Στοιχείο κλειδί για την αγροτική οικονομία είναι η αντιμετώπιση των διαρθρωτικών προβλημάτων στην παραγωγική βάση. Πρόκειται για μια διαπίστωση η οποία γίνεται εδώ και δεκαετίες αλλά κανένας μέχρι τώρα δεν έχει παρουσιάσει ένα ολοκληρωμένο σχέδιο για την λύση αυτού του κρίσιμου ζητήματος. Οι θεωρητικές προσεγγίσεις των κυρίαρχων πολιτικών δυνάμεων τόσο στην Ελλάδα όσο και στην Ευρώπη κατέτειναν στο μοντέλο της μεγέθυνσης του αγροτικού κλήρου μέσα από τη μείωση των απασχολουμένων στην γεωργία. Αυτή η λογική οδήγησε σε ακόμη μεγαλύτερες στρεβλώσεις που αγκάλιασαν το σύνολο της οικονομίας. Οι απασχολούμενοι μειώθηκαν σημαντικά αλλά η μεγέθυνση του κλήρου δεν έγινε για πολλούς και διάφορους λόγους: Η γεωργική γη αποτέλεσε πηγή συμπληρωματικού εισοδήματος για τα μεσαία στρώματα που δημιουργήθηκαν στις πόλεις από την υπερβολική διόγκωση του τριτογενούς τομέα που δεν αντιστοιχούσε στα μεγέθη της πραγματικής παραγωγικής βάσης. Η απασχόληση στη γεωργία έχει οικογενειακό χαρακτήρα και ως εκ τούτου η μεγέθυνση έχει όρια πάνω από τα οποία αλλάζει ο χαρακτήρας της και αυξάνεται το κόστος. Η επιχειρηματική γεωργία απαιτεί συσσώρευση κεφαλαίων, η οποία δεν μπορεί να γίνει σε έκταση από τους αυτοαπασχολούμενους στη γη. Η ραγδαία αύξηση των εισαγωγών και τα ανοίγματα της Ευρωπαϊκής Ενωσης σε τρίτες χώρες κατέστησαν ασύμφορες τις επενδύσεις σε βασικές καλλιέργειες. Θα μπορούσε να παραθέσει κάποιος μια σειρά ακόμη από παράγοντες (όπως για παράδειγμα το ανάγλυφο του εδάφους) οι οποίοι παρεμποδίζουν την μεγέθυνση του αγροτικού κλήρου και την αντιμετώπιση του κρίσιμου αυτού προβλήματος.
Εκ των πραγμάτων τίθεται το ερώτημα αν υπάρχει λύση ή θα πρέπει να… σηκώσουμε ψηλά τα χέρια και να αφήσουμε τα πράγματα να κυλούν στην τύχη τους. Αν συμβεί το δεύτερο όχι μόνον δεν θα υπάρξει ανασυγκρότηση αλλά θα δημιουργηθούν πολύ πιο σοβαρά προβλήματα καθώς ο παγκόσμιος ανταγωνισμός και η κρίση θα συνθλίψουν το εισόδημα των παραγωγών. Η μοναδική λύση βρίσκεται στο συνεργατισμό, ο οποίος δυστυχώς συκοφαντήθηκε από τον τρόπο με τον οποίο οι εκπρόσωποι των αγροτών διαχειρίστηκαν την υπόθεση των συνεταιριστικών οργανώσεων. Και υπονομεύτηκε ιδεολογικά από το κυρίαρχο ρεύμα που θεοποιεί τις ατομικές λύσεις, καλλιεργεί τη δυσπιστία για το διπλανό και οδηγεί στη διάλυση της κοινωνικής συνοχής.
