Την άποψη αυτή εκφράζει για την πρόσφατη κρίση στα ελληνικά ΑΕΙ, ερωτώμενος από την "Ε", ο Καλαματιανός πανεπιστημιακός Μιχάλης Μερακλής, ομότιμος καθηγητής των Πανεπιστημίων Αθηνών και Ιωαννίνων -και πλέον επίτιμος καθηγητής και στο Τμήμα Ιστορίας, Αρχαιολογίας και Διαχείρισης Πολιτισμικών Αγαθών της Σχολής Ανθρωπιστικών Επιστημών και Πολιτισμικών Σπουδών, του Πανεπιστημίου Πελοποννήσου.

Ο Μ. Μερακλής εκτιμά, παράλληλα, ότι η δημιουργία περιφερειακών ΑΕΙ στη χώρα μας "θα μπορούσε και να είναι για το καλό της παιδείας, αλλά δυστυχώς σε αυτή συνετέλεσε και ο καιροσκοπισμός των πολιτικών -όχι μόνο της κεντρικής κυβέρνησης, αλλά και της αυτοδιοίκησης", όπως χαρακτηριστικά σημειώνει.

Παράλληλα απορρίπτει κατηγορηματικά τη σύνδεση που επιχειρείται μεταξύ Λαογραφίας και εθνικισμού -"αυτό που λέει η Λαογραφία είναι ότι υπάρχουν και ιδιαιτερότητες, δεν τις ''βαθμολογεί'', ούτε τις αξιολογεί ποιοτικά. Αυτό, όμως, μπορεί να γίνεται ή ηθελημένα από μερικούς ή υποσυνείδητα. Η Λαογραφία δεν επιχειρεί αξιολογήσεις. Από τη στιγμή που κάποιος αξιολογεί, δεν είναι επιστήμονας λαογράφος" τονίζει.

- Είναι ακόμα νωπή η αναταραχή που ταλάνισε πρόσφατα τα ΑΕΙ της χώρας. Γιατί νομίζετε ότι φθάσαμε στο σημείο να αντιμετωπίζεται η ανώτατη εκπαίδευση με απαξία;

"Θα συνταχθώ με την άποψη ότι υπάρχει παρακμή στα ελληνικά πανεπιστήμια. Αν με ρωτάτε πού οφείλεται, για να είμαι καθαρός και σαφής, θα σας πω ότι αυτή οφείλεται στον καιροσκοπισμό των διανοουμένων μας -και στη συγκεκριμένη περίπτωση του διδακτικού προσωπικού. Υπάρχει μια ανεπίτρεπτη ανοχή στις στρεβλώσεις ενός -αισιόδοξου, κάποτε- φοιτητικού κινήματος, το οποίο δεν υπάρχει πια. Θα έπρεπε να έχουν επέμβει οι ίδιοι οι καθηγητές, με πρώτο και κύριο το υπουργείο Παιδείας, το εκάστοτε υπουργείο Παιδείας -γιατί όλοι την ίδια γραμμή ακολουθούν. Μπορεί οι κυβερνήσεις να αλλάζουν, αλλά οι γραμμές μένουν ίδιες.

Το απογοητευτικό είναι ότι ενώ έχουν φτιάξει και νόμους για να αποκαταστήσουν μια τάξη και ευρυθμία στη λειτουργία των πανεπιστημίων, δεν τολμούν να τους εφαρμόσουν διότι δεν θέλουν να δυσαρεστήσουν μειονότητες -κατά κανόνα- σπουδαστών, που αμφιβάλλει κανείς αν είναι καν σπουδαστές. Ολα τα άλλα είναι ψέματα".

- Πιστεύετε ότι ο λόγος που τα πανεπιστήμιά μας βρίσκονται σε κρίση, καθώς και ότι εξέλιπε, όπως είπατε, το φοιτητικό κίνημα, έχει να κάνει με την ποιότητα της παιδείας στη χώρα μας γενικότερα, στις χαμηλότερες βαθμίδες της εκπαίδευσης -ή υπάρχουν άλλοι λόγοι, κοινωνικοί ενδεχομένως;

