Δεν γνωρίζω αν μπορούμε να διδαχθούμε πραγματικά από τα όσα συνέβησαν προσδιορίζοντας με νηφαλιότητα τους λόγους και παίρνοντας τα κατάλληλα μέτρα για να μην επαναληφθεί. Γνωρίζω όμως ότι δεν έχουμε διδαχθεί μέχρι τώρα, καθώς ορισμένα πράγματα επαναλαμβάνονται με απόσταση... αιώνα και παραμένουν ακόμη ζητούμενο.
Θα χρειαστεί να γυρίσουμε το χρόνο περίπου κατά 120 χρόνια, για την ακρίβεια στις 20 Σεπτεμβρίου 1900. Τότε μόλις είχε ιδρυθεί ο Γεωργικός Σύλλογος Καλαμών από εύπορους Καλαματιανούς, με πρόεδρο το φαρμακοποιό Θεμιστοκλή Κουτσομητόπουλο και γραμματέα το χημικό Ιωάννη Σταματελάκη. Ο σύλλογος στην πρώτη του εμφάνιση εντοπίζει κάτι που... συζητούμε και σήμερα: Εχουμε ποιοτικά το καλύτερο ελαιόλαδο, αλλά μας ξεπερνούν άλλοι εφαρμόζοντας κάποιους κανόνες. Και ότι αν θέλουμε να πιάσουμε τιμές, πρέπει να... υποβοηθήσουμε την προίκα της φύσης. Διαβάζουμε στο “Θάρρος” στις 22/9/1900 από την ανακοίνωση: «Γνωστόν εις πάντας ότι το έλαιον είνε εις των κυριωτέρων παραγόντων του εθνικού μας πλούτου. Γνωστόν επίσης ότι μεταξύ των ελαιοφόρων επαρχιών κατέχομεν ίσως την κορυφήν λόγω ποιότητος φυσικής, τα δευτερεία δε κατά ποσότητα. Αλλά καίτοι η ποιότης του ελαίου μας πρωτεύει μεταξύ των ελληνικών ελαίων, ως εκ της φύσεως του εδάφους και του κλίματος της Μεσσηνίας, πολύ υστερεί των ελαίων Ιταλικών και Γαλλικών τινών επαρχιών, αίτινες κατώρθωσαν δια της τέχνης να υποσκελίσωσι τα φυσικά πλεονεκτήματα. Διατί λοιπόν να μη επιμεληθώμεν και ημείς να υποβοηθήσωμεν την φύσιν, όπως απολαύσωμεν βαθμηδών των τιμών, ας τινάς τα έλαια εκείνα απολαμβάνουν εις τους τόπους της καταναλώσεως; Τι δε χρειάζεται προς τούτο; Απλούστατα πράγματα. Επιμέλεια εις την συλλογήν και καθαριότης κατά την έκλθιψιν, είνε αι βάσεις της παρασκευής καλού ελαίου».
Στη συνέχεια της ανακοίνωσης ο σύλλογος δίνει οδηγίες τις οποίες σε παραλλαγή με βάση τις ριζικά διαφορετικές συνθήκες συναντούμε και σήμερα: «Η συλλογή δέον να εκτελείται αφ’ ού ωριμάση ο καρπός όσον το δυνατόν καλλίτερον. Να απακαθαίρωνται αι ελαίαι από χώματα, φύλλα ελαιών και λοιπάς ακαθαρσίας, διότι τα τοιαύτα μεταδίδουσιν εις το έλαιον κακήν γεύσιν ή πράσινον ή σκούρον χρώμα, τα οποία πάντα ελαττώνουσι την αξίαν του ελαίου. Ούτω σε αποκαθαριζομένων των ελαιών, δέον η θλίψις να γίνεται εις ελαιοτριβεία καθαρά. Εκαστος λοιπόν ιδιοκτήτης προκειμένου να εκθλίψη τας ελαίας του ας επισκεφθή πρότερον όλα τα ελαιοτριβεία και όπου εύρη μεγαλυτέραν καθαριότητα εκεί ας κατεργασθή τον καρπόν του. Αι ακαθαρσίαι και αι βρώμαι αίτινες θεωρούνται αναπόσπασται από τα ελαιοτριβεία πρέπει να εκλείψωσιν. Αι σκάφαι ιδίως, αίτινες εις πολλά ελαιοτριβεία είναι φρίκης αντικείμενα, δέον να καθαρίζονται και να εκκενούνται καθ’ ημέραν και να πλύνωνται διά πολλού καθαρού ύδατος, Οι ασκοί, τα κακάβια και τα λοιπά αγγεία δέον να ήνε αμέμπτου καθαριότητος. Τέλος δε διά τον θερμόν πρέπει να λαμβάνηται ύδωρ φρεάτειον και όχι ποταμού, όπερ, προς ταις λοιπαίς ακατονομάστοις ακαθαρσίαις, έχει πάντοτε λεπτήν τινά αμμώδην ύλην πρόσμικτον παντοίαις οργανικαίς ουσίας, αίτινες και γεύσιν κακήν προσδίδουσι εις το έλαιον το χρώμα των αλλοιούσιν». Η ανακοίνωση επισημαίνει την ανάγκη να “επιμελούνται” οι ίδιοι οι παραγωγοί την έκθλιψη του ελαιολάδου, και αν δεν μπορούν, να πωλούν τον ελαιόκαρπο στους ελαιοτριβείς που τον αγόραζαν και προφανώς πρόσεχαν για την παραγωγή καλής ποιότητας δικού τους ελαιολάδου.
