Η Δήμητρα Μερμίγκη αρχιτέκτων, εικαστικός, μας ξάφνιασε ευχάριστα με το έργο της «Οστομάχιον Ναυπλίου», το οποίο παρουσιάστηκε στην έκθεση Επαναστατικά Παλίμψηστα και αποτελεί μέρος του ομώνυμου ερευνητικού έργου με φορείς τη σχολή Αρχιτεκτόνων του Εθνικού Μετσόβιου Πολυτεχνείου και τα Πανεπιστήμια: Δυτικής Αττικής, Θεσσαλονίκης, Κρήτης, υπό την αιγίδα του Ελληνικoύ Ιδρύματος Έρευνας και Καινοτομίας, με συντονίστρια την Ε. Τσακίρη. Το έργο εντάσσεται στο πλαίσιο της δράσης «Επιστήμη και Κοινωνία», «200 χρόνια από την Ελληνική Επανάσταση».
Τη συναντήσαμε στον επόμενο σταθμό μετά το Ναύπλιο, στο Πολιτιστικό Κέντρο Καματερού, όπου εκεί εκτέθηκε με ξεχωριστή επιτυχία το «Οστομάχιον Ναυπλίου» με διαφορετικό εκθεματικό τρόπο απ ότι στην πρώτη έκθεση, μέσα από μια συμβολική επιδαπέδια απεικόνιση. Μας μίλησε για το έργο της με την επιστημονική γνώση που τη διακρίνει, φωτίζοντας άγνωστες πτυχές, με τα εφόδια που αποκόμισε από την ιστορική έρευνα που πραγματοποιεί.
Σπουδάσατε αρχιτεκτονική. Πόσο σας επηρέασε στην ενασχόλησή σας με τις εικαστικές τέχνες;
Η αρχιτεκτονική είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με τις τέχνες σε όλα τα στάδια από την εκπαίδευση έως την επαγγελματική επιλογή όποια και αν είναι αυτή. Εμείς ως αρχιτέκτονες συχνά υπηρετούμε τις υπόλοιπες τέχνες με κάποιο τρόπο. Είναι το εποικοδόμημα μίας σταθερής βάσης. Στη συγκεκριμένη περίπτωση η αρχιτεκτονική είναι αυτή που υποστηρίζει ίσως μέσω της γεωμετρίας την εικαστική αυτενέργεια.
Ποια ανάγκη οδηγεί έναν άνθρωπο στην καλλιτεχνική δραστηριότητα;
Όλοι μας αρεσκόμαστε στην καλλιτεχνική δημιουργία. Έργο και πάρεργο, μαζί οι τέχνες: από τις πιο ταπεινές και υποτυπώδεις, τις λαϊκές και τις παραγκωνισμένες, έως τις καταξιωμένες και διάσημες. Είναι μέρος της όποιας καθημερινότητας μας. Παρόλα αυτά στη σύγχρονη καθημερινότητά μας συνηθίζουμε να είμαστε παρατηρητές και θαυμαστές της δημιουργίας έως εκεί που αγαπάμε να είμαστε οι ίδιοι δημιουργοί.
Ζωγράφοι που σας έχουν επηρεάσει;
Δύσκολη ερώτηση. Θα έλεγα πάντως πως η «χειροποίητη» και «αχειροποίητη» βυζαντινή αγιογραφία δημιουργεί την ανάγκη κάθαρσης των ζωγραφικών αφηγήσεών μου από τις υπερβολές του χρόνου και του χώρου. Πέρα από αυτό το πλαίσιο νομίζω πως έχω επηρεαστεί την τέχνη του σκιτσογράφου. Μιχαήλ Άγγελος, Θεοτοκόπουλος, Νταλί, Ιακωβίδης, Λύτρας, Καραβάτζιο, Μπλέικ, Μάλεβιτς, νομίζω πως ισχυροποιούν τις αναζητήσεις μου.
Πρόσφατα παρουσιάσατε το έργο σας "Οστομάχιον Ναυπλίου". Ας ξεκινήσουμε από τον τίτλο... άγνωστος στο ευρύ κοινό.
Ναι πολύ πιθανόν. Θα ξεκινήσω από τη λέξη: οστομάχιον. Το «Οστομάχιον» είναι γεωμετρικό - μαθηματικό πρόβλημα και παιχνίδι συγχρόνως. Το «στομάχιον» (οστομάχιον κατά άλλους) είναι και μία από τις διάσημες πραγματείες του Αρχιμήδη που ανευρέθηκαν στον «Παλίμψηστο Κώδικα του Αρχιμήδη» (Codex C). Πρόκειται για τη μοναδική σωζόμενη πηγή με αποσπάσματα πραγματειών του αρχαίου μαθηματικού και γεωμέτρη. Αποτελείται από 14 πολύγωνα που στο σύνολό τους σχηματίζουν ένα τετράγωνο. Παραλλαγές συναντώνται σε παιχνίδια - γρίφους παγκοσμίως.
