Η παραδοξότητα έγκειται στο γεγονός ότι, παρά την προαιώνια και αέναη σχέση των Ελλήνων με τη θάλασσα, το εν λόγω Εργαστήριο είναι μόλις η πρώτη, από συστάσεως του ελληνικού κράτους, πανεπιστημιακή δομή για την ενάλια αρχαιολογία που δημιουργείται στη χώρα μας.

Γι’ αυτό το πανελλαδικής εμβέλειας Εργαστήριο -το οποίο θεσμοθετήθηκε το 2007 και διευθύνει, από το 2013, η Ευγενία Γιαννούλη, καθηγήτρια προϊστορικής αρχαιολογίας στο Πανεπιστήμιο Πελοποννήσου- βρέθηκε στέγη μόλις πέρυσι, σε μια... καμαρούλα “2 επί 3”, στον χώρο των λυομένων του ΑΕΙ. Το τηλέφωνο είναι κοινό με άλλα εργαστήρια, ενώ η κάλυψη των διαδικτυακών αναγκών γίνεται είτε με... πατέντες και επεκτάσεις καλωδίων, είτε από τους υπολογιστές... των φοιτητών του Εργαστηρίου.

Παρ’ όλα αυτά, η Ε. Γιαννούλη, μιλώντας στην “Ε”, δεν θέλει να κάνει καμία αναφορά στα πιο πάνω ζητήματα, που ο ίδιος ο γράφων διαπίστωσε. Αντίθετα, δηλώνει αισιόδοξη ότι παρ’ όλες τις δυσκολίες, το Εργαστήριο είναι σε θέση, να αντεπεξέλθει στον πρωτοπόρο πανελλαδικό ρόλο του, αντιλαμβανόμενη παράλληλα ότι το έργο που έχει αναλάβει είναι τεράστιο και γι’ αυτό τον λόγο θα απαιτηθεί πολλή και σκληρή δουλειά.

Κι ανάμεσα σε άλλα, επικρίνει με θλίψη την επιδότηση που εδώ και χρόνια δίνει Ε.Ε. για την καταστροφή των παραδοσιακών αλιευτικών σκαφών: “Επιδοτούν την καταστροφή της αρχαίας σοφίας. Είναι κάτι που δεν μπορώ να το χαρακτηρίσω. Είναι απολύτως αδιανόητο και ακατανόητο. Και γι’ αυτό δεν φταίει η κρίση...” σημειώνει χαρακτηριστικά.

Η πανεπιστημιακή καθηγήτρια μίλησε στο eleftheriaonline.gr με αφορμή την πρόσφατη διοργάνωση στην Καλαμάτα του επιστημονικού τριημέρου “Συμπλεύσεις”, το οποίο -όπως είπε η ίδια- αποτέλεσε επί της ουσίας τα εγκαίνια του Εργαστηρίου Εναλίων Αρχαιοτήτων.

-Τι ήταν οι “Συμπλεύσεις”, η τριήμερη εκδήλωση που οργάνωσε το Εργαστήριο Ενάλιας Αρχαιολογίας. Γιατί έγινε στην Καλαμάτα;

“Ηταν μια τριήμερη επιστημονική εκδήλωση που διοργανώθηκε από το Εργαστήριο Ενάλιας Αρχαιολογίας σε συνεργασία με άλλους δύο φορείς, το Εργαστήριο Αρχαιολογίας και Ιστορίας της Τέχνης στο Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων και το Ινστιτούτο Εναλίων Αρχαιολογικών Ερευνών (ΙΕΝΑΕ). Ηταν δηλαδή η παρουσίαση τριων φορέων ως εγκαίνιο της λειτουργίας του Εργαστηρίου μας, το οποίο είναι μια νεοσύστατη δομή, η μοναδική σε πανεπιστημιακό ίδρυμα αρχαιολογίας στη χώρα μας”.

-Είναι δηλαδή η πρώτη σχετική με το συγκεκριμένο αντικείμενο δομή σε πανεπιστημιακό ίδρυμα, από συστάσεως του ελληνικού κράτους; Δεν είναι εξωφρενική τόση καθυστέρηση, από μία χώρα που από την αρχαιότητα συνδέθηκε τόσο πολύ με τη θάλασσα, με το υγρό στοιχείο;

“Οπως το λέτε. Δεν μπορώ να πω κάτι άλλο. Επαυξάνω. Ωστόσο, από την άλλη πλευρά θεωρώ ότι είναι ευτύχημα που ένα τέτοιο Εργαστήριο δημιουργείται σήμερα, όταν η ενάλια αρχαιολογία έχει διανύσει τα πρώτα ''νηπιακά'' της βήματα και αρχίζει και αποκτά μια σχετική ωριμότητα. Δηλαδή, ξεκαθαρίζει πια τι ακριβώς είναι ενάλια αρχαιολογία.

Για παράδειγμα, ασχολείται με την ευρεία σχέση μεταξύ πολιτισμού και θάλασσας, αλλά και υδάτων γενικότερα, δηλαδή λίμνες και ποτάμια. Αρα μπορεί ο όρος ''ενάλια'' να είναι συμβατικός, αλλά αφορά στη διευρυμένη σχέση μεταξύ ανθρώπου και υγρού στοιχείου.