Πέρασαν χρόνια και κάποια στιγμή ο δάκος άρχισε να γίνεται πολύ σοβαρό πρόβλημα για την ελαιοπαραγωγή. Πάμε λοιπόν 100 χρόνια πίσω και μαθαίνουμε ότι το 1920 στη Μεσσηνία έγινε με επιτυχία για πρώτη φορά οργανωμένη δακοκτονία με πολύ καλά αποτελέσματα. Η “Σημαία” στις 18/11/1920 επισημαίνει πως υπήρχαν αποτελέσματα, σώθηκαν κτήματα και έβαλαν χρήματα στην τσέπη οι παραγωγοί. Και καταγγέλλει τους κοινοτάρχες που δεν ανταποκρίθηκαν στην πρόσκληση της γεωργικής υπηρεσίας για δακοκτονία: «Η διά των γεωπονικών συνεργείων καταπολέμησις της εξαπλωθείσης εν Μεσσηνία καταστρεπτικής νόσου των ελαιών, απέδωκε ευχάριστα αποτελέσματα, ώστε και αυτοί οι απηλπισμένοι κτηματίαι έτριβον τα μάτια τους μη δυνάμενοι να πιστεύσουν εις το συντελεσθέν θαύμα της διασώσεως ελαιώνων ολοκλήρων, αξίας πολλών εκατομμυρίων δραχμών. Και οι καταπολεμήσαντες την νόσον διετήρησαν τα κτήματα και επλήρωσαν χρημάτων το θυλάκιον. Τι να είπωμεν όμως διά τους κοινοτάρχας εκείνους, εκ της ασυγγνώστου αμελείας των οποίων δεν κατεπολεμήθη ο δάκος εις τας περιφερείας των;».
Δύο ημέρες αργότερα από την ίδια εφημερίδα πληροφορούμαστε ότι στη Μεσσηνία έγινε ο πρώτος οργανωμένος ψεκασμός δακοκτονίας σε παγκόσμιο επίπεδο, σε 4 εκατομμύρια δέντρα μαζί με τη Χαλκιδική, προκαλώντας το ενδιαφέρον της επιστημονικής κοινότητας: «Ως γνωστόν την 28ην Οκτωβρίου συνεκροτήθη εν Ρώμη το Γ’ Συνέδριον του Γεωργικού Ινστιτούτου, εις ον συμμετέσχον αι κορυφαί των Ευρωπαίων γεωπόνων, ανακοινωσάντων τας νέας μεθόδους καλλιεργείας και καταπολεμήσεως των διαφόρων ασθενειών των φυτών. Η Ελληνική κυβέρνησις εξουσιοδότησε τον Γενικόν Επιθεωρητήν της Φυτοπαθολογίας του Υπουργείου της Γεωργίας κ. Κων. Ισαακίδην, ειδικώτατον και μοναδικόν εις τα Φυτοπαθολογικά, ν’ αντιπροσωπεύση την Ελληνικήν γεωργικήν επιστήμην εις το εν λόγω συνέδριον. Ο κ. Ισαακίδης ανεκοίνωσεν εις τον επιστημονικόν κόσμον του Συνεδρίου τα εφαρμοσθέντα εφέτος εν Ελλάδι μέτρα καταπολεμήσεως του δάκου των ελαιών επί 4.000.000 ελαιοδέντρων εν Μεσσηνία, Πυλία και Χαλκιδική και τα επιτευχθέντα άριστα αποτελέσματα εκ της εφαρμογής των δακοκτόνων. Οι αντιπρόσωποι γεωπόνοι των άλλων κρατών παρεκάλεσαν τον κ. Ισαακίδην, ίνα αποστείλη εκθέσεις εις όλα τα Γεωργικά Ινστιτούτα του κόσμου, περί της εφαρμοσθείσης καταπολεμήσεως του δάκου, προκειμένου να ανακοινώσωσι ταύτα δια των περιοδικών εις τον γεωργικόν κόσμον. Σημειωτέον ότι μόνον η Ελλάς εξ όλων των Ευρωπαϊκών Κρατών ανέλαβε την καταπολέμησιν δάκου συστηματικήν επί τόσων εκατομμυρίων ελαιοδένδρων με επιτυχή αποτελέσματα».