Ο Αρχιμήδης διερεύνησε μεταξύ άλλων τον αριθμό των πιθανών συνδυασμών αυτών των 14 πολυγώνων ώστε να ορίζουν τετράγωνο. Το έργο μου παρακολουθεί τη γεωμετρία, την ιστορία και τους συμβολισμούς του. «ΟΣΤΟ – ΜΑΧΙΟΝ» στην ελληνική γλώσσα σημαίνει τη μάχη των οστών και κατά μία έννοια, τη μάχη του σώματος ως ισοδύναμη της δυνατής νοητικής σκέψης. Επομένως με «αρχιμήδεια δυναμική» αναδύει το βαθύ εννοιολογικό υπόστρωμα της γλώσσας υποδηλώνοντας τη διάνοια και τη δυναμική ενός λαού προορισμένου για επαναστατικές πράξεις. Συγκυριακά η ανακάλυψη και η περιπετειώδης ιστορία του «Παλίμψηστου του Αρχιμήδη» συνδέεται με τον διαρκή αγώνα του ελληνικού κράτους για επαναπατρισμό απολεσθέντων θραυσμάτων της «γεωμετρημένης» πνευματικής - πολιτισμικής κληρονομιάς και μνήμης.
Και ο δικός σας στόχος μέσα απ’ αυτό το έργο;
Με αφορμή το «Οστομάχιον» ομάχιον» επιχειρώ ανασύσταση του αστικού παλίμψηστου της πόλης του Ναυπλίου εστιάζοντας κυρίως στην επαναστατική διάστασή του. Το Ναύπλιον ως κυρίαρχος τόπος, (εκτός των άλλων αποτέλεσε την πρώτη πρωτεύουσα του νεοσύστατου Ελληνικού Κράτους), αποτέλεσε πυρήνα στρατηγικής και γεγονότων για την προεπαναστατική και μεταεπανεστατική Ελλάδα. Στη διαπλοκή του μύθου με το ιστορικό γεγονός, εκπροσωπεί, μεταξύ άλλων, το πολυμήχανο, ανήσυχο πνεύμα. Ο μυθικός Ναύπλιος και ο γιός του Παλαμήδης, ιδρυτές και άρχοντες της πόλης, εικάζεται ότι ήταν μεγάλοι εφευρέτες και εκτός των άλλων οι πρώτοι ναυπηγοί. Ιστορικά η σημαντική γεωπολιτική θέση του Ναυπλίου, από ξηράς και θάλασσας από την αρχαιότητα (τουλάχιστον), το μεσαίωνα, και ως την οθωμανική αυτοκρατορία, το κατέστησε ιστορικά σημαντικό κέντρο στρατηγικής και πρόσφορο πεδίο συγκρούσεων, ειδικότερα κατά τη διάρκεια του πολυετή απελευθερωτικού αγώνα. Μεταξύ άλλων η οικονομική- εμπορική σημαντικότητα της πόλης, συνέβαλε στην ποικιλία και στην πληθυσμιακή και πολιτισμική σύνθεση.
Το τετράγωνο που προαναφέρατε που σχετίζεται στη συγκεκριμένη περίπτωση;
Το σχήμα του τετραγώνου εκπροσωπεί έναν ναυπλιακό «κόσμο» που συγκροτείται σε χάρτη ενώ τα πολύγωνα (τρίγωνα) εκπροσωπούν τα πιθανά θραύσματα, (διακόσμους), που ανασύρονται αποσπασματικά από διαφορετικούς κόσμους με επίκεντρο την επανάσταση. Χαράξεις, συμβολισμοί, τοπόσημα, (πύλες, «τα 5 αδέρφια» κ.α.), εντοπίζονται πολυμορφικά στα θραύσματα – τρίγωνα παρακολουθώντας την αυστηρή γεωμετρία πιθανών συνδυασμών που δυνητικά ορίζουν ένα νέο τετράγωνο ανασύστασης. Η πόλη (χάρτης - τετράγωνο) αποκαλύπτεται μετά από απόξεση του ανωστρώματος όπως ανάλογα συμβαίνει σε ένα κείμενο, χρώμα ή κτίριο ή οικισμό ή ιδέα, ή επανάσταση κοκ κάτω από ένα άλλο. Κάθε πιθανός συνδυασμός σε ένα τετράγωνο – κόσμο εκπροσωπεί μια διαφορετική αφηγηματική εκδοχή για ιστορικά, πολιτισμικά, πολιτικά κοινωνικά, ηρωικά κ.α. γεγονότα της επανάστασης.