Επομένως είναι ευτύχημα που το εργαστήριο αυτό ξεκινά να λειτουργεί τώρα, όταν η ενάλια αρχαιολογία γνωρίζει, υφίσταται με τη διευρυμένη μορφή της, η οποία -σε μια κατακλείδα- συμπεριλαμβάνει τις επιστήμες του ανθρώπου, τις επιστήμες της γης και τις επιστήμες της θάλασσας. Είναι δηλαδή ένα κατ’ εξοχήν διεπιστημονικό πεδίο διερεύνησης. Από την άποψη αυτή, η συγκυρία είναι καλή”.

-Γιατί επελέγη η Καλαμάτα ως έδρα του Εργαστηρίου και όχι μια άλλη περιοχή της χώρας μας με γνωστές ενάλιες αρχαιότητες;

“Ενάλιες αρχαιότητες υπάρχουν παντού στην Ελλάδα, απλώς δεν τις ξέρουμε... Ηταν αγαθή η τύχη να υπάρχει αυτό το Πανεπιστήμιο εδώ, διότι η ίδρυση και λειτουργία Εργαστηρίου Ενάλιας Αρχαιολογίας ενεγράφη στην ιδρυτική δομή του Πανεπιστημίου Πελοποννήσου, δόθηκε προτεραιότητα στο συγκεκριμένο αντικείμενο.

Επομένως και εφόσον το Τμήμα Ιστορίας, Αρχαιολογίας και Διαχείρισης Πολιτισμικών Αγαθών είναι στην Καλαμάτα, το εργαστήριο δημιουργήθηκε εδώ”.

-Οι “Συμπλεύσεις” αποτέλεσαν αυστηρά επιστημονική εκδήλωση ή στόχευε και στον απλό κόσμο;

“Από τη μία ήταν μια ειδική εκδήλωση, όχι όμως μη κατανοητή από το ευρύ κοινό. Θέλησε να σηματοδοτήσει με τον πλέον επίσημο τρόπο μια ειδική συνεργασία η οποία αναδεικνύει, με πολύ σοβαρό τρόπο, το διδακτικό έργο στο αντικείμενο της ενάλιας αρχαιολογίας. Γιατί αυτό το αντικείμενο δεν υπηρετείται από ένα μόνο άτομο, αλλά από μία συνέργεια τριων φορέων που κι αυτό είναι επίσης μοναδικό στην Ελλάδα. Οι συνεργαζόμενοι με το Εργαστήριό μας στο Πανεπιστήμιο Πελοποννήσου φορείς είναι, το Εργαστήριο Αρχαιολογίας και Ιστορίας της Τέχνης στο Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων και το Ινστιτούτο Εναλίων Αρχαιολογικών Ερευνών (ΙΕΝΑΕ), το οποίο πρέπει να σημειωθεί, είναι νομικό πρόσωπο ιδιωτικού δικαίου και αποτελεί το μοναδικό ερευνητικό ινστιτούτο ενάλιας αρχαιολογίας στη χώρα.

Επομένως, το αντικείμενο της υποβρύχιας αρχαιολογίας, που είναι ένα πιο ειδικό κομμάτι, με ειδική μεθοδολογία και όργανα, θα υπηρετηθεί μέσα από τους πλέον έμπειρους ανθρώπους, με γνώσεις δεκαετιών γύρω από αυτόν τον τομέα.

Αρα, είναι ένα πολύ σοβαρό άνοιγμα, μια συνέργεια η οποία το καλύτερο δυνατό εκπαιδευτικό υπόβαθρο για τους φοιτητές μας”.

-Ποιος είναι ο χρονικός ορίζοντας της συνεργασίας αυτής;

“Θέλουμε να σκεφτόμαστε μακροπρόθεσμα. Βεβαίως, κανείς δεν μπορεί να προεξοφλήσει τι μπορεί να γίνει αύριο, αλλά φυσικά η προοπτική μας δεν είναι θνησιγενής. Δεν το κάνουμε όλο αυτό για να σταματήσει σύντομα”.

-Το αντικείμενο της ενάλιας αρχαιολογίας είναι εξειδικευμένο και απαιτητικό, σε υποδομές, ειδικά όργανα και εξοπλισμό. Δεν αποτελεί αρνητικό παράγοντα για την πρόοδο του νεότευκτου Εργαστηρίου η οικονομική κρίση που διέρχεται εδώ και πολλά χρόνια η χώρα μας, η οποία συνεπάγεται στενότητα στα προς διάθεση κονδύλια για την ανώτατη εκπαίδευση;

“Είναι σίγουρα δύσκολο και από μια άποψη η συνέχεια είναι απρόβλεπτη. Εύκολα θα μπορούσα να πω ότι δεν κάνω τίποτα, γιατί είμαι κουρασμένη, γιατί είναι δύσκολο, γιατί δεν έχω λεφτά. Ομως, δεν θεωρώ ότι έχουμε επιλογή. Είμαστε εδώ και θα δουλέψουμε -όπως δουλεύουμε ήδη- με σύστημα και μεγάλη επιμονή. Εχουμε ήδη παράγει έργο, το οποίο δεν υπάρχει πουθενά αλλού... Μέσα από τη δουλειά μας δείχνουμε τι έχει σημασία να γίνεται. Το αν είναι δύσκολο ή όχι, αυτό αφορά στον καθένα μας.

