιώνα. Αυτό το κείμενο μπορεί να μας οδηγήσει σε ένα άλλο, το οποίο εξηγεί και τα “περίεργα” που μπορεί να σκεφθεί κάποιος σχετικά με το πως η “Ποταμιά” έγινε οικόπεδα. Για όσους δεν το γνωρίζουν, όλη η περιοχή από την πλατεία 23ης Μαρτίου μέχρι την Παραλία στον κεντρικό τομέα της πόλης, στα παλιά συμβόλαια αναφέρεται ως “Ποταμιά”, και αυτό γιατί ο Νέδοντας, πριν αρχίσουν οι απόπειρες εγκιβωτισμού, απλωνόταν από τους λόφους ανατολικά και δυτικά (ας πούμε σχηματικά από τον Αγιονικόλα Φλαρίου μέχρι την ανηφόρα του Αγιώργη απέναντι). Κάτι που φαίνεται και από τα υλικά εκσκαφής ακόμη και σε πολύ μικρό βάθος σε αυτή την περιοχή. Πώς λοιπόν ο χείμαρρος έγινε... ιδιοκτησία; Μας το εξηγεί δημοσίευμα της εφημερίδας “Ανόρθωσις” την 1η Οκτωβρίου 1882 όταν ξεκινούσε η κατασκευή του λιμανιού:
“Προτρέπομεν την λιμενικήν επιτροπήν να σπεύση να ικανοποιήση αποζημιούσα τους κυρίους των κατά την παραλίαν οικιών των και τους ιδιοκτήτας των γαιών εν τη κοίτη του χειμάρρου Δαφνώνος, διότι πρέπει να γιγνώσκη ότι η κοίτη του χειμάρρου εγκαταλιμπανομένη είναι κτήμα των παροχθίων και ουχί του Δημοσίου, καθόσον μόνον των δυναμένων να καταστώσι πλευστών ποταμών η κοίτη είναι δημόσια κτήματα, όπως ορίζει περί διακρίσεως κτημάτων νόμος και όπως έχουν αποφασίσει τα ανωτέρω Δικαστήρια, διότι προβλέπομεν ότι θα έχη διαμαρτυρήσεις με την εργολαβικήν εταιρείαν και καλό θα είναι να έχη εξομαλύνει όλας τας ενδεχομένας δυσχερείας προς αποφυγήν τοιούτων διαμαρτυρήσεων και προς επίτευξιν της προόδου του έργου, ούτινος άπαντες επιθυμούμεν την ταχείαν έναρξιν και περαίωσιν”.
Ο Νέδοντας πλωτός δεν ήταν, και ως εκ τούτου η κοίτη του σύμφωνα με το νομό και τις δικαστικές αποφάσεις ανήκε στους παρόχθιους που θα σταματούσαν το έργο αν δεν αποζημιώνονταν. Και αφού έπεσα πάνω στο δημοσίευμα, είπα να βρω και το νόμο του 1837 ¨Περί διακρίσεως κτημάτων” ο οποίος μεταξύ άλλων αναφέρει: “Οι δυνάμενοι να καταστώσι πλευστοί ποταμοί με τας όχθας των, οι αιγιαλοί, οι λιμένες, οι όρμοι και εν γένει όλα τα μέρη της επικράτειας όσα δεν δύνανται να γενώσιν ιδιοκτησία ιδιωτική, θεωρούνται ως κτήματα δημόσια. Οχθαι και αιγιαλοί είναι η περιστοιχούσα την θάλασσαν ή τους ποταμούς γη, καθ’ όσον μέρος βρέχεται από τας μεγίστας πλην συνήθειας αναβάσεις των υδάτων αλλ’ όχι και από εκτάκτους πλημμύρας”.
Με το νόμο και τις δικαστικές αποφάσεις βρέθηκε ιδιωτικό και το μεγαλύτερο μέρος της σημερινής κεντρικής πλατείας. Την περίοδο του μεσοπολέμου εξελίχθηκε δικαστική διαμάχη την οποία κέρδισαν οι ιδιοκτήτες. Είναι χαρακτηριστικό δημοσίευμα του “Θάρρους” στις 14/6/1924 που αναφέρει τα όσα έγιναν μετά τη δικαστική απόφαση: “Η πλατεία Τζανή εντός ολίγου εξαφανίζεται. Διά δικαστικής αποφάσεως ανεγνωρίσθησαν δικαιώματα κυριότητος επ’ αυτής εις διαφόρους συμπολίτας και ανοίγονται σύντομα χάνδακες και φυτεύονται φραγκοσυκιές διά τον εξωραϊσμόν της. Ούτω η αισθητική ικιανοποιείται πληρέστατα η δε δοσίλογος τότε δημοτική αρχή μένει με την περγαμηνήν ότι με τα πείσματα και τη μη διάθεσιν ολίγων χιλιάδων δραχμών κατέστρεψε σήμερον ένα των πνευμόνων της πόλεως. Το κατόρθωμα του τότε δημοτικού άρχοντος είναι μέγιστον. Ο εκ των συμβούλων εκείνης της εποχής αντιλαμβανόμενος τον κίνδυνον εγκαίρως υπέδειξε την απαλλοτρίωσιν των γηπέδων διά να μη καταστραφή η πλατεία. Αλλ’ ουδείς τον ήκουσεν. Η μολιρολατρία δεν εγνώριζεν όρια. Τώρα όλοι εν καταπλήξει πληροφορούνται το γεγονός και διερωτώνται εάν Δήμος και παρόδιοι θα αφήσουν να καταστραφή η πλατεία ή θα αποφασίσουν την εξαγοράν των οικοπέδων”.