"Εχουμε την ανώτατη, τη δευτεροβάθμια και την πρωτοβάθμια εκπαίδευση. Οσο κατεβαίνω προς τα κάτω, τόσο λιγότερο αυστηρός είμαι -φυσικά μιλώ πάντα για πλειονότητες, εξαιρέσεις υπάρχουν πάντα και παντού. Αλλά δυστυχώς, είναι τραγικά λίγοι οι άνθρωποι, οι θεράποντες, στην ανώτατη παιδεία που την πονάνε. Στη μέση εκπαίδευση αρχίζω και γίνομαι επιεικέστερος, πολύ επιεικέστερος και σχεδόν είμαι πλήρης επιεικείας, όταν μιλώ για τους δασκάλους. Ισως γιατί το υποκείμενο που έχεις απέναντί σου και βρίσκεσαι σε επαφή -δηλαδή, παιδί, έφηβος, ώριμος- επηρεάζει κι εσένα τον ίδιο. Υπάρχει μια διάδραση δηλαδή. Τα παιδιά, όσο κι αν έχουν κι αυτά τις ''κακίες'' τους, μπορούμε να πούμε ότι έχουν ''αθώες κακίες''. Αυτή η -σε τελευταία ανάλυση- αθωότητα των παιδιών, επηρεάζει σε σημαντικό βαθμό και τους δασκάλους. Δεν είναι δηλαδή, μόνο ο δάσκαλος που θέλει να κάνει το παιδί έναν σωστό άνθρωπο, αλλά και το παιδί από την πλευρά του βοηθά τον δάσκαλο να κρατήσει -ή και να ενισχύσει- την ανθρωπιά του".

- Πολύς λόγος γίνεται για ιδιωτικά ΑΕΙ. Κάποιοι υποστηρίζουν ότι αυτά πρέπει να λειτουργήσουν ώστε να “αφυπνίσουν” τα δημόσια ΑΕΙ. Συμφωνείτε;

"Τώρα πια ναι. Δυστυχώς, όλα μέσα μου αναθεωρούνται. Βλέποντας το δίχως ελπίδα ανάσχεσης κατρακύλισμα των ΑΕΙ, φτάνω στο σημείο να πιστέψω -χωρίς να παραβλέπω, βεβαίως, και τα οικονομικά κίνητρα και οικονομικά κέρδη που οδηγούν στη δημιουργία ιδιωτικών πανεπιστημίων- ότι μπορώ να δω και τέτοια εκπαιδευτικά ιδρύματα, που θα μπορούσαν, με ανάλογες προσαρμογές, να χρησιμοποιηθούν ως πρότυπα. Μια κουβέντα είναι, άλλωστε, ότι τέτοιου χαρακτήρα ΑΕΙ θέλουν μόνο να κερδίζουν. Για να κερδίζεις πολλά πρέπει να έχεις να δώσεις πράγματα, ώστε να γίνεις ελκυστικός -γιατί υπάρχει, φυσικά, ένας άγριος ανταγωνισμός μεταξύ τους".

- Η δημιουργία περιφερειακών ΑΕΙ και σχολών σχεδόν σε κάθε πόλη συνετέλεσε στην αποκέντρωση της ανώτατης παιδείας ή αποτέλεσε λάθος στρατηγική;

"Θα μπορούσε και να είναι για το καλό της παιδείας η δημιουργία των περιφερειακών ΑΕΙ. Θα μπορούσε. Αλλά δυστυχώς σε αυτή την "αποκέντρωση" συνετέλεσε και ο καιροσκοπισμός των πολιτικών -και όχι μόνο των πολιτικών της κεντρικής κυβέρνησης, αλλά και της αυτοδιοίκησης".

- Συνιστά, επομένως, λύση το κλείσιμο των σχολών ή και ιδρυμάτων που πλέον προωθείται, με σχεδόν αποκλειστικό κριτήριο το οικονομικό;

"Θα μπορούσαν να μείνουν, αν άλλαζε βεβαίως η φιλοσοφία εκείνων που τα δημιούργησαν". 

 - Το Πανεπιστήμιο Πελοποννήσου αποτελεί πραγματικότητα, όπως και οι σχολές στην Καλαμάτα. Ποια είναι η εντύπωσή σας;

"Είδα το Πανεπιστήμιο και με άφησε κατάπληκτο το πόσο καθαρό είναι, πόσο καθαροί είναι οι χώροι του. Η βρωμιά είναι στοιχείο βάρβαρου πολιτισμού και δυστυχώς, οι περισσότεροι πανεπιστημιακοί χώροι που έχει τύχει να επισκεφθώ στην Ελλάδα έχουν γίνει εστίες ''μόλυνσης'', από περιβαλλοντική άποψη".

Αυτοί που φεύγουν και αυτοί που γυρίζουν

- Δεδομένων των συνθηκών στη χώρα μας, πολλοί επιστήμονες και μεταπτυχιακοί φοιτητές επιλέγουν το εξωτερικό και... μένουν εκεί. Η χώρα μας πληρώνει πανάκριβα, σε ακαδημαϊκό επίπεδο, την κρίση;

"Βεβαίως η οικονομική κρίση στέλνει στο εξωτερικό πάρα πολλά νέα παιδιά. Αλλά δεν είναι μόνο η μεγάλη κρίση. Θα γινόταν κάτι ανάλογο και χωρίς αυτή. Δυστυχώς, πάνε προσκυνητές στη Μέκκα του σύγχρονου, παγκοσμιοποιημένου καπιταλισμού, όπως οι ΗΠΑ και οι άλλες παράπλευρες χώρες -Γερμανία, Αγγλία-, διότι εκεί, κάποια στιγμή, θα αποκτήσουν τα δύο αγαθά που αναγνωρίζει ως μοναδικά ο σύγχρονος άνθρωπος, το χρήμα και τη φήμη. Δεν αγαπούν την πατρίδα οι άνθρωποι σήμερα. Σιγά - σιγά θα γίνουμε απάτριδες και θα είναι μια μεγάλη ορφάνια αυτή".