Αυτή είναι η απάντησή μας στην κρίση, αλλά και σε απονενοημένα διαβήματα, όπως η καταστροφή των πλωτών μέσων, η τεχνολογία των οποίων είναι αρχαία σοφία”.

-Μιλάτε για τη διάλυση των ξύλινων αλιευτικών σκαφών που επιδοτεί η Ευρωπαϊκή Ενωση;

“Βεβαίως. Επιδοτούν την καταστροφή της αρχαίας σοφίας. Είναι κάτι που δεν μπορώ να το χαρακτηρίσω. Είναι απολύτως αδιανόητο και ακατανόητο. Και γι’ αυτό δεν φταίει η κρίση...

Μιλάμε για κατασκευαστική τεχνολογία που ξεκινά από το 7.000 π.Χ. Αυτά τα βαρκάκια, που μας πληρώνουν για να τα καταστρέφουμε, ενέχουν γνώση και δοκιμή ολόκληρων χιλιετιών. Η ναυτική και η ναυπηγική τέχνη δεν γεννιέται σε μερικά χρόνια, είναι σωρευτική και παραδίδεται ως επίγνωση και ως συνεχής εξάσκηση”.

-Επανερχόμενοι στο θέμα των απαραίτητων υποδομών για το Εργαστήριο, αυτή τη στιγμή ποιες από αυτές διαθέτετε;

“Η Περιφέρεια Πελοποννήσου διέθεσε κονδύλια για την προμήθεια των αεροσυμπιεστών, των καταδυτικών στολών και του καταδυτικού εξοπλισμού γενικότερα. Είναι μια χορηγία, για την οποία ευχαριστούμε θερμά.

Ενα Εργαστήριο, όμως, είναι η δομή του, το έμψυχο δυναμικό του και ο τρόπος με τον οποίον λειτουργεί. Οι ''Συμπλεύσεις'' ήταν μια από τις λειτουργίες που θέλουμε να δρομολογήσουμε, σε ένα ειδικό κομμάτι της ενάλιας αρχαιολογίας, που είναι η υποβρύχια αρχαιολογία και γι’ αυτό αναζητούμε τη συνέργεια μιας συσσωρευμένης εμπειρίας και μιας συσσωρευμένης γνώσης, από διαφορετικούς φορείς και πρόσωπα”.

-Πριν τρία χρόνια ανακοινώθηκε η θεσμοθέτηση στη Μεσσηνία δύο καταδυτικών πάρκων, ενός στον ενάλιο αρχαιολογικό χώρο της Μεθώνης κοντά στη Σαπιέντζα και ενός στον ενάλιο αρχαιολογικό χώρο στον κόλπο του Ναβαρίνου, στην Πύλο. Αυτό αποτελεί θετικό παράγοντα για το Εργαστήριο Ενάλιας Αρχαιολογίας, έχετε κάνει κάποιες σκέψεις σχετικά;

“Τα πάρκα αυτά εμπίπτουν στην αρμοδιότητα της Εφορείας Εναλίων Αρχαιοτήτων, του υπουργείου Πολιτισμού, μια υπηρεσία με την οποία έχουμε άψογη συνεργασία, την οποία θα θέλαμε να διευρύνουμε.

Βεβαίως, αυτά τα πάρκα δεν έχουν λειτουργήσει ακόμα, αλλά μετά και τη δική μας επιπλέον στελέχωση, εννοείται ότι η συνεργασία μας με την Εφορεία Εναλίων Αρχαιοτήτων θα είναι συστηματική”.

-Σκέπτεστε συνεργασίες με την τοπική κοινωνία, την εκπαιδευτική κοινότητα της περιοχής μας;

“Η πρόσφατη εκδήλωση που έγινε, απευθυνόταν βεβαίως κατά κύριο λόγο στους φοιτητές μας, αλλά στην ουσία ξεπερνούσε την εμβέλεια των μαθημάτων μας και αφορά στο Πανεπιστήμιο γενικά και στην πόλη.

Με αυτή θέλαμε να κοινοποιήσουμε προς την Καλαμάτα -που βρίσκεται η έδρα του Εργαστηρίου- και τη Μεσσηνία γενικότερα, την έναρξη της λειτουργίας μας. Πολλώ δε μάλλον γιατί ορισμένες από τις συλλογές μας ελπίζω να γίνουν αντικείμενο περαιτέρω επεξεργασίας από την εκπαίδευση, την πρωτοβάθμια και τη δευτεροβάθμια. Οι μικρότεροι όχι μόνο δεν αποκλείονται, αλλά θα ήταν ευχής έργο να γνώριζαν από αυτή τη μικρή τους ηλικία τις εικόνες και τις δυνατότητες που διανοίγονται σε σχέση με το υγρό στοιχείο αυτής της χώρας”.