Οι άνθρωποι προσπάθησαν να τιθασεύσουν τη φύση αλλά δεν τα κατάφεραν. Αλλεπάλληλες ήταν οι καταστροφές και εκδηλώνονταν με τον πιο διαφορετικό τρόπο. Ας δούμε μερικές από τις προειδοποιήσεις λίγο πριν τη μεγάλη πλημμύρα του 1924, οι οποίες αγνοήθηκαν από τους άρχοντες.
Το Σεπτέμβριο του 1921 πλημμύρισε όλη η πόλη. Στο ρεπορτάζ γίνεται αναλυτική περιγραφή των σημείων που “χτύπησε” η οργή της φύσης. Δεν θα χρειαστεί ιδιαίτερη προσπάθεια να αντιληφθούμε ότι οι ίδιοι χείμαρροι και τα ίδια ρέματα συνεχίζουν να πνίγουν κατά περίπτωση τις ίδιες περιοχές της πόλης: “Η προχθεσινή πλημμύρα ήτο ασυνήθους αγριότητος και επέφερε μεγάλες καταστροφές. Οι παλαιότεροι δεν ενθυμούνται ουδέποτε τοιαύτην νεροποντήν. Ολοι οι χείμαρροι, ο Νέδων, ο Καραμπογιάς, η Κερεζένια, το Πολίτικο, εκχειλίσαντες εισέβαλλον εις τα παραποτάμια κτήματα και επέφεραν κολοσσιαίας ζημίας. Ο Νέδων, η αθεράπευτος αυτή πληγή των Καλαμών, ηπείλησε προς στιγμήν ολόκληρον την πόλιν. Τα ύδατά του υπερπηδήσαντα εν πολλοίς τα προφυλακτήρια τείχη εισώρμησαν εις τας οδούς και εκείθεν κατέκλυσαν υπόγεια, καταστήματα, κτήματα και κήπους και επέφερον μεγάλας καταστροφάς, των οποίων την έκτασιν ουδείς δύναται να υπολογίση. Ολα τα περιβόλια τα οποία ήταν εσπαρμένα με χειμερινά λαχανικά, κατεκλύσθησαν υπό των υδάτων και υπέστησαν μεγάλην ζημίαν. Τοιούτας και ακόμη μεγαλυτέρας ζημίας επέφερε και ο Καραμπογιάς, χείμαρρος επικίνδυνος. Η συνοικία Καλυβίων, εγγύς της Γ’ Δημοτικής Σχολής εθαλασσοπνίγη. Ολαι αι όπισθεν της σχολής οικίαι κατεκλύσθησαν υπό υδάτων και διέτρεξαν κίνδυνον οι εν αυταίς οικούντες. Αι επενεχθείσαι ζημίαι εις τα Γιαννιτσάνικα είναι αφάνταστοι. Η Κερεζένια και το Πολίτικο φοβεροί πλημμυρίσαντες κατέκλυσαν τα περιβόλια και τους κήπους των Γιαννιτσανίκων, τα δε ύδατα υψώθησαν μέχρι τοιούτου σημείου ώστε η παρά το κτήμα Μαυρομιχάλη μεγάλη γέφυρα επί πολλήν ώραν ήτο αθέατος. Η δημοσία οδός προς τον Αλμυρόν είχε μεταβληθεί εις ποταμόν. Εν γένει αι προξενηθείσαι ζημίαι είναι αφάνταστοι. Μερικών μάλιστα Γιαννιτσάνων επνίγησαν και τα ζώα”.