- Πώς εξηγείτε τις περιπτώσεις επιστημόνων που θέλησαν να επιστρέψουν στην Ελλάδα, αλλά συνάντησαν τουλάχιστον περίεργη αντιμετώπιση από την ακαδημαϊκή κοινότητα, με συνέπεια να υποχρεωθούν να πάρουν ξανά την άγουσα για το εξωτερικό;

"Είναι σωστό αυτό που λέτε. Κι αυτό συνέβη γιατί είναι πολλοί στην ακαδημαϊκή κοινότητα που πέτυχαν το δίπολο ''φήμη - χρήμα'', πολλοί μάλιστα έχουν έλθει απ’ έξω. Κι αφού, λοιπόν, εξασφάλισαν τον εαυτό τους, κλείνουν και την πόρτα στους καινούργιους. Τόσο χυδαία".

- Κατηγορείται -ή χρησιμοποιείται- η Λαογραφία ως επιστήμη που “τεκμηριώνει” τον εθνικισμό. Πόσο ακριβές είναι αυτό;

“Είναι άλλο το εθνικό και άλλο το εθνικιστικό, δύο εντελώς διαφορετικά πράγματα. Δύο παραδοχές υπάρχουν στη θεωρία της Λαογραφίας. Η πρώτη είναι ότι όλοι οι άνθρωποι, σε όλα τα μήκη και τα πλάτη του πλανήτη μας, είναι όμοιοι. Η δεύτερη είναι ότι λόγω, κυρίως, κλιματολογικών συνθηκών, που παίζουν τεράστιο ρόλο, διαμορφώνονται οι χαρακτήρες των ανθρώπων -ήρθε μετά ο μαρξισμός και τα παραμέρισε αυτά τα πράγματα, δίνοντας βάρος μόνο στην οικονομία. Ανάλογα, λοιπόν, με ορισμένες αντικειμενικές συνθήκες -πού κατοικούν, από πού έρχονται, αν είναι μεταναστευτικοί λαοί- έχουμε και κάποια εθνικά γνωρίσματα, αδιακρίτως αν αυτά είναι καλά ή κακά. Η Λαογραφία δεν επιχειρεί αξιολογήσεις. Κατηγορούν τη Λαογραφία ότι δίνει περιγραφές. Μα αυτό ακριβώς κάνει, περιγράφει, δεν αξιολογεί. Από τη στιγμή που κάποιος αξιολογεί, δεν είναι επιστήμονας λαογράφος. Οταν φτάσει κανείς, ωστόσο, να αξιολογεί κάτι ως σημαντικό, διαπιστώνει συγχρόνως ότι αυτό είναι παγκόσμιο -είτε πρόκειται για καλό, είτε για κακό, είναι κάτι που δοκιμάστηκε και έμεινε, είναι παγκόσμιο. Η καλοσύνη και η κακία υπάρχει σε όλους τους ανθρώπους. Η Λαογραφία στο βάθος της είναι μια ανθρωπολογική επιστήμη, μελετά τον άνθρωπο, όπως αυτός είναι παντού, διακρίνοντας κάποιες εθνικές -και κατά κανέναν απολύτως τρόπο εθνικιστικές- ιδιαιτερότητες. Εθνικιστικές ιδιαιτερότητες υπάρχουν βεβαίως, στον Χίτλερ ας πούμε που κήρυττε ότι οι άνθρωποι δεν είναι όλοι το ίδιο, αλλά οι Αριοι υπερείχαν -όλες αυτές τις τρέλες- και υποχρέωνε σε διάφορες ''ιατρικές'' εξετάσεις. Ο εθνικισμός βεβαίως και υπάρχει, αλλά δεν έχει καμία σχέση με το ''εθνικό'' της Λαογραφίας".

Καλοί και κακοί λαοί;

- Υπάρχουν “καλοί” και “κακοί” λαοί;

"Μέσα από τη μελέτη βγαίνουν δύο πράγματα, κατά πρώτον βγαίνει το πόσο κοινοί είναι οι πολιτισμοί των λαών, γιατί ο άνθρωπος παντού είναι ίδιος, αυτό δεν το αρνείται κανείς.