Πέρασαν χρόνια με έντονες διαμάχες στο δημοτικό συμβούλιο και αντιθέσεις σχετικά με την απαλλοτρίωση για να συντελεσθεί αυτή το 1930 και να διαμορφωθεί ο χώρος τον οποίο καταλαμβάνει η σημερινή πλατεία. Παρά τις κατά καιρούς εκβαθύνσεις και διευθετήσεις, ο Νέδοντας συνέχισε να πνίγει την πόλη και όσους... νομίμως είχαν καταλάβει την κοίτη του. Για την ιστορία θα πρέπει να αναφέρουμε ότι ο σημαντικότερος και παλιότερος μελετητής της διευθέτησης του Νέδοντα ήταν ο Ζίγκμουντ Μινέικο, παππούς του Ανδρέα Παπανδρέου. Σε δημοσίευμα της “Σημαίας” στις 19/11/1937 διαβάζουμε ότι: “Προ πολλών ετών εγένετο μελέτη του ζητήματος από τον Μινέικο, έναν Ευρωπαίον μηχανικόν, όστις εξεπόνησε σχέδιον οριστικής διευθετήσεως του Νέδοντος. Το σχέδιον αυτό ενεκρίθη υπό του Συμβουλίου Δημοσίων Εργων και αφού υπέστη διαφόρους μεταμορφώσεις και τροποποιήσεις εφαρμόζεται. Κατά τον Μινέικο, η κοίτη του Νέδοντος αποτελεί τον κώνον των αποθέσεων των υλών, των χαλίκων και των ιλύων που κατέρχονται εκ των Αλαγωνιακών ορέων. Διά τούτο η κοίτη μέσα σε λίγα χρόνια υψώθη κατά τρία και τέσσερα μέτρα περίπου, ού ένεκεν και αι υπερχειλίσεις αυτής, εν περιπτώσει πολυομβρίας ήτο αναπόφευκτος. Προς αποσόβησιν του κινδύνου συνεστήθη όπως από της θέσεως “Λιθωμένο Φίδι” μέχρι των πηγών του Νέδοντος γίνουν καθ’ όλον το μήκος της ορεινής κοίτης, υπερδιακόσια και πλέον φράγματα τα οποία και εγένοντο. Ηδη, σύμφωνα με το τροποποιηθέν σχέδιον Μινέικο, γίνονται και έργα εις την πεδινήν κοίτην. Κατά τα οριστικώς αποφασισθέντα, ήρχισεν ήδη από των εκβολών του Νέδοντος η ανόρυξις κοίτης εντός της κοίτης ή δια να είμεθα ακριβέστεροι, το στένωμα της αρχικής κοίτης. Η εκσκαφή έχει συντελεσθή εις αρκετόν μήκος και ελπίζεται ότι εντός διμήνου θα επεκταθή μέχρι της σιδηροδρομικής γεφύρας”.
Ο συντάκτης του ρεπορτάζ εκπλήσσεται με το μηχάνημα που εργάζεται. Πρόκεται για την περίφημη φαγάνα που είχε εγκαταλειφθεί στην κοίτη για πολλά χρόνια μετά τον πόλεμο: “Αλλ’ ό,τι εκπλήσσει είναι το εκσκαπτικόν μηχάνημα, που λειτουργεί κατά τρόπον αξιοθαύμαστον. Ενας μόνον άνθρωπος, που διευθύνει αυτήν την διαβολικήν μηχανήν, κάμνει εις μίαν ημέραν τόσην εργασίαν, όσην δεν θα έλαμνον και 200 εργάται. Τοποθετημένος εις την θέσιν του διευθύνει με τα χέρια του, τα πόδια του και τα μάτια του μίαν τεραστίαν κεραίαν κινουμένην κατά την θέλησίν του, δεξιά και αριστερά. Από το ύψος της επικλινούς αυτής κεραίας έχει αναρτηθεί ένα μηχάνημα με μεγάλα σιδερένια δόντια και μοιάζει μ’ ένα μικρό βαγονέτο. Το μηχάνημα αυτό βυθίζει τα δόντια του στο χώμα, γεμίζει από ιλύν και πέτρας και ευθύς αμέσως διά της κινήσεως της κεραίας μεταφέρεται εις άλλον σημείον της κοίτης, εκκενούται δε αμέσως [...] Ο τεράστιος όγκος που απορρίπτεται ένθεν και ένθεν της νέας κοίτης, ισοπεδούται και γίνεται είδος δρόμου, ενώ κατά διαστήματα 10 μέτρων εκατέρωθεν της νέας κοίτης γίνονται και πρόβολοι με συρματοπλέγματα”.
Παλιές ξεχασμένες και σε πολλούς άγνωστες ιστορίες, ίσως και διδακτικές...
