Υπήρξε κατά πάσα πιθανότητα καθολικό μονής, όπως πιστοποιούν τα υπολείμματα μίας πτέρυγας κελιών, μία δεξαμενή και ένας διώροφος κοιμητηριακός ναός σε μικρή απόσταση. Ο ναός της Ζωοδόχου Πηγής ανήκει στον αρχιτεκτονικό τύπο του δικιόνιου σταυροειδή εγγεγραμμένου ναού με τρεις προεξέχουσες τρίπλευρες αψίδες στα ανατολικά. Ο αρχικός του πυρήνας ανάγεται στον 12ο αιώνα. Στα δυτικά προσκολλάται νάρθηκας, ενώ ακόμη δυτικότερα υπάρχει ανοικτή κιονοστήρικτη στοά. Στο μέσο της βόρειας πλευράς διαμορφώνεται κιονοστήρικτο προστώο με μικρό καμαροσκεπές πρόσκτισμα στα δυτικά του.

Παρόμοιας μορφής προστώο υπήρχε και στο μέσο της νότιας πλευράς. Στα δυτικά του ναού υψώθηκε σε μεταγενέστερη φάση ένας πύργος κωδωνοστασίου. Η τοιχοποιία του μνημείου είναι ιδιαίτερα επιμελημένη με ευρεία χρήση αρχαίου οικοδομικού υλικού και πλούσιο κεραμοπλαστικό διάκοσμο. Στο εσωτερικό σώζονται τοιχογραφίες της λεγόμενης «ακαδημαϊκής τάσης» της υστεροκομνήνειας ζωγραφικής. Οι σκηνές από το βίο του Χριστού, που εντυπωσιάζουν με την μνημειακότητά τους, διατάσσονται στις καμάρες των σκελών του σταυρού. Στην ίδια φάση ανήκουν και οι δυσδιάκριτες τοιχογραφίες του νάρθηκα, ενώ σε μεταγενέστερη περίοδο (14ος-15ος αιώνας) ανάγεται η παράσταση ολόσωμων αγίων στο νότιο τοίχο του κυρίως ναού. Αξίζει να επισημανθεί η ποιότητα των αρχιτεκτονικών γλυπτών της Ζωοδόχου Πηγής. Το μαρμάρινο τέμπλο και τα δύο προσκυνητάρια αποτελούν έξοχες δημιουργίες του λεγόμενου «εργαστηρίου της Σαμαρίνας», η δράση του οποίου τοποθετείται στο δεύτερο μισό του 12ου αιώνα. Τα δύο θωράκια του τέμπλου έχουν τοποθετηθεί σε δεύτερη χρήση ως πλάκες στην Αγία Τράπεζα και στην Τράπεζα της Πρόθεσης αντίστοιχα. Πολύ αξιόλογο είναι και το δάπεδο του ναού κατασκευασμένο με την τεχνική του μαρμαροθετήματος, που σώζεται αποσπασματικά σε όλους τους χώρους του (Ιερό Βήμα, κυρίως ναό, νάρθηκα).

Πληροφορίες από το Υπουργείο Πολιτισμού (http://odysseus.culture.gr/index_gr.html) 

Φωτογραφίες – βίντεο: Γιάννης Μαρκάκης