Ο συνεργατισμός στη σημερινή εποχή ασφαλώς αποκτά διαφορετικό νόημα, μπορεί να εκφραστεί με διαφορετικές μορφές και οργανωτική ευελιξία. Το κλασικό σύνθημα "ένας για όλους και όλοι για έναν" σε κάποιους μπορεί να μοιάζει αραχνιασμένο αλλά θα πρέπει να επανέλθει στον τρόπο σκέψης και δράσης ως αντίδοτο στην βαθιά οικονομική κρίση και την κοινωνική αποδιοργάνωση. Σε κάθε περίπτωση μπορεί να εφαρμοστεί σε μικρή ή μεγάλη κλίμακα, μόνιμα ή κατά περίπτωση, άτυπα ή με νομικές δεσμεύσεις, συνεταιριστικά ή επιχειρηματικά.
Τέτοιες συνεργατικές μορφές είναι απαραίτητες για τη μείωση του κόστους παραγωγής είτε αυτό έχει να κάνει με τα εργατικά χέρια, είτε με την προμήθεια γεωργικών λιπασμάτων και εφοδίων. Είναι απαραίτητες για την επίτευξη καλύτερων τιμών με τη συλλογική διαπραγμάτευση στην αγορά του παραγόμενου προϊόντος. Είναι απαραίτητες για νέες καλλιεργητικές πρωτοβουλίες, οι οποίες απαιτούν ένα κρίσιμο όγκο παραγωγής αλλά και επαρκή κεφάλαια για την προώθηση των προϊόντων στις αγορές. Ο κατάλογος της σημασίας που έχει η συνεργασία των παραγωγών είναι μακρύς και οι περισσότεροι το γνωρίζουν από την καθημερινότητα. Απουσιάζει όμως το στοιχείο της εμπιστοσύνης, περισσεύει η επιφυλακτικότητα και έχει θεριέψει η εσωστρέφεια.
Βεβαίως στο χέρι των παραγωγών είναι να αναζητήσουν αυτές τις μορφές και να δράσουν από την κοινή συλλογή μέχρι την κοινή πώληση των προϊόντων. Είναι όμως υποχρέωση της Πολιτείας να στηρίξει τους παραγωγούς που βρίσκονται ανυπεράσπιστοι απέναντι στο τσουνάμι της κρίσης, την εκμετάλλευση των εμπόρων και τις "εναρμονισμένες πρακτικές" των πολυκαταστημάτων. Τα προβλήματα ρευστότητας στον αγροτικό τομέα είναι τεράστια και πολλοί από την επόμενη καλλιεργητική περίοδο δεν θα έχουν τη δυνατότητα ούτε να αγοράσουν σπόρους, λιπάσματα και φυτοφάρμακα. Οι πάσης φύσεως μεσάζοντες κερδοσκοπούν σε βάρος των παραγωγών συμπιέζοντας τις τιμές οι οποίες στη συνέχεια εκτοξεύονται στο ράφι. Υπάρχει το τεράστιο πρόβλημα εξυγίανσης όλου του συστήματος εμπορίας των αγροτικών προϊόντων, αλλά μέχρι τώρα οι κυβερνήσεις αρκούνται σε υποσχέσεις οι οποίες στο τέλος δεν τηρούνται ή εφαρμόζονται παραμορφωμένες από την πίεση των συμφερόντων.
Είναι φανερό ότι για να πάρει μπροστά η αγροτική οικονομία χρειάζεται… σεισμός. Χρειάζονται δηλαδή πολιτικές οι οποίες θα αντιμετωπίσουν (όσο μπορεί να γίνει) τα διαρθρωτικά προβλήματα μεγιστοποιώντας τα οφέλη για τους απασχολούμενους στον αγροτικό τομέα, θα εξυγιάνουν το κύκλωμα εμπορίας των παραγόμενων προϊόντων και θα χρηματοδοτούν την αγροτική ανάπτυξη προωθώντας έργα υποδομής και εξασφαλίζοντας την απαραίτητη ρευστότητα τόσο για την καλλιέργεια όσο και για την ανάπτυξη συλλογικών μορφών παραγωγής και εμπορίας των προϊόντων.