Μετά από ενάμιση μήνα η πόλη αναστατώνεται καθώς με γνωστή την αιτία των πλημμυρών στην πόλη, δίνονται άδειες για κοπή δέντρων προκειμένου να παραχθεί κάρβουνο. Τότε ήταν το εμπόριο, σήμερα είναι οι αλλεπάλληλες καταστροφικές πυρκαγιές που δημιουργούν τους κινδύνους: “Μας ανεκοινώθη είδησις ήτις προκαλεί την δικαίαν και εύλογον αγανάκτησιν απάντων των Καλαμίων πολιτών. Εάν αληθεύει πρέπει τάχιστα άνευ αναβολής να σκεφθούν τα σωματεία της πόλεως, οι σύλλογοι και ν’ απευθύνουν έντονον διαμαρτυρίαν προς το υπουργείον Εθνικής Οικονομίας διά το απειλούμενον κατά των Καλαμίων κακόν. Μία των σπουδαιοτέρων αιτιών, ένεκα των οποίων η κοίτη του Νέδοντος υπερπληρούται ιλύος, χαλίκων και λίθων, είναι η εντελώς αποψίλωσις των εκατέρωθεν του χειμάρρου λόφων και βουνών. Δάση μεγάλα και ατέρμονα εθυσιάσθησαν αμειλίκτως, όχι μόνον υπό των ποιμένων αλλ’ ιδίως υπό τον ανθρώπων οίτινες κατωρθώνουν και προμηθεύονται ακόπως αδείας ξηλεύσεως και ανθρακεύσεως και καταστρέφουν τα πάντα. Εισέβαλλον από πολλών ετών εις την πόλιν μας διάφοροι επιχειρηματίες ανθρακέμποροι εκ γειτονικών Νομών οίτινες αποφάσισαν να μεταβάλλουν τα πάντα εις τέφραν. Κόπτουν, κόπτουν και μόνον κόπτουν δένδρα, αποψιλώνουν δασικάς εκτάσεις μεγάλας, θησαυρίζουν γενναία ποσά και κατώρθωσαν ώστε εντεύθεν της Αλαγονίας να μη υπάρχη ούτε κλαράκι. Τώρα πάλιν οι αυτοί ανθρακείς άγνωστον διά τίνων μέσων κατώρθωσαν ή είναι εγγύς να κατωρθώσουν, ώστε να τοις παρασχεθή άδεια ανθρακεύσεως εκ της υπολειφθείσης δασικής εκτάσεως της εκειμένης παρά το Διπόταμον. Εάν επιτραπή η καταστροφή και του δάσους τούτου αι Καλάμαι δεν έχουν πλέον ελπίδαν σωτηρίας. Ο Νέδων υπερπληρούμενος ιλύος και χαλίκων θα συμπληρώση την καταστροφήν της πόλεως και τότε οι συμπολίται ανανηφόντες από τον βαθύν λήθαργον εις τον οποίον είναι βυθισμένοι θα ζητούν αντιπλημμυρικά έργα. Προσημαίνοντες τον απειλούντα την πόλιν κίνδυνον, προτρέπομεν τα σωματεία να διαμαρτυρηθώσιν εντόνως κατά της μελετωμένης καταστροφής του δάσους. Δεν πρέπει επ’ ουδενί λόγω διά δύο τρεις καρβουνιάρηδες να κινδυνεύη ολόκληρος η πόλις”.
Τον Ιανουάριο του 1922 οι πλημμύρες χτυπάνε και πάλι την πόλη, αυτή τη φορά σπάει η περιτοίχιση στη δυτική πλευρά του Νέδοντα και το νερό παρασέρνει ακόμη και σπίτια, κινδυνεύουν άνθρωποι, πνίγονται ζώα και κατά την περιγραφή το ύψος του νερού σε ορισμένα σημεία υπερβαίνει τα τρία μέτρα: “Δυστυχώς αι εκ της πλημμύρας του Νέδοντος επελθούσαι ζημίαι είναι πολύ μεγαλύτεροι των αρχικώς υπολογισθεισών. Μέχρι της στιγμής ταύτης εξηκριβώθη ότι κατέρρευσαν εκ θεμελίων αι οικίαι των Ν. Σωφρονά, Π. Σωφρονά, Ηλιοπούλου, πρώην Σούμπλη. Βαρελά και Καραμπάτσου. Οι ιδιοκτήται των καταρρευσασών οικιών μόλις κατώρθωσαν να σώσουν την ζωήν των. Τα κινητά των πράγματα, ζώα, ρούχα, ενδύματα, κατεστράφησαν εξ ολοκλήρου. Τα περιβόλια κατεκλύσθησαν από βουνά χαλίκων και ιλύος και είναι άχρηστα. Εις την οικίαν του Κ. Πολυδούρη, η οικογένεια αυτού και άλλαι οικογένειαι, ων ηγνοείτο η τύχη μέχρι της προχθές, έχουν συγκεντρωθεί περίτρομοι και φοβούνται μήπως καταρρεύσει και αυτή. Ο κ. δήμαρχος πληροφορηθείς πάντα ταύτα απέστειλεν εις τον κ. Λιμενάρχην έγγραφον, παρακαλών αυτόν ν’ αποστείλει λέμβους προς διάσωσιν των κινδυνευουσών οικογενειών. Ολόκληρος ο από θαλάσσης μέχρι κτήματος Μπόρτζη χώρος έχει μεταβληθεί εις θάλασσαν, πολλαχού δε το ύψος των υδάτων υπερβαίνει τα τρία μέτρα. Αλλ’ ό,τι προκαλεί την φρίκην και την γενικήν αγανάκτησιν είναι ότι μέχρις της χθες δεν εγένετο καν σκέψις ίνα περιφραχθή η κοίτη του χειμάρρου εις ο σημείον έσπασαν τα δυτικά προφυλακτήρια τείχη του. Ούτω δε ολόκληρος η ποσότης των υδάτων του Νέδοντος, αντί ν’ ακολουθή την κοίτην του, εστράφη εκ του ρήγματος των τειχών προς τα περιβόλια, τα οποία είναι αδύνατον ν’ απελευθερωθούν. Οι περιβολαραίοι είναι κατηγανακτισμένοι διότι ισχυρίζονται ότι το ρήγμα, όπερ δεν έχει μήκος μεγαλύτερον των 25 μέτρων, ηδύνατο να καλυφθή διά σάκκων άμμου και σανίδων και ν’ απελευθερωθή η λιμνάζουσα έκτασις των περιβολίων τους. Χθες ο πρόεδρος της Κτηματικής Αδελφότητος και άλλοι κτηματίαι μετέβησαν εις την Νομαρχίαν όπως διαμαρτυρηθούν. Ηκούσαμεν διασταυρούμενα παράπονα και κατά της Λιμενικής Επιτροπής, διότι δεν εμερίμνησε χθες και προχθές διά την πρόχειρον περίφραξιν του ρήγματος του δυτικού τείχους. Αι συνολικαί ζημίαι υπερβαίνουν τα τρία εκατομμύρια δραχμών”.