Αυτό που κάνει η Λαογραφία είναι ότι προσθέτει -χωρίς να τους δίνει πρωτεύουσα θέση- κάποιες ιδιαιτερότητες. Καλές ή κακές είναι κάτι άλλο, δεν λέει ότι είναι όλες καλές. Αυτό που λέει η Λαογραφία είναι ότι υπάρχουν και ιδιαιτερότητες, δεν τις ''βαθμολογεί'', ούτε τις αξιολογεί ποιοτικά. Αυτό, όμως, μπορεί να γίνεται ή ηθελημένα από μερικούς ή υποσυνείδητα, χωρίς να το καταλαβαίνουν κάποιοι -γιατί ο άνθρωπος είναι και ''μιμητικόν ζώον''- και σου λέει ο άλλος, ''ας ακολουθήσω αυτόν, είναι διανοούμενος, είναι επιστήμονας'' και τον ακολουθεί, αφελώς...

Επομένως, η Λαογραφία δεν αξιολογεί, αρνητικά ή θετικά. Λένε λόγου χάριν ότι οι Ελληνες είναι εκείνο ή το άλλο... Βεβαίως το ακούμε, το λένε, πολιτικοί, δάσκαλοι... Ομως δεν ευθύνεται για αυτά τα πράγματα η Λαογραφία. Η Λαογραφία λέει ποια είναι τα επιπλέον εθνικά γνωρίσματα ενός λαού, αυτά που είναι πάνω από μια κοινή, πανανθρώπινη βάση. Είναι τόσο ξεκάθαρη η θεωρία της. Την κατηγορούν ότι δεν έχει θεωρία, τι πάει να πει αυτό; Οτι δεν λέει αρλούμπες που δεν τις καταλαβαίνει κανείς; Διαβάζεις σήμερα θεωρίες και δεν καταλαβαίνεις τι λένε -κι όταν κάποτε καταλάβεις κάτι, διαπιστώνεις ότι είναι χιλιοειπωμένο, ότι το έχει πει ο Αριστοτέλης λόγου χάριν".

- Σε μια εποχή που η κοινωνική δικτύωση διά των ηλεκτρονικών μέσων είναι τόσο διαδεδομένη, υπάρχει πεδίο για μια ανθρωπιστική επιστήμη, όπως η Λαογραφία;

"Βεβαίως και υπάρχει. Σημειώνω πως αυτή τη στιγμή, τουλάχιστον δύο νέοι λαογράφοι ασχολούνται με το αντικείμενο αυτό, τη σχέση δηλαδή της Λαογραφίας και του λαϊκού πολιτισμού γενικότερα με το Διαδίκτυο. Επιδίωξη, όπως μετέφερα στον έναν από αυτούς, θα πρέπει να είναι κατά τη γνώμη μου η αναζήτηση του -τρόπον τινά- ''ηλεκτρονικού πολιτισμού''. Ο συγκεκριμένος, σε μία μελέτη του, ασχολήθηκε με ομάδες της Καρπάθου που ασχολούνται -αποκλειστικά στο Διαδίκτυο- με μαντινάδες και τους συνθέτες τους. Σε άλλη μελέτη του, ερεύνησε τον τρόπο με τον οποίο χρησιμοποιούνται σήμερα οι παροιμίες και πώς τροποποιούνται από τη σημερινή νεολαία πάντα με μια διάθεση σάτιρας. Με το Διαδίκτυο υπάρχει μια νέα διάδοση λαϊκού πολιτισμού, αλλιώτικου -γιατί πλέον ο κόσμος έχει προχωρήσει. Από την άλλη, βεβαίως, υπάρχει πάντα ο κίνδυνος της αλλοίωσης, μιας αποδόμησης -όπως φαίνεται, ειδικά στην δεύτερη περίπτωση.

Ο δεύτερος ερευνητής ασχολήθηκε και βρήκε, στο Διαδίκτυο, ανά τον κόσμο, ανθρώπους που πενθούν για κάποιο λόγο και αναζητούν, μέσα από το Διαδίκτυο, ομοειδείς περιπτώσεις ώστε να ανταλλάσσουν εμπειρίες και να παρηγορούν ο ένας τον άλλον, δημιουργώντας συνθήκες συσσωμάτωσης και συναδέλφωσης.

Η δική μου άποψη είναι, πάντως, ότι ο άνθρωπος δεν φτιάχνει με τίποτα. Μέσα στο γενικότερο πλαίσιο αποδιοργάνωσης και αποδόμησης του κόσμου, επομένως αποκλείεται να μη συμβάλει και το Διαδίκτυο, όπως συνέβαλαν τα πάντα, για να φτάσουμε εκεί που φτάσαμε. Δεν θα τα φορτώσουμε φυσικά στο Διαδίκτυο, αυτό είναι μόνο ένα εργαλείο άλλωστε που ο χρήστης καθορίζει πώς θα το μεταχειριστεί".