Αντίστοιχα, μουσικά και αφηγητικά θραύσματα συνδέονται με κάθε εικαστικό πολύγωνο. «Μεγάλες αφηγήσεις» και «μικρά αφηγήματα» της πόλης αναδύονται ακολουθώντας το διαλεκτικό σχήμα, αρχή και ιδέα της ελληνικής φιλοσοφίας. Στο σύνολο των τριγώνων αναδύονται αυτές οι επί μέρους εικαστικές αφηγήσεις όπως οι διασυνδέσεις με τις εθνοσυνελεύσεις, το υπεράνθρωπο εθνικό πρόγραμμα του Ιωάννη Καποδίστρια και η τραγική δολοφονία του, οι έριδες και οι μηχανορραφίες για την εγκαθίδρυση της βασιλείας, η υποδοχή του Βαυαρού ΄Οθωνα, η μεταεπαναστατική εξέγερση («Ναυπλιακά»), η πόλη των βαρυποινιτών - μελλοθάνατων στην τριλογία Μπούρτζι, Παλαμήδι-Ακροναυπλία, Βουλευτικό (με μελανά σημεία όπως η φυλάκιση του Κολοκοτρώνη), η πρώτη θανατική εκτέλεση με γκιλοτίνα,, οι σύγχρονες αμφιλεγόμενες τουριστικές και εξωραϊστικές επιστρώσεις, (Ξενοδοχείο «Ξενία» κάτω από τη γκρεμισμένη πλέον Ακροναυπλία), τα patterns των ηρώων, των τόπων, των κατασκευών και των γεγονότων της επανάστασης, (η σφαγή της Αρβανιτιάς, η Αιβαλιώτισσα Ψ(α)ωροκώσταινα), τα οθωμανικά, νεοκλασικά, παραδοσιακά και λαϊκά συστήματα, η βυζαντινή ναοδομία κ.α.
Το έργο σας εκτέθηκε και στο Πολιτιστικό Κέντρο Καματερού με ξεχωριστή επιτυχία, στα πλαίσια του 1821 – 2021...
Ναι. Ήταν μία πρόσκληση για τον εορτασμό. Ήταν μία εξαιρετική βραδιά. Το έργο παρουσιάστηκε με άλλο τρόπο από αυτόν της πρώτης παρουσίασης. Εδώ τα θραύσματα των αφηγήσεων της πόλης ήταν κάτω στο έδαφος, στον διαμορφωμένο χώρο της εκδήλωσης. Όλοι είχαν τη δυνατότητα να περπατήσουν ανάμεσα τους να τα σηκώσουν, να τα περιεργαστούν, να βιώσουν και άλλες κρυφές πτυχές της ιστορίας.
Συνεργάτες υπήρξαν στη δημιουργία σας αυτή;
Το έργο είναι συλλογικό. Είναι μία έρευνα, μία διήθηση για τη διάδραση μεταξύ ήχου – μουσικής – λόγου και εικόνας. Σε αυτό συμμετείχαν ο συνθέτης – πολιτισμολόγος Φίλιππος Περιστέρης όπου ανέπτυξε εκδοχές της επανάστασης, με πρωτότυπη μουσική σύνθεση. Ο ηθοποιός Λάμπρος Τσάγκας με την ερμηνεία του έδωσε τη δική του εκδοχή στην αφήγηση διάφορων γεγονότων και τεκμηρίων. Με δεδομένο ότι το Οστομάχιον του Αρχιμήδη αποτελεί σημείο αναφοράς στην εκπαίδευση, κυρίως στην διδακτική της γεωμετρίας, και με έναυσμα την παράλληλη αναζήτησή μου για το πως μαθαίνουν την ιστορία τα παιδιά, έλαβαν μέρος στην διερεύνηση και την κατασκευή του έργου μαθητές δημοτικού όπως οι μαθήτριες Γιούλη και Μπέττυ Περιστέρη.
Τι σχεδιάζετε ως επόμενη παρέμβασή σας στα εικαστικά;
Θεωρώ πως το Οστομάχιον είναι ανεξάντλητο. Προς το παρόν διερευνώ σε σχέση με αυτό ήδη τα διαπολιτισμικά διακοσμητικά πρότυπα. Θεωρώ ότι είναι μία ταπεινή απόδοση φόρου τιμής στην μεγάλη μορφή του Αρχιμήδη. Κυρίως το θέμα του Οστομάχιου είναι μία ευκαιρία για μία ανοικτή συζήτηση στη δημόσια σφαίρα για το θέμα των χαμένων θραυσμάτων της πολιτισμικής μας κληρονομιάς όπως τα απολεσθέντα γλυπτά του Παρθενώνα.