Λίγους μήνες αργότερα το αρμόδιο υπουργείο “περιήλθε εις την απόφασιν ν’ αναθέση την εκπόνησιν μελέτης εις αλλοδαπόν υδραυλικόν μηχανικόν. Κατά πληροφορίας μας ο αλλοδαπός μηχανικός εις τον οποίον ανετέθη η εκπόνησις της μελέτης του Νέδοντος είναι ο ειδικός υδραυλικός κ. Παγιαρόλα, Ιταλός την εθνικότητα και πεφημισμένου κύρους επιστήμων [...] Επειδή όμως είναι βέβαιον ότι κατ’ ανάγκην θα επιβραδυνθή η εκπόνησις της οριστικής μελέτης υπό του κ. Παγιαρόλα, το υπουργείον απεφάσισε την εκτέλεσιν των προχείρων μέτρων άτινα υπέδειξεν ο μηχανικός της επιτροπής του Νέδοντος προς διασφάλισιν της πόλεως από του κινδύνου νέας πλημμύρας κατά τον προσεχή χειμώνα”. Δεν γνωρίζουμε αν και τι έγινε προχείρως, το βέβαιο είναι πως η καταστροφή ήρθε τον Οκτώβριο του 1924 όταν ραγδαίες βροχοπτώσεις στον Ταΰγετο έφεραν στην πόλη μέσα από το Νέδοντα τεράστιες ποσότητες νερού. Και αιφνιδίασαν τους πάντες καθώς στην πόλη απλώς ψιχάλιζε και κανένας δεν περίμενε ότι η “μαυρίλα” στο βουνό έφερνε την καταστροφή. Τα προφυλακτήρια τείχη έσπασαν και από τις δύο πλευράς, κάπου 10 άνθρωποι πνίγηκαν (δυστυχώς δεν υπάρχουν διαθέσιμα φύλλα των τοπικών εφημερίδων εκείνων των ημερών για να είμαστε ακριβείς), υπόγεια και ισόγεια πλημμύρισαν, εμπορεύματα παρασύρθηκαν και κατέληξαν στη θάλασσα. Ο τρόπος με τον οποίο γίνεται μέχρι σήμερα από τους τοπικούς άρχοντες η διαχείριση της υπόθεσης των αντιπλημμυρικών έργων παραπέμπει σε εκείνες τις εποχές. Κανένας δεν άκουσε τις προειδοποιήσεις για τους κινδύνους που εγκυμονούσαν οι τεράστιας κλίμακας επεμβάσεις στα ρέματα. Οι πλημμύρες έγιναν και πάλι συχνές και σημειώνονται ανάλογα με το σημείο που ανοίγουν οι ουρανοί. Με την ελπίδα ότι οι μελέτες θα είναι επαρκείς, δεν θα παραβιάζουν την κοινή λογική με φαραωνικές εκτροπές και τα αναγκαία έργα θα γίνουν πριν το επόμενο ξέσπασμα του καιρού...
[Στη φωτογραφία η Καλαμάτα και ο Νέδοντας σε ξυλογραφία του Th. Weber, 1868 περίπου – Από το λεύκωμα των ΓΑΚ Μεσσηνίας Αν. Μηλίτση-Νίκα, Χρ. Θεοφιλοπούλου-Στεφανούρη “Καλαμάτα, οδοιπορικό σε πλατείες και δρόμους της πόλης 1830-1940”]