Τα χρόνια πέρασαν αλλά κατά πώς φαίνεται οι περισσότεροι επαναπαύθηκαν σε στερεότυπα παλαιότερων εποχών, την ώρα που γύρω μας όλα αλλάζουν. Πριν μια εβδομάδα με αφορμή την εκδήλωση του Αγροτικού Συνεταιρισμού Καλαμάτας, έγραψα συνοπτικά σε σχέση με αυτά: «Παλιά λέγαμε "έχω λάδι άσσο" (με δύο "σ" γιατί... μιλάμε για παλιά). Αμφίσημος ο χαρακτηρισμός: Και πολύ καλής ποιότητας και... 1 βαθμού. Γιατί τότε στην καλύτερη περίπτωση τα ελαιόλαδα είχαν οξύτητα 1, λόγω των συνθηκών καλλιέργειας και επεξεργασίας. Στη συνέχεια το "1" έγινε το ανώτατο όριο για τα έξτρα παρθένα ελαιόλαδα και τα τελευταία χρόνια το όριο κατέβηκε στο 0,8. Αλλά το... σκέτο της οξύτητας πήγε περίπατο, προστέθηκαν ακόμη αρκετές χημικές αναλύσεις και όρια κατά περίπτωση για να είναι έξτρα παρθένο. Η ιστορία προχώρησε, και εκτός της εντός των ορίων χημικών αναλύσεων προϋπόθεσης, τέθηκε ως παράμετρος και το αποτέλεσμα της οργανοληπτικής δοκιμασίας. Ολα αυτά για τον τυπικό χαρακτηρισμό, γιατί από εκεί και πέρα σε έναν διαρκώς αυξανόμενο ανταγωνισμό εμφανίζεται η απαίτηση για τη μικρότερη δυνατή οξύτητα, για περιεκτικότητα σε ορισμένα αντιοξειδωτικά και πάει λέγοντας. Το ελαιόλαδο πλέον για να "διεκδικήσει" τιμή και θέση στην αγορά χρειάζεται γνώση των διαδικασιών καλλιέργειας και παραγωγής και επίγνωση των μέτρων που χρειάζονται κάθε φορά. Και καλλιέργεια σημαίνει διαρκή παρουσία στο κτήμα, παρεμβάσεις στον κατάλληλο χρόνο και πάντοτε με τη συμβουλή των ειδικών. Παραγωγή σημαίνει τήρηση αυστηρών κανόνων από όλους και σε όλα τα στάδια».
Στην εκδήλωση αυτή, ο Γιώργος Κουτέλας (γευσιγνώστης συνιδρυτής Σχολείου Ελίας και Ελαιολάδου) παρουσίασε τα αποτελέσματα της δοκιμασίας γευσιγνωσίας και αξιολόγησης 12 ελαιολάδων που παρήχθησαν στο συνεταιρισμό από διαφορετικές περιοχές της Μεσσηνίας. Και τεκμηρίωσε με πολύ εμφατικό τρόπο το σύνθετο του προϊόντος "ποιοτικό ελαιόλαδο". Θα ήταν χρήσιμο αν βρίσκονταν εκεί όσοι πραγματικά ενδιαφέρονται για το ελαιόλαδο. Θα διαπίστωναν ότι είναι ένας μύθος ότι "έχουμε το καλύτερο λάδι". Η αλήθεια είναι πως "μπορούμε να έχουμε το καλύτερο λάδι" αλλά αυτό απαιτεί στοχευμένες ενέργειες και τη συμβολή όλων. Εκπαίδευση όσων ασχολούνται, παρακολούθηση των κτημάτων, έγκαιρη και αποτελεσματική παρέμβαση οι “εκ των ων ουκ άνευ” προϋποθέσεις για συζητούμε σχετικά με το ποιοτικό ελαιόλαδο.
Υστερόγραφο: Στη φωτογραφία μια σπάνια απεικόνιση του πρώτου ψεκασμού δακοκτονίας στην Κυπαρισσία το 1920. Μπροστά καθισμένος ο Νομογεωπόνος Μεσσηνίας Γενναίος Γαρδίκης που επέβλεψε τους ψεκασμούς.
